Fréttablaðið - 04.03.2021, Blaðsíða 16

Sú var tíð að ekki var lögreglu-bíll í Sandgerði, nokkuð sem fólk ætti erfitt með að ímynda
sér í dag. Staðreyndin er hins vegar
sú að það var ekki fyrr en árið 1967
að fyrsti löggubíllinn kom á svæðið.
Fyrst og fremst er að þakka Geir
Gunnarssyni, þáverandi þingmanni
Alþýðubandalagsins, fyrir komu
bílsins, en hér segir frá því hvernig
það bar til.
Löggubílaleysið gat búið til alls
kyns vandamál. Í janúar 1961 var
Guðjón Klemens læknir til dæmis
á leið í vitjun út í Sandgerði og fest-
ist í skafli. Ég var þar á ferð á jeppa,
ásamt fleirum, og við drógum hann
úr skaf linum og fylgdum honum
síðan í vitjunina. Við spurðum
hann hvers vegna hann fengi ekki
lögregluna til að hjálpa sér en Guð-
jón svaraði því til að þeir mættu
ekki biðja lögregluna um aðstoð,
enginn væri löggubíllinn. Það var
hins vegar ljóst að þörf var á slíkum
bíl á svæðið, en hvorki gekk né rak
að ganga frá því.
Það leið hins vegar og beið og eng-
inn kom bíllinn. Nokkrum árum
síðar lenti einn hásetinn á Stein-
unni gömlu í því að veikjast þegar
komið var með bátinn að bryggju.
Þeir reyndu að kalla eftir bíl, en
einn á bryggjunni sagði þá að það
væri enginn bíll laus því allir væru
í útskipun. Annar í löndunargeng-
inu sagði þá að rútan færi kl. 17, en
það fór svo að Ari í Klöpp skutlaði
honum til læknis. Þörfin fyrir bíl
sem nýttist íbúum svæðisins var
mikil.
Brugðið var á það ráð að senda
sjálfstæðismanninn Jón Júll í dóms-
málaráðuneytið til að kanna hvort
ekki fengist heimild til að kaupa
lögreglubíl á svæðið. Hann fékk nú
ekki mjög góðar viðtökur, við hann
var sagt að hann gæti fengið leyfi til
að kaupa hjól fyrir lögregluna. Alf-
red sveitarstjóri, sem var með í för,
brást ókvæða við. „Eigum við hafa
bögglabera líka á hjólinu?“ sagði
hann og rauk út. Nú voru góð ráð
dýr og daginn eftir sagði Jón Júll að
eina leiðin væri að tala við Alþýðu-
bandalagsmanninn í Hafnarfirði;
Geir Gunnarsson. Ég var þarna með
og sagði það vera lítið mál, síminn
hjá honum væri 5004, það mundi
ég vel. Þeir töluðu við Geir sem tók
þeim vel.
Skömmu síðar fóru þeir niður í
Alþingi til að fylgja erindinu eftir.
Geir hitti þá þar, en þurfti að fara
í símann, sagði þeim að fara inn til
ráðherrans því hann væri búinn að
tala við hann. Þegar þeir báru upp
erindið við ráðherrann sagði hann:
„Þið hefðuð ekkert þurft að mæta,
Geir er búinn að segja mér að það
eigi að gera þetta.“ Þetta sagði mér
sjálfstæðismaður á sínum tíma.
Í kjölfarið var fundinn sendibíll
sem gegndi hlutverki lögreglubíls
á svæðinu. Eini hentugi bíllinn
sem fannst var eldrauður og þegar
rætt var um að sprauta hann fannst
mörgum liturinn passa vel við
rauða ljósið og líka við lit Alþýðu-
bandalagsins, fyrst Geir hafði
komið svona vel að málum.
Þætti Geirs í því að fá lögreglubíl-
inn á svæðið hefur ekki alltaf verið
haldið nægilega á lofti þegar þessi
mál eru rifjuð upp á opinberum
vettvangi. Þeir sem mig þekkja vita
að ég hef gott minni og því vildi ég
rifja þessa merkilegu sögu upp. Rétt
skal vera rétt.
