Þjóðmál - 01.06.2019, Síða 78

76 ÞJÓÐMÁL Sumar 2019
Ólafur Egilsson, sendiherra
Vopnlaus þjóð gengur
í hervarnarbandalag
Tímaritið NATO Review birti árið 1984 greinarflokk um stofnun Atlantshafsbandalagsins
(NATO), þar sem aðdragandi aðildarinnar í hverju landi var rakinn. Greinina um aðild Íslands
skrifaði Ólafur Egilsson, sendiherra og þáverandi skrifstofustjóri í utanríkisráðuneytinu. Hún
birtist í íslenskri þýðingu í Viðhorfi – Tímariti um alþjóðmál, sama ár. NATO var stofnað í apríl
1949, fyrir nákvæmlega 70 árum. Að því tilefni er grein Ólafs hér endurbirt á síðum Þjóðmála.
Ísland gerist aðili að stofnun
Atlantshafsbandalagsins
Fáir atburðir, ef nokkrir, í síðari tíma sögu
Íslands hafa kostað jafnmikil og illvíg
stjórnmála átök og ákvörðunin um aðild að
stofnun Atlantshafsbandalagsins, sem tekin
var í marslok 1949. Íslendingar höfðu þá
aðeins nær fimm árum áður - hinn 17. júní
1944 - endurreist lýðveldi sitt. Þeir höfðu fyrr
á öldinni, eins og svo margar aðrar þjóðir,
vonast til, að hlut- leysisyfirlýsing gæti haldið
þeim utan ófriðar. En í ljósi alls, sem gerst
hafði í síðari heimsstyrjöldinni og að henni
lokinni, voru viðhorfin orðin önnur. Tímarnir
voru viðsjárverðir. Það leyndi sér ekki, að úr
vöndu var að ráða fyrir fámenna, vopnlausa
þjóð, sem umfram allt vildi komast hjá því að
verða öðrum þjóðum háð og glata nýfengnu
sjálfstæði.
Hernaðarmikilvægi landsins vegna legu þess
og sú hætta, sem talin var steðja að sjálfstæði
smáþjóða, réðu mestu um það, að til greina
gat komið, að Ísland gerðist aðili að hernaðar-
bandalagi. Hitt skipti minna máli, þótt þar
væri þjóð, sem ekki bar vopn og ætti því í
fljótu bragði varla heima í slíku bandalagi.
Frá liðnum öldum, eftir að þjóðveldið leið
undir lok, eru í rauninni aðeins tvö tilvik
um virka, utanaðkomandi ógn við öryggi
landsmanna eða réttarstöðu ríkisins, sem
lifa með þjóðinni. Tyrkjaránið, óvænt koma
sjóræningja úr Tyrkjaveldi árið 1627, er
drápu marga og höfðu á brott á 4. hundrað
Íslendinga, sem seldir voru mansali í Norður-
Afríku. Áttu ekki nema fáir afturkvæmt. Og
síðar valdataka Jörgens Jörgensens, Jörundar
hundadagakonungs, dansks ævintýramanns,
sem kom til Íslands á bresku skipi árið 1809
með fáeina vopnaða menn og lýsti yfir
sjálfstæði Íslands undir sínu veldi. Það stóð
þó aðeins í tvo mánuði. Að undanskildum
þessum eftirminnilegu atburðum var aðeins
um að ræða árekstra, sem reyndar stundum
fylgdu manndráp, vegna verslunarhagsmuna
nágrannaþjóða í landinu. Landið naut ýmist
verndar herskipa Danakonungs, sem þjóðin
þénaði undir, eða flota Breta, þegar styrkur
þeirra á hafinu var meiri. En þeim þótti ekki
ómaksins vert að slá eign sinni á landið. Það
var á mörkum hins byggilega heims og naut
einangrunar sinnar.
70 ár frá stofnun NATO