Morgunblaðið - 01.07.2021, Blaðsíða 41

41
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. JÚLÍ 2021
Við lifum á tímum
tæknisamruna. Á
sama tíma og verið er
að leggja niður gamla
einfalda heimasímann
huga fjarskiptafyr-
irtæki og stjórnvöld
nú að uppbyggingu
fimmtu kynslóðar
farnets (5G) sem
veitir hnökralausan
aðgang að háhraða-
neti, stafrænum sam-
skiptum og háskerpu afþreyingu,
tölvuvinnslu í skýinu o.fl. um
lófastór handtæki.
Á samráðsfundum fjar-
skiptaráðs með landshluta-
samtökum nýverið var tvennt
sem stóð upp úr. Ljósleiðaravæð-
ingu þéttbýlis á landsbyggðinni
bar þar hæst. Ég brást við því
ákalli með grein hér
í blaðinu 22. apríl
síðastliðinn, „Ísland
fulltengt – ljósleið-
aravæðing byggða-
kjarna“. Hitt atriðið
var slitrótt farsíma-
og farnetssamband á
vegum. Mikilvægi
farsímans sem ör-
yggisbúnaðar er að
aukast enda það
samskiptatæki sem
yfirleitt er með í för
á öllum ferðalögum.
Skilningur gagnvart
sambandsleysi á vegum er að
hverfa og greina þarf leiðir til úr-
bóta.
Farnet á vegum
er samgöngumál
Opinber markmið um farnet á
vegum er eðlilega að finna í fjar-
skiptaáætlun. Í drögum að nýrri
byggðaáætlun er jafnframt að
finna slíka áherslu. Góð fjar-
skipti eru meðal helstu byggða-
mála og því eðlilegt að það end-
urspeglist í byggðaáætlun.
Aðgengi, gæði og öryggi far-
nets á vegum verður í fyrir-
sjáanlegri framtíð eitt af stærri
viðfangsefnum í samgöngum.
Tímabært er að áherslur og eftir
atvikum verkefni er varða farnet
á vegum verði einnig í sam-
gönguáætlun. Skortur á farneti á
vegum getur verið dauðans al-
vara. Um er að ræða brýnt og
vaxandi öryggismál fyrir vegfar-
endur, veghaldara og viðbragðs-
aðila.
Undirbúningur hafinn
Póst- og fjarskiptastofnun, sem
brátt fær nafnið Fjarskiptastofa,
vinnur nú að undirbúningi lang-
tímaúthlutunar á farnetstíðnum á
landsvísu til rekstraraðila far-
neta. Liður í því er verkfræðileg
greining á uppbyggingarþörf og
kostnaði við aðstöðusköpun og
farnetskerfi sem tryggir fulla út-
breiðslu af tilteknum gæðum á
skilgreindum vegum um allt land.
Niðurstaða þeirrar greiningar
mun liggja fyrir í haust og opnar
möguleika á að útbúa sviðs-
myndir um hagkvæma uppbygg-
ingu farnets í vegakerfinu og að-
komu ólíkra aðila.
Óhjákvæmilegt er að horfa þar
m.a. til tæknisamruna opinberra
dreifikerfa og hagnýta eiginleika
5G til að leysa af hólmi, a.m.k.
víðast hvar, núverandi dreifi-
kerfi útvarps og TETRA-kerfi
neyðar- og viðbragðsaðila. Eitt
öflugt landsdekkandi kerfi í stað
þriggja.
Hraðvirkt, slitlaust og öruggt
farnet á öllum helstu vegum
landsins er í senn byggða-, fjar-
skipta- og samgöngumál sem
varðar hagsmuni allra lands-
manna. Undirbúningur fyrir
næstu samgönguáætlun og fjar-
skiptaáætlun er hafinn. Ég hef
því falið formönnum samgöngu-
ráðs og fjarskiptaráðs að sjá til
þess að undirbúningur þessara
tveggja lykilinnviðaáætlana sam-
félagsins verði í takt og að þær
vinni þétt saman er kemur að
farneti gagnvart vegum. Áfram
Ísland – fulltengt.
Eftir Sigurð Inga
Jóhannsson » Skilningur gagnvart
sambandsleysi
á vegum er að hverfa
og greina þarf leiðir
til úrbóta.