Um 1850 varð Reykjavík almennt viðurkenndur höf-uðstaður Íslands. Á næstu öld
þéttist og þróaðist bærinn í dæmi-
gerða „evrópska“ smáborg, eina með
öllu, svo sem virkum miðbæ, nánd,
nærþjónustu og strætó.
Þann 1. janúar 1932 var Vatns-
mýrarsvæðið fært til Reykjavíkur úr
Seltjarnarneshreppi vegna fyrirsjá-
anlegs og yfirvofandi skorts á heppi-
legu byggingarlandi í ört stækkandi
höfuðborg.
En 6. júlí 1946 framdi ríkið fjand-
samlega yfirtöku svæðisins undir
f lugvöll til leigufrírra afnota fyrir
ríkisstyrkt Flugfélag Akureyrar,
síðar Flugfélag Íslands, nú Air Iceland
Conn ect.
Í stað NÝRRAR MIÐBORGAR kom
flugvöllur. Reykvíkingar glötuðu þá
besta mannvistar- og þróunarsvæði
sínu og yfirráðum yfir allri lofthelgi
á Nesinu vestan Elliðaáa. Allar for-
sendur borgarskipulags, byggðarþró-
unar, borgarsamfélags og stjórnsýslu
Reykjavíkurborgar gjörbreyttust.
Frá stríðslokum hafa kjörnir full-
trúar Reykvíkinga í borgarstjórn og
á Alþingi ráðið litlu, sem máli skiptir,
um skipulag og framtíðarþróun
Reykjavíkur. Skipulagsvald borgar-
innar færðist til ríkisins og undir
áhrifavald forkólfa Akureyringa og
samherja þeirra á landsbyggðinni í
krafti mikils atkvæðamisvægis .
Afleiðingar þessa fjandsamlega
landráns eru auðvitað ólýsanlegar.
Ekki eru til afdrifaríkari breytingar
á þróunarforsendum efnilegrar
og ört vaxandi smáborgar eins og
Reykjavík var í stríðslok en að taka
frá henni möguleika á öflugri mið-
borg og setja í staðinn flugvöll, ígildi
tifandi vítisvélar.
Stjórnlaus útþensla borgarinnar
(Urban Sprawl) tók við og glænýtt
þéttbýli spratt upp úr engu á áður
óbyggðu landi umhverfis Reykjavík
fyrir aðflutta íbúa af landsbyggð-
inni, í Mosfellssveit, Garðahreppi og
á jörðinni Kópavogi. Á sama tíma óx
byggð í Reykjavík með leifturhraða
austur eftir Nesinu og yfir Elliðaár.
Öll einkenni „evrópskrar“ smá-
borgar hurfu eins og dögg fyrir
sólu, nándin, nærþjónustan, not-
hæfur strætó og virkur miðbær,
sem hnignaði hratt og koðnaði loks
niður. Þéttleiki byggðar hrundi og
forsendur nærþjónustu og almanna-
samgangna brustu.
Til varð núverandi höfuðborgar-
svæði (HBS) sem árið 2021 þekur
16.000 ha, á við Manhattan og París
samanlagt. Byggðin er útþanin og
óskilvirk f latneskja, að minnsta
kosti fjórfalt víðáttumeiri en ella
hefði orðið án flugvallar í Vatnsmýri.
Brúttóþéttleiki byggðarinnar er langt
undir neðri mörkum sjálfbærni.
Samgönguráðherra bregður sér í
gervi brúðumeistara og ver nú flug-
völl í Vatnsmýri í flóknu og vel leik-
stýrðu samsæri sameinaðra forkólfa
ohf. gegn hagsmunum Reykvíkinga
og gegn þjóðarhag, forkólfa Akur-
eyringa, forkólfa sveitarstjórna í
Kraganum (HaGaKóMo), Alþingis,
framkvæmdavalds og auðvitað nyt-
samra sakleysingja úr röðum kjör-
inna fulltrúa Reykvíkinga sjálfra
bæði á Alþingi og í borgarstjórn.
