Skólablaðið

Árgangur

Skólablaðið - 01.02.1975, Blaðsíða 22

Skólablaðið - 01.02.1975, Blaðsíða 22
SKOLABLADID 19251965 Í6RIP Enda þótt 40 ár séu ef til vill ekki langur tími, þykir samt hafa að minnast þvílíkra tímamóta. Það segir sig sjálft, að 40 ár eru þýðingarlaus dropi í ármilljónahafið, sem vesöl jarðarkringlan á að baki. Hins vegar má fullyrða, að þau 40 ár, sem liðin eru frá því að Skólablaðið kom fyrst út, hafi verið tímabil þróunar og svo stórkostlegra breytinga tækni, vísinda og þar með skoðana mannkynsins, að lífsskilyrði heilla heimsálfa hafa tekið þvílíkum stakkaskiptum, að eigi verður öðru viðjafnað úr mannkynssögu síðari ára. Það eru umbrotatímar þetta 40 ára tímabil; í upphafi þess geysar þrúgandi heimskreppan, þá skellur á heimsstyrjöld - sú hryllilegasta, sem enn hef- ur dunið yfir heimsbyggðina, og í lok tímabilsins þjóta alls kvns gervitungl um himinhvolfið. Og sjálfstæði Is- lands - hins minnsta lýðveldis í heimi - er lýst að Þing- völlum 1944* Ekki fer Skólablaðið varhluta af þessum breytingum. Blaðið breytist frá ári til árs, og þó útlitið sé e.t.v. hið sama, gefur efni þess ætíð til kynna baráttu- og umræðu- efni líðandi stundar. Með réttu er sagt, að Skólablaðið gefi skýra spegilmynd skólalífsins á hverjum tíma. En það er ekki einungis sú mynd, sem fram fæst í spegli Skólablaðs- ins, heldur einnig önnur og óljósari; mynd heims- og þjóð- félagsmála. fmis handskrifuð blöð höfðu komið út í skólanum áður en Skólablaðið hóf göngu sína. Þeirra merkust eru líklega Fjölsvinnur og Skinfaxi. Fjölsvinnur var gefið út af Banda- mannafélaginu, hóf göngu sína við stofnun þess félags 1S67, en hættir að koma út árið 1875. Arið 1873 klofnaði Banda- mannafélagið í fyrra sinn (aftur I87S). Stofnaði þá annar klofningar-armurinn félagið Eggert Olafsson, en hinn armur- inn rak áfram félag með gamla nafninu. En félögin samein- uðust aftur 1875, og þá er Fjölsvinnur lagður niður. Skin- faxi, sem lengi var helzta blað skólans, kom út á árunum 1900-1924. Fyrsta Skólablaðið kemur út 5* desember 1925« Skóla- blaðið var fjölritað og fyrsta blað sinnar tegundar í skólan- um. Það var fjölritað í Fjölritunarstofu Pjeturs G. Guð- mundssonar, Týsgötu 5 allt til ársins 1937, en þá tekur Daníel Halldórsson við. Fyrstu blöðin voru aðeins 6 síður. Haus og fyrirsagn- ir voru vélritaðar eins og annað lesmál, teiknaður haus er fyrst á 2.tbl. 3*árg. 1928. Hins vegar koma ekki teiknaðar fyrirsagnir fyrr en 1932. Blaðið, sem út kom í des. 1925 I "Reykjavíkur almenna menntaskóla", en þannig var yfirskriftin, var einkaeign 11 nemenda, þeirra Bjarna Benediktssonar, Bjarna Sigurðssonar, Einars Jónssonar, Gísla Gestssonar, Hólmfreðar Franzsonar, Jóhanns Sveinssonar, Jóhanns Sæmundssonar, Kristjáns Guð- laugssonar, Lárusar H. Blöndals, Ragnars Jónssonar og Símons Ágústssonar. Abyrgðarmaður blaðsins og aðalhvatamaður að stofnun þess var Lúðvíg Guðmundsson. I formála fyrsta Skólablaðsins segja útgefendur m.a; "Því er blað þetta til orðið að þörf hefir þótt á, að til væri eitthvert það band, er tengt gæti þá saman, sem eru innan veggja skólans.........En auk þess ætti blaðið að gefa nokkra mynd af skólalífinu og hugsjónum þeim, er í skóla bærast og það vildum við einnig láta sjást að þau merki, sem upp eru tekin, muni eigi skjótt niður felld." Blaðið er einkaeign útgefanda til 21. janúar 1928. Þá kemur út 3.tbl. 4-árg. og skýrt er frá í örfáum orðum, að skólafundur haldinn á Sal í desember hafi ákveðið, að skól- inn sjálfur gæfi út blað, Mþví að það væri bæði óviðeigandi og jafnvel viðsjárvert, að blað, sem gefið er út innan skól- ans, sé algjörlega í höndum fárra manna". 