Sigurður Ingi
Jóhannsson
Höfundur er samgöngu-og
sveitarstjórnarráðherra.
Ísland fulltengt – farnet á vegum
Leiðin að minni
losun gróðurhúsa-
lofttegunda er eitt
af mikilvægustu
verkefnum samtím-
ans. Þegar hefur ár-
angur náðst í þeirri
baráttu hér á landi
á síðustu áratugum,
m.a. með nýtingu
endurnýjanlegra
orkugjafa. Betur má
ef duga skal og hafa íslensk
stjórnvöld sett það markmið að
Ísland verði kolefnishlutlaust árið
2040. Um er að ræða metnaðar-
fullt markmið sem næst aðeins ef
allir taka þátt, jafnt stjórnvöld,
almenningur og atvinnulíf. Hlut-
verk stjórnvalda er að ryðja
hindrunum úr vegi svo markmið-
inu verði náð.
Atvinnulífið hefur ekki látið sitt
eftir liggja í þeirri vegferð að lág-
marka áhrif starfsemi sinnar á
umhverfið. Vitundarvakning und-
anfarinna ára hefur skilað árangri
og leitt til þróunar í grænni
tækni, umhverfisvænni fram-
leiðsluferlum og orkuskiptum.
Þannig hefur atvinnu-
lífið stutt þá viðleitni
af ábyrgð og festu að
draga úr losun gróð-
urhúsalofttegunda. Ár-
angri í loftslagsmálum
verður ekki náð án
tækniþróunar, nýsköp-
unar, hönnunar og um-
hverfisvænna lausna.
Ekkert af þessu nær
flugi nema atvinnulífið
hafi borð fyrir báru til
grænna fjárfestinga og
stjórnvöld stígi í takt
og greiði leið grænna lausna með
skattalegum ívilnunum, fjárfest-
ingum, skilvirku styrkjaumhverfi
og öðrum fjárhagslegum hvötum
til að örva græna umbyltingu,
samfélaginu öllu til heilla.
Útgáfa á Loftslagsvegvísi at-
vinnulífsins markar ákveðin tíma-
mót. Að gerð vegvísisins standa
Grænvangur, Samtök iðnaðarins,
Samtök ferðaþjónustunnar, Sam-
orka, Samtök fjármálafyrirtækja,
Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi,
Samtök verslunar og þjónustu og
Bændasamtök Íslands. Vegvís-
irinn er fyrsta skrefið í sameigin-
legri vegferð atvinnulífsins í
loftslagsmálum og skapar vett-
vang til að fjalla nánar um mark-
miðasetningu, skilgreina sértækar
aðgerðir og setja fram árangurs-
mælikvarða – þannig verður leið
atvinnulífsins vörðuð í átt að kol-
efnishlutleysi. Í vegvísinum eru
lagðar til tillögur til úrbóta, bæði
hvað varðar aðgerðir af hálfu at-
vinnulífs og áskorun til stjórn-
valda að styðja við þær aðgerðir
og stefnumótun. Dregið er fram
hvernig atvinnulífið ætlar áfram
að vera hluti af lausninni. Sam-
staða ólíkra atvinnugreina er ekki
sjálfgefin en hún undirstrikar
metnað og vilja atvinnulífsins til
að ná árangri í loftslagsmálum og
ekki síður ábyrgð atvinnulífsins í
þeim efnum.
Í Loftslagsvegvísi atvinnulífsins
er umfjöllun um einstakar grein-
ar iðnaðarins, líkt og málmfram-
leiðslu, byggingariðnað, mat-
vælaframleiðslu og meðhöndlun
úrgangs. Fyrirtæki í þessum at-
vinnugreinum eru með hugann
við loftslagsvandann og hafa þeg-
ar gripið til aðgerða til að lág-
marka áhrif starfsemi sinnar á
umhverfið með þróun á tækni-
lausnum í framleiðsluferlum, lág-
mörkun úrgangs og flokkun
hans, bættri auðlindanýtingu og
minni matarsóun svo dæmi séu
tekin. Þá er mannvirkjagerð að
aðlaga sig vistvænni kröfum og
eru umhverfisvottanir sívaxandi
hluti af starfsemi þessara aðila.
Því hefur margt áunnist en mörg
tækifæri eru til að gera enn bet-
ur.