Enginn er til varnar nema Samtök
um betri byggð (BB). En rödd þeirra
er kæfð í ærandi þögn í boði stjórn-
enda umræðunnar. Hverjir stjórna
umræðunni? Það eru auðvitað for-
kólfarnir ohf.
Hvergi er að finna í lögum og
reglugerðum staf krók um að
grundvallarréttindi Reykjavíkur
til sjálfstjórnar í skipulagsmálum
séu minni eða öðru vísi en annarra
sveitarfélaga. Hvað skýrir þá ótrú-
legan undirlægjuhátt kjörinna full-
trúa Reykvíkinga gagnvart lands-
byggðarsjónarmiðum og ríkisvaldi?
Athyglin beinist að misvægi
atkvæða. Skipulagsréttur Reyk-
víkinga hvarf ekki á formlegan og
rekjanlegan hátt. Ógæfa borgarbúa
er nefnilega fólgin í þessari undir-
gefni þingmanna og borgarfulltrúa
reykvískra stjórnmálaaf la með
landsbyggðartengingu. Árið 2021
eru allir kjörnir fulltrúar Reyk-
víkinga í borgarstjórn og á Alþingi
landsbyggðartengdir í gegnum
landsmálaflokkana („fjórflokkinn“)
eins og verið hefur frá stríðslokum
og lengur ef Besti flokkurinn 2010 er
undanskilinn. Störf og stefna hinna
kjörnu í málum, sem lúta að fjárveit-
ingum, borgarskipulagi og flugvelli í
Vatnsmýri, mótast því af samfélags-
legri bjögun af misvægi atkvæða.
Hefð myndaðist um undirlægju-
háttinn en margir kjörnir fulltrúar
segjast sammála stefnu Samtaka um
betri byggð (BB) en … „þetta er bara
pólitískt ómögulegt“… !?
Auðsveipni hinna kjörnu er við-
haldið af forkólfum Akureyringa og
samherjum þeirra, sem ráða lögum
og lofum á landsfundum fjórflokks-
ins og á Alþingi með taumlausri
misbeitingu misvægis atkvæða. En
ráðherrann og hinir forkólfarnir eru
ekki í neinu og hinir kjörnu þurfa
ekki að gera annað en að snúa við
blaðinu og einbeita sér að hag kjós-
enda sinna.
Vald ríkisins er hvorki raunveru-
legt né lögvarið heldur stafar af
ógnarvaldi misvægisins. Það sannar
stjórnartíð Besta f lokksins 2010-
2014, sem hafði engin pólitísk lands-
byggðartengsl. Hann tók meðal ann-
ars upp stefnu Samtaka um betri
byggð (BB) í skipulagsmálum.
Arfleifð Besta flokksins er sam-
komulag um brottför f lugvallar
úr Vatnsmýri fyrir árslok 2022 og
þokkalega gott Aðalskipulag Reykja-
víkur 2010-2030, sem ríkjandi meiri-
hluti í borgarstjórn Reykjavíkur vill
nú breyta og laga að Svæðisskipulagi
HBS og hugmynd um BORGARLÍNU
(BL). til mikils tjóns fyrir Reykvík-
inga og aðra landsmenn. Samkvæmt
samkomulaginu á f lugvöllur að
hverfa úr Vatnsmýri innan 670 daga
sé miðað við 1. mars 2021.