1926 hættir Lúðvíg Guðmundsson að kenna við skólann, og Jakob Jóh. Smári verður ábyrgðarmaður. Segir hann í ávarpsorðum m.a: '’Röddin er eitt merkilegasta einkenni æðri dýra og mannanna. Hún lætur í ljós gleði og sorg og hvers kyns hugarástand. Skólablaðið á að vera rödd nemenda í þessum skóla, láta í ljós von þeirra og löngun, hugsjónir og áhugamál......M 1929 verður sú breyting, að einn ritnefndarmanna Brjmj- ólfur Dagsson nemandi, gerist ábyrgðarmaður, en Jakob Jóh. Smári lætur af því starfi. Segir £ ávarpi, að þetta sé gert til að hafa blað sem frjálsast og óháðast. En Adam var ekki lengi í Paradís. 1934 tekur Sigurður Thoroddsen yfir- kennari við ábyrgðarmennsku. Fyrstur árgangar Skólablaðsins voru sviplitlir í útliti. En fljótlega er farið að teikna haus og fyrirsagnir og mynd er strax í 2.tbl. l.árg. Fyrstu skojmyndirnar eru í 2.tbl. 3.árg. 1928. Þar er mynd, er tekur yfir hálfa síður og heitir Skólahlaup, en undir myndinni stendur "Menntaskólinn vinnur kennarahlaupið 1928". Önnur mynd er einnig á sömu síðu og nefnist hún Má tólfta tímanum” og ber undirskriftina Mgott er að sofa í morgunmund”. Skopmynd af Guðmundi Bárð- EDITOR DICIT Oft verður ritræpukverúlöntum og blekiðnaðarmönnum tíðrætt um það bæði í ræðu og riti, að við Islendingar séum trúlaus þjóð með öllu. Telja sumir þeirra þetta bagalegt úr hófi fram og hampa mjög þeirri skoðun, að sakir þessa séiun við ekki einast orðin að vitvana teygju- dýrum og slefandi hálfvitum, heldur einnig og öngvu að síður ágjarnir analfabetar og slæmir. Aðrir meðal þessara slefbera telja þó "trúleysi” þetta öngvan skaða nema síður væri og hlæja mjög svo að hvín í vitum. Þessi hvimleiði malandi suðar okkur einatt í eyrum. En hvílík reginfirra og hvílíkur örraka þvættingur. Við Islendingar eigum guð. Við eigum góðan guð, sem er mildur og hjálpsamur. Hann heitir mammon. Hann heitir mammon og við trúum á hann. Svo koma þeir, þessir andskotar heilbrigðrar hugsunar, þess- ir öfuguggar og kommúnistar, og leyfa sér að opinbera al- þjóð lastabæli þau, sem þeir bera í höfðinu og kalla Mupp- sprettur málefnalegrar gagnrýni á meinsemdir þjóðfélagsinsM. Mammon er karlkynsnafnorð og beygist eins og nælon. Fyrri hluti orðsins er kominn úr nafnorðinu mamma, sem þýðir móðir en seinni hlutinn er fenginn úr karlmannsnafn- inu Hákon. Guðshús mammonstrúarmanna heita bankar og trúarleiðtog- arnir bankastjórar. Mammon er sjálfur yfirmaður. Mammons- trúin greinist í fjölmargar undirdeildir og geymir ótal hliðarskanka, og er allt helgisiðakerfið og verkaskipting hinna einstöku hofpresta og djákna svo flókið mál að fáir eða engir munu skilja það til nokkurrar hlítar nama mammon sjálfur. Helgirit mammonstrúarmanna eru fjölmörg, svo mörg, að enginn hefur náð að kasta á þau tölu nema mammon sjálfur. Nöfn margra þeirra enda á -skrá. Sérstaklega vil ég nefna hina svokölluðu bankabók, sem er einstakt fyrirbæri í trúarbragðasögunni. Slíka bók arsyni náttúrufræðikennara er einnig í blaðinu. Kvennskari þyrpist í kring um Guðmund, en hann segir: MI sambandi við stúdentafjöldann vil ég geta þess, að auglýsi maður eftir vinnukonu, hefir maður nóg að gera í marga daga að taka á móti kvenfólki, sem vantar atvinnu. Þannig er atvinnuleysi á öllum sviðum.M Og skopmyndir verða nú algengar í Skóla- blaðinu. Auglýsingar eru strax í fyrstu blöðunum, enda hefur út- gefendum vart veitt af að fá sem mestan fjárhagslegan stuðn- ing. Bókaverzlanir Sigfúsar Eymundssonar og Guðmundar Gam- alíelssonar auglýsa oft á fyrstu árum blaðsins. En trygg- ustu auglýsendur fyrstu árin eru verzlanir Haraldar Arnasonar og Björns Kristjánssonar, sem lengi auglýsir: MNotið aðeins teikniblýantinn Oðin. Fæst hjá Verzluninni B.K.M Tóbaks- auglýsingar eru algengar. 