Studia Islandica - 01.06.1949, Side 15

13
Ef fyrst er litið á dæmi eins og dál: daJl, bein : beinn,
þá er auðséð, að hér er hinn fomi munur á stuttu og
löngu hljóði orðinn að mun á tveim ólíkum hljóðum:
l :dd,n : dn. Þetta er að sínu leyti ekki ólíkt muninum,
sem er á v: ff, enda virðist verkunin vera hin sama.
Þessum andstæðum er að vísu aldrei blandað saman,
en þær eru orðnar of ólíkar til að halda hvor annarri
í skefjum. Hér er þá ástæða til að fara með -Z og -n
eins og farið er með -v, -ð, -g, enda er það gert.
Á hinn bóginn er sami munur á ála : ATla, dyr : kyrr,
löm: skömm, man: mann eins og á haus: hauss, krapi:
krapfn, hatur : hattur, þak: þakk. Maður skyldi því ætla,
að gerður væri eins skarpur greinarmunur á þessum
hljóðum í samsetningum og gert er á þák og þákk. En
svo er ekki, heldur eru hljóðin -l, -r, -m, -n ávallt lengd
með styttingu undanfarandi sérhljóðs í fyrra lið sam-
settra orða. Dæmi: cdvís (líkara Aila en álá), berbakt
(berr-), fimleikar (fimm-), mansöngur (líkara mann-
en man-). Þar með skal auðvitað ekki fullyrt, að menn
segi ekki stundum man-söngur heldur en mann-söngur
til að fyrirbyggja misskilning. En algengur mun sá
framburður ekki vera.
Hvemig getur nú staðið á þessu? Því er ekki auð-
svarað að svo stöddu. Hvernig sem á því stendur, hafa
áhrif tvíkvæðra orða með samhljóðasamböndunum l, r,
m, n + samhljóð orðið sterkari en íhald upprunans
(man: mann). Er það af því, að tvíkvæð orð með l,r,
m,n + samhljóð eru svo tíð? Eða hafa l,r,m,n hér
lagað sig eftir v, ð, g? Að minnsta kosti standa þau nú
öll saman móti p, t,k,s í einum flokki.
Hér að framan hefur nú verið sýnt, hvemig kaup-
skapur helzt óbreytt fyrir kerfisbundið aðhald (pre-
servative systematic analogy), þcir sem haf-göla breyt-
ist vegna skorts á þessu kerfisbundna aðhaldi.
En til að mynda kerfi þarf að minnsta kosti tvo hluti,
sem að einhverju leyti verða andstæður. Einn gerir