Skólablaðið - 01.02.1975, Síða 19

VID, SKÓUNN OG LÍFID
ÖLAFUR RAGNAR GRIMSSON
I.
Það virðast undrafáir gera sér fulla grein fyrir því,
hvaða hlutverki skóli á að gegna í þjóðfélagi. Fjölmargir,
þeirra á meðal sumir kennarar, álíta, að skóli sé einungis
t3d<i til að kenna æskufólki m.a. að reikna út ýmisslega lag-
aðar línur í margbreytilegum hymingum eftir flóknum formúittn!'
eða leiða það inn í völundarhús latneskrar málfræði, hvar
flestir ráfa rammvilltir til eilífðarnóns.
Þessu er á annan veg farið. 1 skóla á að veita æskufólki al-
hliða og hagnýtan fróðleik jafnframt því sem nemendum er gert
auðveldara að standa á eigin fótum, er út í hringiðu lífsins
kemur; það æft í frjálsum skoðanamyndunum og þjálfað í að
vinna sem flest upp á eigin spýtur. I skólanum á að útbúa
æskufólk með lífsvegarnestið, en hann á ekki að vera staður,
hvar kennarar standa með reidda svipu vetrareinkunnarinnar og
hýða nemendur óspart; því að hvers virði er vitneskjan án
þroska?
II.
I okkar skóla hefur smám saman þróast með nemendum
félagslíf. Hlutverk þess mun vera að krydda þurra fæðu
kennslustundanna og lappa upp á galla skólakerfisins. Þetta
starf hefur á stundum gengið æði brösótt, enda lítt undravert
þar eð mismunandi skilningur er lagður í fyrrnefnt hlutverk.
Þeir munu eigi fáir, er telja tilgangi félagslífsins náð, ef
það veitir nemendum ódýra dægradvöl í formi dansiballa,
spilakvölda eða einhvers slíks. Þetta sjónarmið virðist hafa
ríkt um stundarsakir hér í skóla. Vegna drottnunar þess
hefur sú hlið félagslífsins, sem meira mætti að haldi koma,
er út í lífið kærni, horfið í skuggann. Því er miður farið,
því að fáir eignast lífsbrauð sitt við að dansa eða spila
vist.
Sé litazt um í skólanum á síðkvöldum, blasir við ömur-
leg sjón og næsta ólík því, er áður var.
Framtíðin, hið aldna félag, er nú mjög úttaugauð og af
sér gengin. Starfsemi hennar hefur sí og æ dregizt meira frá
þjálfun í mælskulist til spilamennsku. Málfundir eru sveip-
aðir blæju drunga, áhugaleysis og viljaskorts. Hugmyndaflug-
ið er af svo skornum skammti, að um sömu efnin er rætt ár
eftir ár. Því er auðsætt, að með slíkri framvi-ndu leggist
málfundir niður, þegar fram líða stundir og verður þá báglega
staddur sómi Menntlinga, er þeir verða eigi færir um að koma
fyrir sig orði.
Listafélagið langþráða er nú loks fætt, en ýmiss stór-
merki benda til, að það hafi fæðzt andvana. Öll störf að
undirbúningi þess og fyrstu kosningar báru frekar svip fífla-
láta og áhugaleysis en traustrar trúar á framtíð þess. Og
hart er að búa undir þeim vitnisburði, að í 600 nemenda skóla,
hvar ætla mætti að kjarni ungviðis Islands sæti, fáist ekki 12
nemendur til að leggja fram krafta sína í þágu kynningar á
einu hinu bezta og fegursta, sem mannshugurinn hefur af sér
fætt.
Ritverkin eru spegilmynd samtíðarinnar. Eins er Skóla-
blaðið spegilmynd efnahagslífsins í andlegum heimi okkar.