1929: "Bezta cigarettan í 20 stk. pökkum, sem kosta 1 kr. er: Commander, Vestminster -Virgina cigarettur. Fást í öllum verzlunum." 1928-1933 eru ýmist auglýstar Commander, Abdulla eða Ariston cigarettur, sem kosta eina krónu, tuttugu stykkin. Auk þess er "ljómandi falleg landslagsmynd í hverjum AristonpakkaM. Efni Skólablaðsins var með líkum hætti og nú gerist. Félagsmál, bókmenntir, skólaritgerðir, skáldskapur og póli- tík, brandarar, kjaftasögur og lygisögur, allt með hefð- bundnu sniði. Á fyrstu árum blaðsins eru greinar oftast stuttar, en þær lengjast með árunum. Ritdeilur eru oft háðar hin fyrsta milli Trausta Einarssonar og Sverris Kristjánssonar um kven- frelsi. Eftir að skólinn tekur við rekstri Skólablaðsins, breytist svipur þess og efni. Deilt er um félagslífið og kvæði birtast. Um og eftir 1930 verður pólitík allsráðandi í blaðinu. Nýjar hugsjónir sócialista láta að sér kveða, deilt er um austur og vestur, og svo langt gengur hið póli- tíska stríð nemenda, að jafnvel er háð ritdeila um mjólkur- verð. Eymundur Magnússon skrifar mjög mikið í Skólablaðið á árunum 1934-35, allt um pólitík. I 3.tbl. 1934 ritar hann alls u.þ.b. 4 bls. um stjórnmál, kynnir sig sem kommúnista og kveðst skrifa gegn fasistum og socialfasistum, en að hans áliti er Birgir Kjaran helzti forvígismaður þessara stefna innan skólans veggja. En í rauninni er þetta eina tímabilið í sögu blaðsins, sem pólitík kemur, þ.e.a.s. tímabilið frá u.þ.b. 1930 fram að heimsstyrjöldinni. En pólitíkin kemur ekki einungis við sögu Skólablaðsins. Kommúnistar og Sam- fylkingarmenn skiptast á um völd £ Framt£ðinni og Skólafél- aginu. Samfylkingarmenn voruaðáliti kommúnista kratar, fasistar, nýfasistar og socialfasistar. Birgir Kjaran varð að hrökklast frá völdum £ Framtfðinni vegna vantrausts og Gylfi Þ. Gfslason fellur tvfvegis f kosningum f skólanum gegn kommúnistum. Otlitsbreytingar eru alltíðar á blaðinu. Þvf fer ört fram, fjölritunin og pappírinn breytast mjög til batnaðar, og farið er að vanda betur fyrirsagnir og hausa. 1934 kemur nýr haus með mynd af skólahúsinu. Árið eftir er honum enn breytt og enn ári síðar birtist hinn þriðji. Sá haus hafði nafn blaðsins teiknað í boga en í boganum miðjum var mynd af einum kennara í senn. I nóv. 1952 birtist sá haus, er nemendur kannast svo vel við og lengst hefur trónað á forsíðu og var við lýði, unz núverand ritstjóri lagði hann niður. Hausinn teiknaði Arngrímur Sigurðsson. I mai 1940 verður Pálmi Hannesson rektor ábyrgðarmaður blaðsins. Hafði þá komið út blað 27. apríl það ár, er inni- hélt m.a.: Mtvær svæsnar áróðursgreinarM, svo sem í maí- blaðinu sagði. Varð út af greinum þessum allmikill kurr. á hver einstakur safnaðarmeðlimur í mammonssöfnuðum, og f hvert skipti sem farið er til banka og guðinum fórnað ein- hverju eða skipt við hann á annan hátt, skráir hann nafn sitt í bókina í gegnum einhvern djáknann. Þannig má fylgjast vel með trúrækni. Hver einast landsmaður á slfka bók nema þrír eða fjórir drullusokkar og einn hálfviti. Samt afneita margir þessara manna mammoni. Mammon leyfir dýrkun hverskonar