Þjóðmál - 01.06.2019, Qupperneq 29

ÞJÓÐMÁL Sumar 2019 27
Stórverk við losun hafta
Það má segja að eftirmál fjármálahrunsins 2008 hafi haft áhrif á starf allra ríkisstjórna
síðan. Lilja er þeim þáttum vel kunn, hún starfaði í Seðlabankanum hina afdrifaríku daga
haustið 2008, sem ráðgjafi hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum í Washington árin 2010-13 og
sem aðstoðarframkvæmdastjóri á skrifstofu seðlabankastjóra og alþjóðasamskipta í
Seðlabankanum 2013-14 en tók við starfi verkefnastjóra í forsætisráðuneytinu árið 2014.
„Það var unnið stórverk í losun fjármagnshafta. Sá viðsnúningur sem varð í kjölfarið, nettó
600 milljarðar króna, er í raun ótrúlegur. Fram kemur í skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
árið 2016 að heildarendurheimturnar séu um 43% af landsframleiðslu,“ segir Lilja aðspurð
um helstu afrek okkar eftir fjármálakrísuna.
„Stjórnvöld notuðu stöðugleikaframlögin til að gera upp skuldir og skuldastaða ríkissjóðs
hefur farið úr 90% í 30% af landsframleiðslu á 10 ára tímabili. Staða okkar er því gjörbreytt
og við erum að sjá umbun þess núna, til dæmis við nýjustu útgáfu ríkisskuldabréfa, þar
sem við höfum aldrei fengið betri vexti. Hagstjórnin hefur verið býsna farsæl. Ríkisstjórnin
er meðvituð um það og við tökum hlutverk okkar alvarlega. Það á ekki síður við núna
þegar samdráttur á sér stað, þá leggjum við áherslu á innviðauppbyggingu og njótum
góðs af því að hafa sýnt ábyrgð síðustu árin.“
Lilja segir að draga megi mikinn lærdóm af því hvernig unnið hefur verið úr málum.
„Sá árangur sem við höfum náð í efnahagsmálum er í raun magnaður eins og ég sagði
áðan. Eftir hrun lagði fólkið í landinu mikið á sig til að snúa þessu við og tók virkan þátt
í mótun stefnunnar,“ segir Lilja. „Það má taka sem dæmi Icesave-baráttuna og þá sem
börðust fyrir því að bæta efnahagsreikning heimilanna, sem var afar brýnt, því ef heimilin
geta ekki fjárfest verður einkaneysla veikari og hagvöxtur minni. Eins lögðu bæði stjórn-
málamenn og embættismenn mikið af mörkum til þess að hefja hér uppbyggingu. Afnám
fjármagnshaftanna vegur þar þyngst í krónum talið. En það eru líka aðrir þættir sem vega
þungt og þar er mér umhugað um stærri samfélagslega þætti.“
Í því samhengi segir Lilja að hún setji spurningarmerki við hversu langan tíma það hefur
tekið dómskerfið að vinna úr málum fyrrverandi stjórnenda fjármálafyrirtækja.
„Vissulega þarf að framfylgja lögum og reglum en það á ekki að vera markmið í sjálfu sér
að refsa fólki. Ferlið hjá okkur hefur ekki verið gallalaust og þá hefur Mannréttindadómstóll
Evrópu gert athugasemdir við sum þessara mála,“ segir Lilja.
„Það er liðinn rúmur áratugur frá hruni og við erum enn að reka mál gegn þeim sem þá
voru stjórnendur í bankakerfinu. Ég átta mig á því að bankamennirnir hafa ekki mikla
samúð og auðvitað bera þeir ábyrgð á því hvernig fór. En við þurfum samt sem áður alltaf
að gæta þess að meginstoðir réttarríkisins standi traustar og þar eru réttindi sakborninga
ekki undanskilin, burtséð frá því hver á í hlut. Við þurfum að hugsa þetta til lengri tíma. Ef
við gætum ekki að réttindum allra sakborninga mun það skapa vantraust á réttarkerfinu til
lengri tíma – og það mun valda samfélagslegum skaða. Allir hafa gert sitt besta til að vinna
úr einu mesta áfalli þjóðarinnar en mest um vert er að við drögum lærdóm af þessu. Það
sem gerir þetta áfall erfiðara fyrir Íslendinga er að það er mannanna verk en önnur áföll
sem Ísland hefur gengið í gegnum hafa verið tengd náttúruhamförum eða afla brestum.
Slík áföll hafa sameinað þjóðina og styrkt en fjármálahrunið var sundrungarafl vegna
upprunans.“