Só sú endurspeglun, sem þar hefur birzt í vetur, sönn, virð-
ist kreppa yfirvofandi. Hver síða á fætur annarri er þétt
rituð hálfkæringsbröndurum, rómantísku þvaðri og fleiru
slíku. Meginþorra efnis Skólablaðsins í vetur er hægt að af-
greiða með tveim orðum: Innihaldslaust léttmeti.
Þetta er ófagur vitnisburður, en ég hygg, að hann sé
sannur. Hugmyndaauðgi, stálharður vilji eða seiglumikill
áhugi eru torfundin í félagslífi okkar. Yfir vötnunum svif-
ur lognmollukemidur andi viljaleysis, svartsýni og megnrar
ótrúar á getu nemenda.
III.
Við erum eigi einungis komin í þennan skóla til að nema
ýmislega útbúinn fróðleik heldur einnig til að móta og
þjálfa með okkur ýmsa þá hæfileika, sem hverjum nútíðar
menntamanni er nauðsynlegt að hafa til að bera. Eg á þar við
m.a. framsetningu talaðs orðs og ritaðs.
Flest okkar hyggja á sérnám, er þessari skólasetu lýkur.
Margt bendir til, að hlutverk sérfræðinganna færist í all-
flestum greinum á þá braut að miðla alþýðu manna af frððleik
sínum og gera hana á þann hátt hæfari til að átta sig á og
fylgjast með hraðri framrás vísindanna. Verði þessari
fræðslu eigi sinnt í framtíðinni mun skapast hættulegt þjóð-
félagsvandamál, sem eigi skal nánar rætt hér. Menntamaður
án getu til að færa hugsun sína 1 búning mælts máls eða rit-
aðs er álíka illa á vegi staddur og smiður án hamars.
Fæst okkar gera sér grein fyrir því, að það skeið ævi
okkar, er nú rennur, er það tímabil, er mótar okkur að mestu
leyti. Eftir örfá ár hefur þjálfunarhæfileiki okkar rýrnað
til muna, og erfitt mun þá reynast að breyta eða bæta úr þvl,
sem nú fer aflaga.
Satt er, að það stendur skólanum, sem stofnun, næst
að hafa forgöngu um fyrrnefnd atriði. Því hlutverki sínu
hefur hann algjörlega brugðizt og nemendur þess vegna orðið
að taka þessi verkefni á eigin hendur.
A undanf örnum árum hafa nokkrar tilraunir verið gerðar
í því augnamiði að bæta úr því, sem hér hefur verið bent á
að fari aflaga. Þessar tilraunir voru byggðar á sandi; þær
voru litlir neistar, sem blossuðu upp augnablik og dóu síðan.
Sú atburðarás verður eðlileg, sé litazt nánar um:
Orsökin fyrir gagnleysi smárra athafna, sem gætu, ef
þær væru samhæfðar, orðið hlekkir í keðju stórbrotins fél-
agslífs er morkinn; stoðir þess fúnar. A síðustu árum hefur
gráðugur otur sinnuleysisins nagað I sundur grind félags-
lífsins, svo að nú riðar það til falls. Fall þess mun eigi
mikið verða, því að viðurinn er deigur og fúinn mikill.
IV.
Senn hlýtur spurningin að vakna: Er félagslífið þess
vert, að kröftum sé eytt í mótspyrnu gegn þessari óheilla-
þróun? Þetta er samvizkuspurning og rétt, að hver hugleiði
hana með sjálfum sér. Mitt svar er játandi og að því liggja
mörg og margbrotin rök, sem eigi er rúm að rekja hér. En
jákvætt svar leiðir af sér aðra spurningu: Hvað skal þá
til bragðs taka?
Það verður fyrst og fremst að reisa trausta undirstöðu,
sem hvorki gliðnar né riðar, þó að óvæntir stormsveipir
leiki um hana eða ýmsar tilraunir mistakist; grunn, sem sí-
fellt er hægt að byggja ofan á, stækka og víkka.
Nú kunna margir að spyrja: En úr hvaða efni á að reisa
þessi mannvirki?
Hið undarlega er, að hráefnin eru handhæg. Þau bíða
aðeins eftir úrvinnslu.
