Fréttablaðið - 30.10.2021, Qupperneq 18

Sif
Sigmarsdóttir
n Gunnar
ÚTGÁFUFÉLAG: Torg ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Helgi Magnússon FORSTJÓRI OG ÚTGEFANDI: Björn Víglundsson RITSTJÓRI: Sigmundur Ernir Rúnarsson ser@frettabladid.is,
FRÉTTASTJÓRAR: Aðalheiður Ámundadóttir adalheidur@frettabladid.is Ari Brynjólfsson arib@frettabladid.is, Garðar Örn Úlfarsson gar@frettabladid.is VEFSTJÓRI: Einar Þór Sigurðsson einarthor@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 80.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871 FRÉTTABLAÐIÐ Kalkofnsvegur 2, 101 Reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Björk Eiðsdóttir bjork@frettabladid.is MENNING: Kolbrún
Bergþórsdóttir kolbrunb@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Hörður Snævar Jónsson hoddi@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Anton Brink anton@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
n Mín skoðun
Svo kom
Jóhannes
í Bónus
og eyði-
lagði heila
klabbið og
kommiss-
arakerfið í
leiðinni.
Jólabóka-
flóðið er
skemmti-
leg hefð. En
væri ekki
gaman
að lesa
bókardóm
í apríl?
Sigmundur Ernir
Rúnarsson
ser
@frettabladid.is
Hinn tuttugu og eins árs Ben John átti
yfir höfði sér fimmtán ára fangelsi. John,
nýnasisti og nemandi í afbrotafræði við
háskóla í Leicester á Englandi, var fundinn
sekur á grundvelli hryðjuverkalaga um að
hafa ólöglega undir höndum þúsundir skjala
um hvernig búa megi til byssur, skotfæri og
sprengjur. Dómsuppkvaðningin fór fram
nýverið. Kom hún mörgum í opna skjöldu.
Timothy Spencer, dómari í héraðsdómi Lei-
cester, dæmdi John ekki í fangelsi heldur til
þess að lesa heimsbókmenntirnar. „Hefurðu
lesið Dickens?“ spurði dómarinn. „Austen?“
Byrjaðu á Hroka og hleypidómum og Sögu
tveggja borga. Lestu svo Þrettándakvöld eftir
Shakespeare. Hugsaðu um Hardy. Hugsaðu
um Trollope. Hinn 4. janúar næstkomandi
ætla ég að hlýða þér yfir.“
Dómurinn vakti hörð viðbrögð. Samtökin
„Hope not hate“, sem berjast gegn fasisma,
sögðu hann „andstyggilega vægan“ og „senda
út þau skilaboð að dómstólar færu mjúkum
höndum um hægri öfgamenn“. En það voru
ekki aðeins lögfróðir sem klóruðu sér í
höfðinu. Bókmenntaspekúlantar lýstu yfir
óánægju með val dómarans á lesefni. Hefði
ekki verið nær að láta nýnasista lesa Dag-
bók Önnu Frank eða Thomas Mann? Aðrir
andmæltu slíkum uppástungum og sögðu
bók ekki þurfa að innihalda prédikun svo að
lesandi hlyti gagn af lestrinum. Helsti ávinn-
ingur lesturs væri æfingin sem lesandi fengi
í að setja sig í spor annarra og skipti þá engu
hvort lesefnið væri mörg þúsund blaðsíðna
langloka (baguette?) eftir Proust eða nýjasti
hasartryllir Stephen King.
En til hvers eru bækur?
Takmörkuð auðlind
Nóvember er handan hornsins og jólabóka-
flóðið skríður nú fram. Rithöfundar eru eins
og jólasveinar; það hefur lítið spurst til þeirra
það sem af er ári en þegar jólin nálgast skipta
þeir úr snjáðum náttfötum í jólabúninginn,
og halda til byggða. Vígreifir birtast þeir á
síðum blaðanna, í sjónvarpinu og á sam-
komum til bæja og sveita með nýja bók undir
handleggnum, dálítið örir af ótta við að það
sjáist hvað þeir eru utangátta meðal manna.
Líkt og jólaskraut eru rithöfundar allt í einu
alls staðar.
Íslenska jólabókaflóðið rekur upphaf sitt til
síðari heimsstyrjaldarinnar. Á styrjaldarár-
unum og eftir stríð urðu bækur í fyrsta sinn
almenningseign og neysluvara. Þýddum
skáldsögum fjölgaði mikið og áttu afþrey-
ingar- og skemmtibækur vaxandi vinsældum
að fagna.
Það var í þrengingum stríðsáranna sem
bækur öðluðust nýtt hlutverk. Vegna sam-
gönguerfiðleika við útlönd ríkti vöruskortur
í landinu. Bækur urðu vinsæl gjafavara og
þóttu henta vel í jólapakka.
Bækur eru dægrastytting. Þær eru stundar-
