Morgunblaðið - 01.07.2021, Blaðsíða 43

UMRÆÐAN 43
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. JÚLÍ 2021
Því hefur ranglega
verið haldið fram af
yfirvöldum að starf-
semi stofulækna auk-
ist í sífellu og á hana
verði að koma bönd-
um. Stjórnvöld hafa
gengið hart fram í því
að sauma að þjónust-
unni með neikvæðni
og röngum upplýs-
ingum og hafa ekki
hlustað á álit og ráð-
gjöf lækna. Ferlið við gerð Heil-
brigðisstefnu til 2030 og ráðgjöf
kvensjúkdómalækna og rannsókn-
arlækna varðandi leghálsskimanir
eru tvö skýr dæmi. Fleiri aðferð-
um hefur verið beitt eins og stöðv-
un á nýliðun stofulækna með ólög-
mætum hætti árin 2015-2018. Sú
aðgerð var svo úrskurðuð ólög-
mæt í héraðsdómi og henni
hnekkt. Einnig hafa stjórnvöld
lagt stein í götu starfseminnar
með langvarandi samningsleysi,
en síðast var samið við stofulækna
árið 2013 og enginn samningur
hefur verið í gildi frá því í lok árs
2018.
Einingaverð situr eftir
Einingaverð fyrir þjónustuna
hefur dregist aftur úr verðlagi og
hefur alls ekki haldið í við launa-
vísitöluna. Þannig hefur ein-
ingaverð sérfræðilækna á 13 árum
hækkað um 65% á meðan launa-
vísitalan hefur hækkað um 134%
eða tvöfalt meira. Þetta er ekki
síst bagalegt þar sem 70% kostn-
aðar við rekstur læknastöðva er
launakostnaður eins og víðast er í
heilbrigðiskerfinu.
Þetta vegur því þungt
í rekstrinum.
Sérfræðilækningar
á stofu minnka
Það er rangt að
starfsemi stofulækna
aukist í sífellu. Sann-
leikurinn er sá að
jafnvel þegar enginn
samningur er í gildi
og allar bremsur og
takmarkanir (um 23
atriði) samninga við
Sjúkratryggingar Ís-
lands eru horfnar þá heldur starf-
semin áfram að dragast saman.
Það er andhverfan við þá ógn sem
stjórnvöld tala gjarnan um að stafi
af umsvifum stofulækna. Sagan
um „opna kranann“ sem sér-
fræðilæknar gangi í er skáldsaga
með álíka mörgum sannleiks-
kornum og finnast í gömlum
Grimmsævintýrum.
Í kjölfar efnahagshrunsins fyrir
tæpum áratug varð nokkur aukn-
ing í starfseminni. Ástæðan var
einföld: St. Jósepsspítala í Hafn-
arfirði var lokað og mikið af lækn-
isþjónustunni þar fór inn á samn-
ing LR og SÍ. Að auki björguðu
sérfræðilæknar öðrum sjúklingum
í raunum sínum, sem á þessum
tíma fengu margir ekki þjónustu
annars staðar vegna niðurskurðar.
Aukningin var samt þegar að öllu
var gáð ekki nema um 2% á ári
sem þykir ekki mikið heldur ein-
faldlega eðlileg og jákvæð þróun.
Meiri þjónustu var sinnt á ódýrari
hátt en inni á hátæknispítala og fé
sparaðist.
Nú hefur enginn samningur ver-
ið við sérfræðilækna í 2,5 ár og
starfsemin hefur minnkað samfellt
frá árinu 2016. Slæmar afleiðingar
þessarar stefnu stjórnvalda eru nú
að koma fram. Versnandi aðgengi,
lenging á biðlistum og aukið álag á
aðra þætti kerfisins. Þetta ásamt
óvissu um framtíð starfseminnar
er meðal ástæðna þess að gamal-
grónar læknastöðvar eru að loka.
