Þjóðmál - 01.03.2016, Síða 79

eina danska, sé myntbreytingin 1981 tekin
með í reikninginn.
Að lokum
Stofnun íslandsbanka í byrjun tuttugustu
aldar varð einn helsti aflvaki framfara hér-
lendis og um leið var fjármálakerfi landsins
nútímavætt. Hins vegar skorti bankann
nauðsynlegt aðhald við seðlaútgáfu og á
árum ófriðarins má segja að bankanum hafi
verið gefinn laus taumur.Takmörkuð gull-
trygging og skortur á gulli innanlands gerði
það að verkum að málmforðatrygging bank-
ans var í reynd fölskfrá fyrsta degi. Þá voru
bankanum ekki að öðru leyti settar nægar
hömlur á seðlaprentun.
Við þau tímamót að ísland varð frjálst og
fullvalda ríki var þess ekki gætt að því að
tryggja greiðsluhæfi gjaldmiðilsins og stöðug-
leika hagkerfisins með sérstökum seðlabanka.
Þessum málum var í reynd ekki sinnt og
gjaldþrot fslandsbanka varð óumflýjanlegt.
Eðlilegast hefði verið við þær aðstæður sem
uppi voru í kjölfar ófriðarins að ríkissjóður
legði íslandsbanka til nýtt hlutafé og styrkti
hann þannig sem seðlabanka, ellegar að
komið yrði á fót sérstökum seðlabanka.50
Víðtækíjármagnshöft urðu fylgifiskur
Tilvísanir:
1. Niall Ferguson:The Ascent of Money. A Financial
Flistory of the World, Lundúnum 2008, bls. 64.
2. „Gullöld öryggisins" í bók Stefans Zweig: Veröld
sem var. Sjálfsævisaga. Halldór J. Jónsson og Ingólfur
Pálmason þýddu. Reykjavík 1958, bls. 11.
3. i almennri umfjöllun um peningamál annarra ríkja
er hér annars vegar stuðst við Handbókfyrir hvern
mann. Margvíslegur fróðleikur, sem daglega getur
að haldi komið. Einar Gunnarsson tók saman. Fjórða
útgáfa, aukin, Reykjavík 1915. Hins vegar er notast við
Hages Haandbog i Handelsvidenskab 1910.
4. „A pont of View: Making friends the shared currency
way". bbc.co.uk/news/magazine, 24. febrúar 2012.
5. Sama heimild.
6. „Danmörk". Skírnir, 48. árgangur 1874, bls. 151.
7. Auglýsing nr. 80/1873.Tíðindi um stjórnarmálefni
íslands III, bls. 666-675. Lovsamling for Island XXI, bls.
682-699.
8. „Ný lagasetning". Þjóðólfr, 26. árg. 25. febrúar 1874.
9. Alþt. 1885. C-deild, d. 71.
10. Björn Kristjánsson:„Bankaseðlar". Ingólfur, 39. tbl.
2. árg. 1914, bls. 154.
hins nýja ríkis fljótlega frá stofnun og í
fjármálum mátti landið heita vanþróað
lungann út tuttugustu öld. Á sama tíma varð
mikil framþróun í bankamálum erlendis og
einkabankar uxu áfram að styrk á öðrum
Norðurlöndum, en hérlendis varð til ríkis-
bankakerfi.
Heil öld er iiðin frá flestum þeim
viðburðum sem að framan voru greindir.
Þrátt fyrir það hefur ekki enn fundist farsæl
lausn á gjaldmiðilsmálum Islendinga.
Eftir skarmmvinnt frjálsræðisskeið á árunum
1995-2008, er gjaldmiðillinn aftur í viðjum
fjötra og hvergi gjaldgengur á alþjóðlegum
mörkuðum. Hugsjónir nítjándu aldar manna
um fjölþjóðlega gjaldmiðla hafa gengið í
endurnýjun lífdaga, þrátt fyrir að takmarkanir
á seðlaprentun séu litlar nú á dögum og
flestir gjaldmiðlar veikburða miðað við þann
stöðugleika sem ríkti um aldamótin 1900.
Við framtíðarskipan í gjaldeyrismálum
íslendinga er rétt að líta til sögunnar sem
fáum er kunn, en án efa geta skynsamir
menn dregið af henni nauðsynlega lærdóma.
Björn Jón Bragason er lögfræðingur og
sagnfræðingur að mennt og ritstjóri
Reykjavík vikublað
11. Halldór Jónsson:„Bankamál". Andvari, 1. tbl. 27.
árg. 1902, bls. 101-102.
12. Friedrick von Hayek:„The Political Order of Free
People". Law, Legislation and Liberty, 1982, bls. 57-58.
13. Halldór Jónsson:„Bankamál“. Andvari, 1. tbl. 27.
árg. 1902, bls. 100.
14. Alþt. 1901. B-deild, d. 221-222. - Þórður J.
Thoroddsen (1856-1939) var alþingismaður Gull-
bringu- og Kjósarsýslu árin 1895-1902. Hann var
læknir í Reykjavík og hafði numið læknisfræði í Höfn
og Kristjaníu að loknu prófi frá Læknaskólanum.
15. Björn Kristjánsson:„Bankaseðlar". Ingólfur, 38. tbl.
12. árg. 1914, bls. 150.
16. Björn Kristjánsson:„Bankaseðlar". Ingólfur, 39.
tbl. 12. árg. 1914, bls. 154. - Björn Kristjánsson
(1858-1939) var skósmiður að mennt, en hafði einnig
numið tónfræði í Höfn. Hann starfaði sem bókhaldari
og gerðist síðar kaupmaður. Hann sat á Alþingi árin
1900-1931 fyrir Gullbringu- og Kjósarsýslu og var á
þeim tíma í alls tíu þingflokkum. Árin 1909-1918 var
hann bankastjóri Landsbankans og fjármálaráðherra
um nokkurra mánaða skeið árið 1917.
17. Björn Kristjánsson:„Bankaseðlar". Ingólfur, 38. tbl.
12. árg. 1914, bls. 150.
VORHEFTl 2016 77