flótti undan raunveruleikanum. Þær eru
spegill á samtímann og sjálfið. Þær eru æfing í
samkennd. Ef marka má breska dómstóla eru
þær refsivöndur og betrunarbúnaður. Þær eru
neysluvarningur, gjafavara, jólagjöfin í ár og
öll önnur ár.
Rithöfundar stíga nú fram á völlinn –
ekki ritvöllinn heldur keppnisvöllinn, eins
og skylmingaþrælar í Rómaveldi til forna,
eins og Katniss Everdeen í sagnabálkinum
Hungurleikunum. Fáir verða farsælir í hinum
árlegu bókmenntaleikum, pláss í jólapökk-
um er takmörkuð auðlind, en hinna sigur-
sælu bíður velsæld, frægð og frami.
Jólabókaflóðið er skemmtileg hefð. En væri
ekki gaman að lesa bókardóm í apríl? Væri
ekki gaman að heyra viðtal við rithöfund í
útvarpinu í maí? Væri ekki gaman að geta
lesið splunkunýja bók eftir Hallgrím Helga-
son í júní, Auði Jónsdóttur í júlí og Steinunni
Sigurðardóttur í ágúst?
Bækur þjóna alls konar tilgangi. En fyrst og
fremst er þeim ætlað að vera lesnar, ekki bara
á jólum heldur allt árið um kring. n
Hugleiðing um hefð
Verslunarsaga Íslendinga hefur
verið með nokkrum ólíkindum, en
leiðarstefið hefur þar löngum verið
öfund eða ótti við peninga annarra,
en þess á milli hefur hún einkennst
af höfðingjahollustu af blindustu sort.
Ef til vill reis þessi saga hæst á þjóðveldisöld
þegar Íslendingar seldu aðalsættum Evrópu
ljósmeti úr hval og tennur rostunga við hærra
verði en nokkrir aðrir gátu sett upp – og efnuð-
ust fyrir vikið svo mikið að úr varð styrjöld
Sturlunga.
Hefur síðan heldur sigið á ógæfuhliðina með
langvarandi valdaafsali, niðurlægjandi ein-
angrun og síðar aldalangri einokunarverslun
að skipan Kaupmannahafnarkóngs sem endaði
svo með fantaprangi Hörmangarafélagsins.
En ekki tók betra við þegar verslunin komst
loks í hendur heimamanna. Þá fyrst voru klíku-
skapurinn og klækjabrögðin slegin í gadda – og
í stað frjálsrar verslunar, sem alþýða manna
átti auðvitað skilið, tók við kafli flokksræðis og
helmingaskipta í hérlenskum viðskiptum.
Heildsalakerfið á síðustu öld var jafn inn-
múrað og það var fyrir útvalda. Drifkraftur
þess var öðru fremur þénusta við eigendur en
almenning – og hlutdeildin í hagnaði var ýmist
falin heima eða erlendis – og ekkert af því kom
skattayfirvöldum við, af því stéttin var hafin
yfir alþýðuna.
Og flokksbundin fjársýsla á tímum fullveldis
og sjálfstæðis varð smám saman að sjálfsmynd
heillar þjóðar. Það sem heildsalinn flutti inn
var selt á því verði sem hann sjálfur þurfti.
Svo kom Jóhannes í Bónus og eyðilagði heila
klabbið og kommissarakerfið í leiðinni. Og
allar götur síðan hafa Íslendingar verið að
velta því fyrir sér hvort frjálsa samkeppnin
eigi heima hér á landi, hvort það sé eðlilegt að
kúnninn græði á viðskiptum fremur en frí-
múraraskráðir stórkaupmenn.
Í þessu ljósi er hræðsla landsmanna við
kaup franska fjárfestingasjóðsins Ardian á
Mílu nokkuð skiljanleg. Þeir eru líklega ekki
orðnir nógu vanir frjálsum viðskiptum, frjálsu
flæði fjármagns og fjárfestingum útlendinga
á Íslandi, raunar þeim mestu í yfir áratug – og
meiningu þessa alls og mikilvægi, til að átta sig
á því að það er einmitt alþjóðlegt og opið við-
skiptafrelsi sem skiptir hagsæld þeirra mestu.
Kaup Ardian auka samkeppni á Íslandi. Þau
hleypa krafti í hagkerfið. Þau eru ekki aðeins
yfirlýsing um að Míla sé öflugt fyrirtæki heldur
eru þau skilaboð um að erlendir fjárfestar hafa
trú á íslensku samfélagi og efnahagskerfi. Og
þau ógna ekki innviðum, heldur efla þá. n
Fé annarra
Handgerðir íslenskir sófar
• Margar útfærslur í boði
• Mikið úrval áklæða
• Engin stærðartakmörk
Hvernig er
draumasófinn þinn?
Kíktu í heimsókn!
Opið virka daga kl. 10-18 Laugardaga 11-15

Bíldshöfða 18 - 110 Reykjavík - sími: 557 9510 - patti.is

Sjá nánar
á patti.is
SKOÐUN FRÉTTABLAÐIÐ 30. október 2021 LAUGARDAGUR