Metnaðarfull markmið á sviði
umhverfis- og loftslagsmála verð-
ur áskorun fyrir samfélagið en að
sama skapi verða til tækifæri til
þess að þróa nýjar aðferðir til að
gera hluti öðruvísi og betur. Ný-
sköpun og fjárfesting eru mik-
ilvægar forsendur fyrir árangri á
þessu sviði og eins og fram kem-
ur í nýsköpunarstefnu fyrir Ís-
land verður að leggja áherslu á
þróun grænna tæknilausna hér á
landi í átt til aukinnar sjálfbærni
í atvinnulífi og samfélagi. Til að
svo verði þarf því að ýta undir
slíka framþróun með jákvæðum
hvötum í stað þess að einblína al-
farið á boð og bönn. Mikilvægt er
að tryggja að regluverk standi
ekki í vegi fyrir framþróun á
þessu sviði og þá þurfa kröfur,
m.a. um kolefnishlutleysi, að vera
skýrar og raunhæfar. Opinberar
kröfur verða því að styðja við
framþróun og umbuna þeim sem
stýra starfsemi sinni í átt að um-
hverfisvænni ferlum og starfs-
háttum.
Óumdeilt er að markmiði
stjórnvalda um kolefnishlutlaust
Ísland árið 2040 verður ekki náð
nema með nánu samstarfi at-
vinnulífs og stjórnvalda. Lausn-
irnar verða til hjá atvinnulífinu
en á sama tíma þurfa stjórnvöld
að ryðja hindrunum úr vegi, hlúa
að starfsskilyrðum og fjárhags-
legum hvötum. Vandinn er
þekktur og því er ekkert að van-
búnaði að hraða ferlinu til að ná
þeim árangri í loftslagsmálum
sem að er stefnt.
Eftir Sigurð
Hannesson » Lausnirnar verða tilhjá atvinnulífinu en
á sama tíma þurfa
stjórnvöld að ryðja
hindrunum úr vegi, hlúa
að starfsskilyrðum og
fjárhagslegum hvötum.
Sigurður Hannesson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka iðnaðarins.
Græn nýsköpun er lykill að kolefnishlutleysi
Samstaða vest-
rænna ríkja og mik-
ilvægi þess að standa
vörð um alþjóðakerfið
sem byggir á al-
þjóðalögum er í
brennidepli um þess-
ar mundir. Gildin
sem binda ríkin sam-
an eru einstaklings-
frelsið, mannrétt-
indin, lýðræðið og
réttarríkið. Þetta á
sannarlega við á vettvangi örygg-
is- og varnarmála og samstarfs
sem Ísland tekur þátt í. Þetta var
eitt meginstefið á leiðtogafundi
Atlantshafsbandalagsins sem fram
fór um miðjan júnímánuð og á
fundum sem ég sótti í Finnlandi í
vikunni á vettvangi norræna varn-
arsamstarfsins (NORDEFCO) og
sameiginlegu viðbragðssveit-
arinnar (JEF).
Norræn samstaða
Hvort sem litið er til sameig-
inlegra gilda eða þjóðfélagsgerðar
standa norrænu ríkin okkur Ís-
lendingum ávallt næst. Þetta á
líka við um öryggis- og varnar-
málin. Þótt þrjú
þeirra séu aðilar að
Atlantshafsbandalag-
inu og tvö standi þar
fyrir utan eiga þau
það sammerkt að
skilgreina ógnir úr
öryggisumhverfinu á
svipaðan hátt. Sam-
eiginleg sýn ríkjanna
þýðir að þau standa
saman og þétta rað-
irnar þegar á þarf að
halda og sú hefur
sannarlega verið
raunin. Hernaðar-
uppbygging Rússlands og óút-
reiknanleg framganga þarlendra
stjórnvalda er veruleiki sem við
blasir. Hvernig bregðast eigi við
þeirri þróun hefur verið meginum-
fjöllunarefni í samstarfi líkt þenkj-
andi ríkja á undanförnum árum.
Öryggismál í nærumhverfinu
voru ofarlega á baugi á fundi
NORDEFCO í finnska bænum
Tuusula í vikunni. Þar gafst tæki-
færi á að skerpa á sameiginlegri
sýn ríkjanna á helstu áskoranir
sem ríkin standa frammi fyrir.
