Morgunblaðið - 15.04.2021, Blaðsíða 32

32 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. APRÍL 2021
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Dalvíkurskjálftinn 2. júní 1934 olli
gríðarmiklu eignatjóni. Sveinbjörn
Jónsson byggingameistari var feng-
inn til að gera úttekt á skemmd-
unum. Honum taldist til að 75 hús í
Svarfaðardalshreppi væru meira og
minna skemmd, mest á Dalvík.
Hann taldi 34 hús óbyggileg og hús-
villt fólk í hreppnum 252 manns. Í
Árskógshreppi voru 57 húsnæðis-
lausir og skemmdir umtalsverðar.
Við fyrstu yfirsýn reyndust 53 hús í
Hrísey vera meira og minna
skemmd. Fimm voru ónothæf og 12
fjölskyldur heim-
ilislausar, alls 64
manns. Hinn 10.
júní höfðust um
100 manns á Dal-
vík enn við í skýl-
um sem komið
hafði verið upp og
um 20 manns í
Hrísey, að því er
segir í Sögu Dal-
víkur, 3. bindi,
eftir Kristmund
Bjarnason (1984).
Þar segir einnig að lítil stúlka hafi
fæðst í Lambhaga rétt fyrir jarð-
skjálftann. Verið var að mata móð-
urina þegar ósköpin dundu yfir.
„Allt lauslegt datt af veggjum. Ofan í
rúm sængurkonunnar, sem var upp
við steinvegg, féll skápur; hana sak-
aði þó ekki. Grauturinn helltist yfir
hana, en það kom ekki heldur að sök.
Skyndilega klofnaði einn veggurinn
þvínæst frá. Hávaðinn var ærandi,“
Mörg hús hrundu eða voru rifin
Kristján Eldjárn Hjartarson,
byggingafræðingur á Tjörn í Svarf-
aðardal, gerði húsakönnun og skráði
öll hús á Dalvík, í Svarfaðardal og á
Árskógsströnd sem voru byggð fyrir
1950. Í skrána vantar hús sem voru
horfin þegar hún var gerð. Kristján
segir við Morgunblaðið að e.t.v.
verði þau skráð síðar. Hann segir
Dalvíkinga hafa verið duglega við að
rífa eldri hús í gegnum tíðina en nú
hafi viðhorfið breyst og farið sé að
líta á mörg eldri hús sem menning-
arverðmæti.
Niðurstöður húsakönnunarinnar
má sjá í handriti á heimasíðu
Byggðasafnsins á Dalvík (https://
www.dalvikurbyggd.is/hvoll/
husaskraning). Einnig er þar
byggðaþróunarkort. Kristján segir
mörg hús hafa verið rifin eftir jarð-
skjálftann.
„Margir torfbæir nánast jöfn-
uðust við jörðu og voru rifnir. Það
má segja að það hafi orðið mjög mik-
il breyting á Dalvík eftir skjálftann.
Bæir eða kot sem voru norðan við
bæinn, „utan við á“ það er Brimnesá,
eyðilögðust margir. Fólkið sem í
þeim bjó fékk bætur til að byggja
sér hús sem voru kölluð „skjálfta-
hús“. Þau voru býsna mörg og byggð
eftir sömu teikningu. Menn byggðu
þessi hús inni í þéttbýlinu en nefndu
þau eftir húsunum sem þeir höfðu
búið í utan við á eins og t.d. Barð og
Sæbakka. Nýju húsin voru að miklu
leyti steinhús,“ segir Kristján.
Fyrst eftir jarðskjálftann voru
menn tvístígandi með að byggja
steinhús en svo fóru þeir að járna-
binda og styrkja þau miklu meira en
áður hafði verið gert. Kristján segir
að hús sem voru byggð stuttu fyrir
skjálftann hafi verið mjög lítið járna-
bundin. Þá voru helst sett steypu-
styrktarjárn í kringum glugga- og
hurðagöt og kannski eitthvað á
hornunum. Þegar jarðskjálftinn
kom rifnaði stafninn nánast frá á
sumum þessara steinhúsa. Fljótlega
voru sett burðarþolsviðmið gagnvart
jarðskjálftum. Landið er nú flokkað
niður í hættusvæði og tekið tillit til
þess í hönnun húsa.