skurðgoða svo fremi sem þau eru verði keypt. Má þar nefna dýrkun harðviðar og steina. Mammoni þóknast menn semsé bezt með því að safna fjársjóðum. Þegar trúin tók að breiðast út endur fyrir löngu fylltust menn í öðrum trúflokkum ákafri öfund, og maður f einum trúflokk- anna fann upp þetta slagorð: "Safnaðu ekki fjársjóðum á jörðu niðri þar sem mölur og ryð fær grandað þeim.M Hann En svo var málum háttað, að tveir nemendur höfðu skrifað ádeilugreinar, sem þóttu róttækar í meira lagi. Greinar þessar voru ekki boraar undir ábyi’gðarmann Skólablaðsins, Kristin Armannsson rektor, þáverandi yfirkennara, og álit hans sniðgengið. Tók Pálmi rektor þá við ábyrgðarmennskunni. I nóv. 1941 er í fyrsta skipti kosin ritstjórn blaðs- ins. Aður hafði fimm manna ritnefnd séð um útgáfuna, en nú verður ritstjóri höfuðsmaður þessa rits. Fyrsti ritstjóri var Jón Löve. I apríl 1944 kemur blaðið út prentað. Það er 60 síður með fjölmörgum ljósmyndum. Hins vegar er næsta blað fjöl- ritað, og gengur svo um u.þ.b. tíu ára skeið, að blaðið kemur ýmist prentað eða fjölritað, þó miklu oftar fjölritað. Prentuðu blöðin eru miklu nátíðlegri og stífari en hin léttu og eilítið klúðurslegu fjölrituðu blöð. Hins vegar eru prentuðu blöðin miklu hreinlegri og snyrtilegri. I okt. 1946 kemur út hátíðablað í tilefni 100 ára af- mælis menntaskóla í Reykjavfk. Sérstök ritnefnd hátíða- blaðsins er skipuð og er Bjarni Bragi Jónsson formaður henn- ar, en Magnús Finnsson ábyrgðarmaður. Blaðið er hið myndar- legasta, 60 síður með fjölbreyttu efni. M.a. eru þar birtar setningarræður Sveinbjarnar Egilssonar rektors I846 og Pálma Hannessonar rektors 1946, en Kristinn Armannsson ritar ágrip 100 ára sögu skólans. Á árunum 1945-47 er áberandi hve skáldskapur minnkar, en þættir, frásagnir og ritdeilur - allt um félagsmál - aukast gífurlega og eru meginefni blaðsins. Embættismanna- tal birtist í fyrsta sinni 1945 og æ síðan. Myndagátur eru mjög vinsælar og í hverju blaði á þessu tfmabili. Mikill skákáhugi er ríkjandi. Argangurinn 1948-1949 er mikill að vöxtum, og svo er um flesta árganga eftir það. Ritstjóri er Þorkell Grfmsson, en ritnefnd skipa Aðalsteinn Guðjohnsen, Vigdfs Finnboga- dóttir, Örnólfur Thorlacius og Björn Sigurbjörnsson. I loka- orðum síðast tölublaðs segir Þorkell Grfmsson m.a: MEitt atriði virðist vera hulið alltof mörgum. Það er, að Skóla- blaðið er gefið út af nemendum, sem málgagn þeirra og um- ræðuvettvangur, og það er þeirra að ljá því efni og aðstoð.” Ennfremur: M......við embættakosningar halda sumir, að ekkert sé fyrir þá að gera annað en bíða eftirblaði, sem kemur oft til þeirra og er skemmtilegt. Þetta er misskilningur og virðist því miður all rótgróinn. Andlaust og lélegt blað er ekki hvað sízt ykkar sök, kæru skólasystkin. Þið getið sjálfum ykkur um kennt að hafa ekki lagt til meira og betra efni.M Svo mörg voru þau orð, og vissulega eru þau enn í gildi. Argangurinn 1951-52 er um margt mjög góður. Ritstjóri er Arni Björnsson. Efnið er mikið og m.a. hefur þá Dandi manna þáttur göngu sína að nýju. Fastur þáttur var þá enginn í blaðinu utan Blekslettur, sem fyrst birtust 1943* Þættir um dáindismenn skólans höfðu birzt allmiklu fyrr, en þátturinn er nú endurvakinn undir nafninu dandi menn. I upphafi hins fyrsta dandimanna^þáttar er birt klausa frá 1940, er ber yfirskriftina Gunnar hringjari Norland, og virtist, sem þar með sé stefnan mörkuð: MSjá þennan mann. Hann er klæddurað að hætti tízkufróðra bæjarmanna. Hár hans er fagurlega