Stóra spurningin sem við stönd-um frammi fyrir er hvernig samfélag við viljum að rísi upp
úr kórónukreppunni. Alþjóðlegar
rannsóknir á viðhorfum fólks til
aðgerða sem gripið var til vegna
veirunnar benda til þess að áhyggjur
af vaxandi ójöfnuði hafi aukist, sér-
staklega meðal ungu kynslóðar-
innar. Þá virðist frjálslyndi, sam-
ábyrgð og félagslegar áherslur ofar
í hugum fólks en áður. Merki um
aukinn ójöfnuð vegna COVID eru nú
þegar sýnileg hérlendis. Ómarkviss
dreifing fjármagns hefur ýtt undir
slíka þróun. Þjóðarkakan minnkar –
mörg þeirra sem halda vinnunni eru
í sterkari stöðu en áður en aðstæður
hinna hafa versnað. Stjórnvöld
tala um ábyrga hagstjórn og dýrar
aðgerðir en minna um hitt: hvernig
almennar aðgerðir hafa dregið úr
áhrifamætti peninganna og kynt
undir ójöfnuði. Þetta er ekki þróun
sem almenningur vill sjá.
Halli ríkissjóðs var 260 milljarðar
í fyrra og svipuð afkoma er áætluð
í ár. Rúmlega helmingur hallans
í fyrra er vegna tekjusamdráttar
en hitt er vegna aukinna útgjalda,
þar af er rúmlega helmingur vegna
at vinnuleysisbóta. Meirihluti
hallans stafar þannig af svoköll-
uðum sjálfvirkum sveiflujöfnurum,
innbyggðum þáttum í tekju- og
útgjaldaliðum hins opinbera. Aðeins
um 25% af halla síðasta árs má því
rekja til beinna ákvarðana stjórn-
valda. Ofan á þá hátt í 200 milljarða
sem sjálfkrafa leggjast á ríkissjóð
flæðir nú önnur eins tala af nýju fjár-
magni í hagkerfinu. Fjármagn sem
ríkisstjórnin telur sig enga ábyrgð
bera á vegna þess að það má rekja
til aðgerða á peningamálahliðinni
sem Seðlabankinn heldur utan um.
Þar var losað um hömlur í fjármála-
kerfinu sem leiddi af sér aukningu á
nýjum peningum í umferð í gegnum
miklar lánveitingar, einkum til fast-
eignakaupa.
Þó að Seðlabankinn sé sjálfstæð-
ur þá bregst hann við aðgerðum
og aðgerðaleysi á ríkisfjármála-
hliðinni. Undanfarin ár hefur átt
sér stað vitundarvakning víða um
heim um ókosti þess að treysta um
of á peningamálastefnuna til að
styðja við hagkerfi í alvarlegri krísu.
Hefur það alla jafna verið afleiðing
af tregðu pólitískt kjörinna aðila til
að beina fjármagni til þeirra sem
raunverulega þurfa á slíku að halda.
Ábyrgðinni er útvistað til embættis-
manna meðan kjörnir fulltrúar firra
sig ábyrgð. Lærdómurinn af síðustu
kreppu erlendis var að ómarkviss
dreifing fjármagns þrýstir fyrst og
fremst upp eignaverði. Fjármunirnir
leituðu mun síður til þeirra sem í
áfallinu lentu, lítið fór fyrir þeim í
innviðafjárfestingu og afleiðingin
var aukinn ójöfnuður.
Þá var um almennt áfall að ræða.
Núverandi kreppa er mun sértækari,
hún skekur aðeins afmarkaðan hóp.
Allt frá því að kórónukreppan hófst
var ljóst að tregða ríkisstjórnar-
innar til að beita ríkisfjármálum
með markvissum hætti hefði nei-
kvæðar afleiðingar. Á þetta bentu
hagfræðingar og stjórnarandstöðu-
þingmenn en ríkisstjórnin skellti
skollaeyrum við. Það var rammpóli-
tísk ákvörðun að bíða of lengi með
sértækar aðgerðir og kalla þannig
fram öflugri aðgerðir Seðlabankans
en ella. Aðgerðir sem voru mjög
almennar og þrýstu lánastofnunum
í mikla útlánaaukningu til eina
málaflokksins sem treystandi var,
húsnæðis. Annað umfram fjármagn
leitaði á verðbréfamarkað. Á meðan
ráðamenn ræddu um hættur þess
að hækka atvinnuleysisbætur í for-
dæmalausu atvinnuáfalli og streitt-
ust gegn því að beina fjármagni í
auknum mæli til lítilla fyrirtækja til
að koma í veg fyrir hrinu uppsagna
flæddi fjármagn inn á fasteigna- og
verðbréfamarkaðinn, kynti undir
almennri eftirspurn og ýtti upp
eignaverði.