V.
Það er traust sannfæring mín, að innan veggja skólans
sé margt fólk með hæfni og jafnvel þekkingu til að verða
virkir þátttakendur í uppbyggingu félagslífsins. Sá er
gallinn á gjöf Njarðar, að fólk þetta dylst. Feimni, ótti
við gagnrýni, og lítið sjálfstraust o.fl. ríghalda því niðri.
Vandinn er því sá að höggva á fjötrana, leysa böndin og
gefa starfshæfninni lausan taum. En fólkið reiðir ekki
öxina sjálft; það er hlutverk forystumannanna.
Eitt afkastamesta verkfærið í niðurrifi félagslífsins
er fábreytileiki forystumannanna. I hverjum bekk eru í
reynd aðeins fimm til tíu nemendur, sem eru virkir þátttak-
endur í félagslífinu. Slík skipan mála hefur í för með sér
klíkumyndanir og fráhrindingu annarra nemenda. Einnig or-
sakar hún, að með tímanum mun félagslífið samanstanda af að-
eins 30-40 nemendum. Aðrir verða óvirkir áhorfendur. Þessi
fábreytileiki er arfur horfinna ára, þegar skólinn var fá-
mennur. En nýir tímar krefjast breyttra hátta og fjölgun
fðlksins hefur í för með sér nauðsyn á breyttum starfsgrund-
velli.
Að mínum dómi er aðeins um eina leið að velja til end-
urreisnar félagslífsin. Hún er tvíþætt, þó svo samantvinnuð,
að báða þætti verður að framkvæma samtímis:
2. Listafélagið geri gangskör að stofnun leshringa
innan starfsviðs þess. Um form leshringanna er um ýmsar
leiðir að velja, og skulu þær eigi raktar hér. Hitt er
aðalatriðið að koma sem fyrst fjölbreyttum leshringum upp
undir forystu Listafélagsins, er fengi nemendur, kennara
eða áhugamenn utan skólans sér til hjálpar.
Æði mörgu má bæta við þessar tillögur og margt þarfnast
nánari skýringa, en stærð greinarinnar leyfir ei meir að
sinni. Eg vil þó varpa þeirri ósk til stjórnar Framtíðar-
innar, að hún haldi hið snarasta málfund um félagslífið, svo
að unnt verði að heyra álit nemenda á því.
Að lokum:
Framtíðin, Listafélagið og Skólablaðið verða að taka
höndum saman. Samvinna þessara aðila styrkir þá hvern um
sig. Málfundaklúbbar og leshringir eru án efa sá efniviður,
sem notadrýgstur yrði og endingarbeztur í stoðir félagslffs-
ins. 1 smáum hópum, sem með hæfilegum bilum yrði víxlað til
myndi færast nýr andi í samskipti nemenda; neisti, sem
kveikt gæti loga vináttu, gagnkvæms skilnings og áhuga fyrir
vandamálum líðandi stundar. Sllkt starf færir, ef rétt
verður á haldið, Skólablaðinu yfrið nóg efni: Frásagnir af
umræðum í klúbbunum, álitsgerðir leshringa o.s.frv. Sérhver
þáttur félagslífsins yrði þannig svo nátengdur öðrum, að úr
þeim yrði órofin heild samhæfðar starfsemi, sem miðaði að
auknum þroska nemenda, sjálfstæðri hugsun, auknu sjálfs-
trausti og gæti jafnframt orðið nýr straumur, er gerði fé-
lagslífið að sameign allra nemenda og vekti hjá þeim skyldu-
tilfinningu gagnvart félögum sínum, skólanum og lífinu.
VI.
Nú kann einhver að spyrja: Eru þetta ekki bara hugar-
órar í manninum? Höfum við nokkurn tíma til að sinna slíkri
starfsemi?
