Studia Islandica - 01.06.1949, Qupperneq 28

26
Það er sérstaklega lærdómsríkt að veita því eftir-
tekt, að tvíhljóð með tengi-hljóðinu (a, ö, Y) eru ein-
kenni á framburði fólks, sem kallað er fastmælt. 1 munni
þessa fólks er í og ú óvenjulega fast framborið, þ. e.
hátt í munni og með mikilli þenslu. Bein er framborið
næstum eins og bei-en.*)
1 upphafi þessa máls var allmjög rætt um hljóð-
breytingar, sem virtust allar geta heimfærzt undir regl-
una: auðveldun, einföldun, latmæli. Hér höfum vér þá
kynnzt hljóðbreytingum, sem auk þess að vera kerfis-
bundnar, eru líka augsýnilega orsakaðar af of nákvœm,-
um framburði. Fólk, sem er fastmælt, gerir sér alveg
sérstaklega far um að tala skýrt, rétt og hægt. Fæstir
myndu hafa ímyndað sér, að nákvæmni í tali gæti ver-
ið hættuleg fyrir varðveizlu óbreytts máls, en á því get-
ur þó ekki leikið nokkur vafi.
Það er sennilega einmitt þessi íhaldssama fastmælska,
sem átt hefur mikinn þátt í því að breyta löngu sér-
hljóðunum í íslenzku, ekki aðeins á þessari öld, heldur
hvenær sem var í sögunni. Andstæðurnar gáfu tilefn-
ið til breytingarinnar, en fastmælta fólkið dvaldi við
löngu hljóðin, unz þau gerðust alóþekkjanleg í fram-
burði.
Aðgætinn lesari mun hafa tekið eftir því, að í öllum
meirihluta dæmanna um andstæður (tvenndir), sem
breytzt hafa með tímanum, er það hið langa hljóð, sem
breytzt hefur, hið stutta hefur venjulega haldið sér bet-
ur. 1 dæmunum i:í, u:ú hefur stutta hljóðið þó ef til
vill breytzt meir en hið langa, en þetta er undantekn-
ing. Sama gildir um samhljóðin. Og sama virðist gilda
um samhljóða-tvenndir eins og p:b, t:d, k:g. Þótt bæði
kunni að breytast, þá mun hinu sterkara hljóði vera
hættara við breytingunni (sbr. þýzku hljóðin).
*) Nákvæmlega sama fyrirbrigði kemur fyrir i tali enskra
símasúlkna. Þær segja ávallt nine [nai-an] til aðgreiningar frá
five [faiv].