lagt. Rödd hans er sem útvarpsþuls. Enginn handleikur vindlig eins og hanníC...." fmislegt er haft í frammi til að auka fjölbreytnina, svo sem 1954j er ölafurPálmason birtir stafróf rúnaleturs og hefur allar fyrirsagnir með rúnaletri. Þegar hér er komið sögu, hefur blaðið fengið að mestu leyti útlit það, sem haldizt hefur í meginatriðum. Slúður- sagnadálkurinn Quid Novi hefur göngu sfna 1956. Er hann fyrst almennur fréttaþáttur kryddaður skopi, en þróast síðan í hreinan kjaftaþátt. Mikil þátttaka er í smásagnakeppninni og 1958 fær Ragnar Arnalds 1. verðlaun fyrir smásöguna MEg faðir minn og fimmta ríkiðM, sem talin er einhver allra bezta saga, sem birzt hefur f Skólablaðinu. Ég hirði ekki að geta um sögu síðustu ára, en á það má minnast, að þátturinn Editor dicit birtist fyrst f blöðum Einars Más Jónssonar. Þátturinn varð síðan fyrir barðinu á máltilfinningu Júníusa.r Kristinssonar og hlaut í blöðum hans nafnið Frá ritstjóra. Ég hefi nú rakið mjög lauslega sögu Skólablaðsins frá upphafi, og vona ég að einhverjum takist að finna hér fróð- leiksmola. Þá er takmarkinu náð. Lesendur athugi, að þar sem um beinar upptekningar úr gömlum blöðum er að ræða, er höfð stafsetning og greinamerkjasetning, svo sem þar er haft. Lokaorð ritstjóra 1948-49 vil ég að endingu gera að mfnum.: MAndlaust og lélegt blað er ekki hvað sízt ykkar sök, kæru skólasystkin. Þið getið sjálfum ykkur um kennt að hafa ekki lagt tíl meira og betra efni.M Hallgrímur Snorrason 40.árg.5«tbl. var með hugann við skýin. En mammon varð fljótur til svars eins og fyrri daginn og bætti við: M...og heldur ekki á himnum þar sem þú nærð ekki til þeirra.M Síðan hefur trúin á mammon verið f mikilli sókn um allan heim og leggur hún undir sig ef svo mætti að orði komast æ fleiri sálir. Þetta höfum við Islendingar skilið. Við höfum þekkt okkar vitjunartíma eins og svo oft áður. Nú er banki á hverju götuhorni, og svo mikill er trúar- hitinn meðal þjóðarinnar að á morgnana má oft sjá fólk standa f löngum biðröðum við dyrnar rétt áður en helgistað- irnir eru opnaðir. Þessu ber að fagna af heilum hug. Hinu er þó ekki að leyna að mammonstrúin hefur sætt nokkurri gagnrýni og hafa einörðustu og skeleggustu riddarar hennar jafnvel orðið fyrir nokkru aðkasti þó að undarlegt megi virðast. Þeir sem standa að ósóma þessum tilheyra fámennri klíku nokkurra (örfárra) óábyrgra hérvillinga og attaníossa þeirra. Þeir kalla sig kúltúrmenn. Þeir segja (og sögðu þó einkum) að trúin á mammon muni drepa kúltúrinn. En hug- myndafræðingar mammons sýndu þessum ánum fram á það, að kúltúrinn borgaði sig ekki, og eftir hverju væri þá eigin- lega að slægjast þar. Þeir sönnuðu þetta með dæmum (m.a. reikningu Þjóðleikhússins 1955)- Aðeins örfáir af þessum pöddum létu sér segjast, en við verðum bara að taka þvf, svona menn eru til í hverju þjóðfélagi. Þeir eru sjálfum sér verstir. En æ fleiri Is- lendingar skilja að kúltúrinn borgar sig ekki og æ fleiri sjá að það sem borgar sig ekki er ekki rétt. Þess vegna er fallegra og göfugra og réttara að flytja inn tannstöngla og smákager en að vera íslenzkufræðingur ("íslenzkan er fúppM) og fallegra að skrúfa saman klósett en að vera rektor háskólans. Megi fslenzka þjóðin bera gæfu til að skilja þessi einföldu sannindi og hún mun hólpin verða. Þórarinn Eldjárn. 43-árg.l.tbl. 22

x

Skólablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Skólablaðið
https://timarit.is/publication/782

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.