Nei, þetta eru ekki hugarórar. Þetta eru mál, sem
hrinda verður í framkvæmd, ef félagslífið á ekki að grotna
niður. Varðandi tímann, þá mun fræðsluyfirvöldunum skiljast
að það er mikill ávinningur fyrir þjóðfélagið og komandi
kynslóðir, ef félagsþroskinn eykst, þó að sú aukning yrði ef
til vill á kostnað máfræðiþekkingarinnar. Við vitum öll, að
við sóum miklum tíma til einskis eða í fánýtar dægradvalir.
En lífið er ekki eintóm ánægja. Við verðum að líta fram
eftir veginum^ reyna að eygja vandamálin og búa okkur undir
að leysa þau.
Okkur er veitt meiri menntun en jafnöldrum okkar.
Aukinni menntun fylgja auknar kröfur til mannanna. Gerum
við okkur ljósar þær skyldur, sem á herðum okkar hvíla?
Skemmtanir eru ágætar á stundum, en þær endast skammt.
Félagslífið er hægt að reisa við á nýjan leik, ef hugur
og hönd fylgjast að. Séu forystumennirnir samhuga og fái
málefnin hljómgrunn hjá fólkinu, er sigurinn vís.
Eg vil hvetja menn til að íhuga tilveru félagslífsins
með alvöru og hafa jafnframt í huga kröfur samtíðarinnar.
Aukinn þroski æskuáranna skapar sterkari lífsfestu.
Verum ætíð minnug þess, að hafi tréð ekki borið blóm að vori
er tilgangslaust að leita ávaxta á þvi að heusti.
Reykjavík, á gamlaársdag 1959«
ölafur Ragnar Grímsson.
35.árg.3.tbl.
1. Framtíðin hefjist þegar handa við að koma á fót-
víðtækri málfundastarfsemi í klúbbaformi. Hver klúbbur inni-
héldi 3 deildir. (Með orðinu "deild" á ég við, að IV.-X er
t.d. ein deild og IV-B önnur.) Þannig að ein deild úr t.d.
3., 4. og 6. bekk hverjum fyrir sig mynduðu klúbb um tíma,
2-3 mánuði. Síðan yrði víxlað til, nýir klúbhar myndaðir
o.s.frv. Hver deild kysi tvo menn úr sínum hópi til að vera
fulltrúar hennar gagnvart Framtíðarstjórninni. Þessir full-
trúar kynna sér áhugamál deildarfélaga sinna, ráðgast síðan
við fulltrúa þeirra deilda, sem mynda með þeim klúbbinn, um
umræðuefni. Fulltrúarnir mynda þannig sex manna stjórn
klúbbsins. Hæfilegt yrði, ef fundir yrðu einn eða tveir
hálf smánaðarle ga.
A þennan hátt stórykjust kynni og samskipti nemenda úr
öllum deildum skólans. Nemendur fengju tækifæri til að
setja fram skoðanir sínar, kynnast áhugamálum félaga sinna,
styrkja vináttuböndin og stofna til nýrra. Kostirnir, sem
þetta form hefur fram yfir málfundi, eru, að í stórum, þétt-
setnum fundarsal verða flestir feimnir við að stíga í ræðu-
stól, en í kringum borð á Iþökulofti í fámennum hópi, ver-
andi í ró og friði, er óframfærnin ekki lengur stíflugarður
og leyndar hugsanir brjótast út. Fólkið tengist sterkum
böndum sameiginlegra áhugamála og viðræðugleði. Þó er það
veígamest, að slík klúbbstarfsemi yrði nær óbifanlegur
grunnur málfunda. I klúbbunum mótast skoðanir, hugsunin
þjálfast og málefnin skýrast.
Líklegt er, að margir klúbbar ræði um sömu efnin.
Stjórn hvers klijibbs g?efi því Framtíðarstjórninni skýrslu
um starfsemina. A þennan hátt fengi Framtíðarstjómin yfir-
sýn yfir hugðarefni nemenda. Vandinn við val umræðuefna
fyrir málfundi og framsögumenn er leystur.
19