Meðalaldur sérfræðilækna á stofu
hækkar sífellt (nálgast 60 ár) og
nýliðun lækna og nýjungar í lækn-
isþjónustu verða of hægfara.
Skýr mynd
Á meðfylgjandi mynd sést
glögglega hvernig starfsemi stofu-
lækna hefur minnkað sl. 5 ár;
reiknað sem sérfæðieiningar á
hvern íbúa og ár. Starfsemin
minnkar eins og sjá má, um u.þ.b.
2-3% hvert ár. Minnkunin skýrist
af tvennu. Í fyrsta lagi 3-4%
minnkun á heildareiningafjölda úr
22,5 milljónum eininga í 21,9 millj-
ónir eininga á ári. Í annan stað
minnkun vegna fjölgunar þjóð-
arinnar um 10% úr 332 þúsund
íbúum í 364 þúsund íbúa. Samtals
veldur þetta 13-14% raunminnkun
á sérfræðieiningum á hvern íbúa
landsins úr 68 í 60 einingar á þess-
um 5 árum.
Hér er samt ekki reiknuð inn
aukin þörf vegna öldrunar þjóð-
arinnar og tækniframfara sem
m.a. valda því að hægt er að gera
sífellt fleiri læknisverk utan spít-
ala, t.d. liðskiptaaðgerðir sem var
ekki hægt fyrir um áratug. Sé það
tekið með er raunminnkunin nær
20% á 5 árum eða 4% á ári. Eðli-
legt má telja að starfsemin aukist
fremur en minnki um u.þ.b. 1-2%
á ári eftir því sem tækninni fleygir
fram. Hér er því himinn og haf
milli þess sem þyrfti bara til að
halda sjó og áætlana stjórnvalda.
Vondar afleiðingar
En hvað skyldi þessi niður-
skurður skýra mikið af vaxandi
álagi sem nú er á aðra pósta heil-
brigðiskerfisins? Álagi sem sumir
þeirra eru að kikna undan, t.d.
heilusgæslan, bráðadeild LSP og
geðþjónustan. Áhugavert væri að
meta hugsanlegt tjón sem sjúk-
lingar verða fyrir vegna þessa og
eins áhrifin á starfsumhverfið.
Hvort tveggja gæti verið verulegt.
Úrbætur
Þessari óheillaþróun þarf að
snúa við, taka upp nýjungar og
liðka fyrir nýliðun. Starfsöryggi og
rekstrarumhverfi stofulækna þarf
að bæta. Augljóslega þarf að
semja við lækna og bæta við veru-
legum fjármunum í þennan þátt
heilbrigðisþjónustunnar rétt eins
og fjármunir hafa verið auknir til
heilsugæslu og sjúkrahúsa.
Þetta þarf að gera áður en fleiri
læknastöðvar loka og áður en fleiri
læknar gefast upp á stofurekstri
og snúa sér að öðrum verkefnum.
Það má einfaldlega ekki lengur
láta reka á reiðanum með sér-
fræðilæknisþjónustuna utan spít-
ala. Hún hefur setið eftir og nú er
hætt við að sjúklingarnir verði
skildir eftir með sárt ennið, vegna
heimatilbúins vanda sem í raun
var aldrei til.
Vandinn sem aldrei var til
Eftir Þórarin
Guðnason » Þessari óheillaþróun
þarf að snúa við,
taka upp nýjungar og
liðka fyrir nýliðun.
Starfsöryggi og rekstr-
arumhverfi stofulækna
þarf að bæta.
Þórarinn
Guðnason
Höfundur er hjartalæknir og formað-
ur Læknafélags Reykjavíkur.
Þróun starfsemi stofulækna m.v. íbúafjölda
2016 til 2020
375
350
325
300
70
65
60
55
2016 2017 2018 2019 2020
333
338
348
357
364
Þús. íbúa Ein./íbúaÍbúafjöldi 1. janúar, þúsundir
Sérfæðieiningar stofulækna
á hvern íbúa68
65
63
64
60