Frá því þessi vettvangur var sett-
ur á fót árið 2009 hefur hann vax-
ið og sannað gildi sitt. Samstarf
ríkjanna hefur verið aukið, til að
mynda með samnorrænni flug-
hersæfingu á norðurslóðum með
þátttöku Bandaríkjanna og fleiri
af okkar nánustu vinaríkjum.
Samnorræn sýn, gildi og samstaða
eru í forgrunni samstarfsins sem
við Íslendingar tökum þátt í á
borgaralegum forsendum.
Nýr veruleiki fjölþáttaógna
Óhefðbundnar ógnir, sem kall-
ast einu nafni fjölþáttaógnir, eru
hin hlið þess veruleika sem við
blasir í öryggisumhverfinu. Fjöl-
þáttaógnir beinast gegn sameig-
inlegum gildum okkar og geta
grafið undan alþjóðakerfinu sem
byggir á alþjóðalögum. Slíkar ógn-
ir hafa áhrif þvert á landamæri,
þvert á hið hernaðarlega og borg-
aralega, og varða okkur Íslend-
inga jafnt og aðra. Skýr og ein-
dregin samstaða ríkjanna sem að
alþjóðakerfinu standa þarf að
vera fyrir hendi. Ég hef því lagt
mig fram um að koma þessum
mikilvæga málaflokki á dagskrá
hér á landi og efla þátttöku okkar
í fjölþjóðasamstarfi, meðal annars
með umsókn um aðild að evr-
ópsku öndvegissetri um fjölþátta-
ógnir í Helsinki, og að öndveg-
issetri Atlantshafsbandalagsins
um netöryggismál í Tallinn.
Á vormánuðum gerðist Ísland
svo aðili að sameiginlegu við-
bragðssveitinni (JEF), samstarfs-
vettvangi Norðurlanda, Eystra-
saltsríkjanna, Hollands og
Bretlands um öryggis- og varn-
armál. Samvinna líkt þenkjandi
ríkja gagnvart sameiginlegum
áskorunum er leiðarljós í störfum
sveitarinnar, ríkja sem eiga hags-
muna að gæta á Norður-
Atlantshafi, á Eystrasalti og á
norðurslóðum, ríkja sem hvert um
sig hafa verið að efla varn-
arviðbúnað og styrkja samstarf
sín á milli.
Viðfangsefni sameiginlegu við-
bragðssveitarinnar, sem Bretland
leiðir, endurspegla þær hræringar
sem einkenna umhverfi okkar,
samspil fjölþáttaógna og hefð-
bundinna ógna. Stefnumörkun
samstarfsins sem undirrituð var á
fundinum í Helsinki í vikunni
dregur fram þá sýn og þá stað-
reynd að áskorunum af þessu tagi
verði aðeins mætt í samstarfi líkt
þenkjandi ríkja. Markmiðið með
störfum sveitarinnar er að geta
sniðið viðbrögð að aðstæðum
hverju sinni. Það er meginstyrk-
leiki samstarfsins og gerir það að
raunverulegri viðbót við annað
fjölþjóðasamstarf sem þegar er
fyrir hendi.
Lagt á vogarskálar
Í því margslungna öryggis-
umhverfi sem við búum nú í hefur
fjölþjóðasamstarf um öryggis- og
varnarmál aldrei verið mikilvæg-
ara. Alþjóðakerfið sem byggir á
alþjóðalögum, trausti á stofnunum
og lýðræðislegum ferlum, stendur
og fellur með því hvernig við
bregðumst við aðsteðjandi ógnum.
Sem herlaus þjóð sem byggir ör-
yggi sitt og varnir á aðild að Atl-
antshafsbandalaginu, samstarfi
við Bandaríkin og á fjölþjóða-
samstarfi, verðum við Íslendingar
að halda áfram að leggja okkar
lóð á vogarskálarnar í þeim efn-
um.
Sameiginleg gildi – sömu öryggishagsmunir
Eftir Guðlaug Þór
Þórðarson » Í því margslungna ör-
yggisumhverfi sem
við búum nú í hefur fjöl-
þjóðasamstarf um örygg-
is- og varnarmál aldrei
verið mikilvægara.
Guðlaugur Þór
Þórðarson
Höfundur er utanríkis- og
þróunarsamvinnuráðherra.