Engin umræða hefur átt sér stað
um þá hvata sem þessi óbeina aðgerð
ríkisstjórnarinnar hefur haft; eng-
inn stjórnmálamaður hefur þurft að
svara fyrir þá miklu auðssöfnun sem
hefur átt sér stað á undanförnum
mánuðum í formi verulegrar verð-
hækkunar á verðbréfum og hækk-
unar húsnæðisverðs. Þau sem tæma
sjóði sína til að mæta atvinnumissi –
eða lenda í rekstrarvandræðum með
lítil fyrirtæki hafa enga möguleika
til að taka þátt í þessari uppsveiflu.
Samkvæmt opinberum tölum
dróst opinber fjárfesting saman um
9,3% í fyrra – hagstjórnin er nú ekki
ábyrgari en svo. Ábyrg hagstjórn,
sem vinnur á móti áföllum en ekki
með, snýst um að leita allra leiða til
að örva fjárfestingu og vinnufram-
lag ekki aðeins kaupgetu. Þótt ríkis-
stjórnin tali mikið um stóraukna
opinbera fjárfestingu hefur lítið
af henni komið til framkvæmda.
Ráðamenn leyfa sér svo að skrifa
blaðagreinar þar sem þeir tala niður
mikilvæga viðleitni Reykjavíkur-
borgar við að ýta undir fjárfestingu
á tímum sem þessum. Viðbrögð
stjórnarliða við áætlunum borgar-
innar í fjármálum eru til marks um
skilningsleysi á ábyrgri hagstjórn.
Fyrst ríkisstjórnin virðist eiga erfitt
með að koma verkefnum nógu hratt
af stað ætti hún að setja í forgang
að styðja við sveitarfélögin sem eru
með fjölda samfélagslegra mikil-
vægra verkefna í startholunum. Í
staðinn reynir hún að koma höggi á
pólitíska andstæðinga sína í sveitar-
stjórnum, sem kemur að lokum
niður á öllum almenningi.
Á tímum þar sem svigrúm til
athafna er takmarkað, í landi með
brothættan gjaldmiðil og mikla
verðbólgusögu, felst hin raunveru-
lega ábyrga hagstjórn í því að beina
peningunum þangað sem þeirra er
þörf. Að verja velferð fólks, fram-
leiðslugetu fyrirtækja og skapa ný
fjölbreytt atvinnutækifæri. Aðeins
þannig getum við tryggt öfluga við-
spyrnu, varið jöfnuð og komist stolt
út úr þessu ástandi öll saman.
Þætti Geirs í því að fá lög-
reglubílinn á svæðið hefur
ekki alltaf verið haldið
nægilega á lofti þegar þessi
mál eru rifjuð upp á opin-
berum vettvangi.
Vald ríkisins er hvorki raun-
verulegt né lögvarið heldur
stafar af ógnarvaldi mis-
vægisins.
Þótt ríkisstjórnin tali mikið
um stóraukna opinbera fjár-
festingu hefur lítið af henni
komið til framkvæmda.
Kynt undir þenslu og ójöfnuði
Logi Einarsson
formaður Sam-
fylkingarinnar
Kristrún
Frostadóttir
þingframbjóð-
andi Samfylk-
ingarinnar
Þegar Geir
græjaði löggubílinn
Jónatan
Jóhann „Tani“
Stefánsson
fyrrverandi
vélstjóri
Skipulagsvald
Örn
Sigurðsson
arkitekt
4 . M A R S 2 0 2 1 F I M M T U D A G U R16 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð