Studia Islandica - 01.06.1949, Blaðsíða 20

18
það deilt, að þessar femdir koma í raun og veru fyrir
í lifandi málum á Indlandi.
Hvert af þessum kerfum mundi nú líklegast til að
halda sér? Líklegt mætti þykja, að því margbrotnari
sem kerfin væri, því meiri hætta yrði á ruglingi. Þann-
ig hefur t. d. indógermanska femdin p, b, ph, bh orðið
í grisku að þrenndinni p, b, ph, og í germönskum málum
hefur hún brotnað í f, p, b, þar sem / er fallið úr kerf-
inu og eftir er orðin tvenndin p, b.
Á hinn bóginn em tvenndir og þrenndir mjög algeng
fyrirbrigði, hvar sem litið er í málum. Og svo lífseig
eru kerfin oft, að þau geta haldizt óbreytt, þótt hvert
einstakt hljóð í þeim breytist. Þannig verða íslenzk-ger-
mönsku kerfin p:b, t:d, k:g að pf:p, ts:t, kh:k á háþýzk-
um mállýzkum: öll hljóðin breytast, en kerfin haldast.
Um breytingar í þessum kerfum má segja þetta: I
þrenndum, femdum og stærri kerfum verða breyting-
amar að vera samstiga, annars ruglast hljóðin, og kerf-
ið rofnar eða dregst saman. En í tvenndum geta breyt-
ingamar að vísu orðið samstígar, en þær geta líka ver-
ið andhverfar, án þess að kerfið rofni. Verði þær sam-
hverfar, þá falla hljóðin saman í eitt.
Það eru hinar andhverfu breytingar tvenndanna, sem
hér skulu teknar til meðferðar. Tvenndimar eru venju-
lega gerðar úr tveim hljóðum, sem em eins, nema í
ákveðnu atriði, sem greinir hljóðin í sundur. Þannig
eru p:b í íslenzku vara-lokhljóð, bæði órödduð, en p er
sterklegar (harðar) framborið og hefur viðblástur, sem
b vantar. 1 öðrum málum er munurinn sá einn, að p
er óraddað, b raddað, og enn fleiri afbrigði væru hugs-
anleg, eins og sjá má af þýzka dæminu pf:p. Ef til vill
má líta svo á, að sömu sérhljóð í áherzlusamstöfum
og áherzlulausum samstöfum myndi tvenndir (ana).
Um það skal þó ekki neitt fuilyrt. Hitt er vist, að löng
hljóð og stutt mynda tvenndir í mörgum málum, og þá
ekki sízt í íslenzku, á hvaða stigi málsins sem er.