Timburhúsin sluppu best
Torfbæirnir „utan við á“ nánast
jöfnuðust allir við jörðu í skjálft-
anum. Þó urðu nánast engin slys á
fólki. Timburhúsin skemmdust
miklu minna en steinhúsin og
torfbæirnir. Kristján segir athyglis-
vert að í skýrslu um skemmdir á
húsum eftir jarðskjálftann sé áber-
andi hvað reykháfar brotnuðu af
mörgum húsum. Þeir brotnuðu
gjarnan upp við þakið. Hann segir
að reykháfar hafi á þessum tíma
yfirleitt verið steyptir frá jörðu og
upp að þakinu. Svo var þakið sett á
og síðan klárað að steypa strompinn
þar ofan á þegar þakið var komið.
Þannig gátu myndast steypuskil í
reykháfunum sem brotnaði um í
jarðskjálftanum. Merki um jarð-
skjálftann eru enn í mörgum eldri
húsum.
„Ég bý sjálfur í húsi sem var
byggt fyrir skjálftann. Íbúðarhúsið á
Tjörn var byggt 1931. Það skemmd-
ist heilmikið, sérstaklega á stöfn-
unum sem voru mjög sprungnir. Það
voru alltaf vandræði að pússa yfir
sprungurnar. Alltaf einhver leki og í
stórhríðum blés inn um veggina.
Þegar ég kom heim, orðinn lærður
smiður, tók ég það til bragðs að
klæða allt húsið að utan, setti vind-
pappa, einangrun og timburklæðn-
ingu. Þá lagðist þetta,“ segir Krist-
ján. Steypt var utan á mörg hús.
Áhrif skjálftans í myndum
Morgunblaðið fékk myndirnar af
Dalvíkurskjálftanum frá Gunnari
Vigfússyni, syni Vigfúsar Sigur-
geirssonar sem tók myndirnar. Vig-
fús var ljósmyndari á Akureyri frá
1923 og starfrækti þar ljósmynda-
stofu 1927-36 og síðar umsvifamikla
ljósmyndastofu í Reykjavík. Hann
var einnig sérlegur ljósmyndari
ráðuneyta og forseta Íslands frá
upphafi.
Lambhagi Efri hæðin var rifin. Sett var skúrþak á neðri hæðina sen stendur enn og er kölluð
Jónínubúð eftir konu sem þar bjó. Nýr Lambhagi var reistur við hliðina á húsinu.
Steinstaðir eða Steinninn Húsið fór mjög illa og var austurstafninn nánast ónýtur. Húsið var
lagað og stendur enn. Það er mikið breytt í útliti frá því sem áður var.
Dalvík 1934 Úr Hvömmunum. F.v.: Búðir jarðskjálftanefndar, Árhóll, Barð, sjóhús Friðleifs og Jóhanns.
Gríðarlega mikið eignatjón
- Mörg hús voru óbyggileg og fjöldi fólks missti heimili sín í Dalvíkurskjálftanum 1934 - Margir
torfbæir hrundu og steinhús fóru mjög illa - Eftir skjálftann var farið að járnabinda steypuna betur
Ljósmyndir/Vigfús Sigurgeirsson
Sæland Húsið stendur enn við Karlsbraut. Norðurgafl hússins hrundi og sperra þurfti við suðurgafl eða fella allt húsið, samkvæmt skýrslu jarðskjálfta-
nefndar. Steyptir voru veggir utan á það eins og gert var við mörg önnur hús sem skemmdust illa í jarðskjálftanum. Húsið var lengst af íbúðarhús.
Kristján Eldjárn
Hjartarson