Þjóðmál - 01.06.2019, Blaðsíða 85

ÞJÓÐMÁL Sumar 2019 83
Í skýrslu um förina eftir heimkomuna skýrðu
ráðherrarnir frá því m.a. að fengist hefði í
formi yfirlýsingar af hálfu Bandaríkjanna
staðfesting á að:
1. Kæmi til ófriðar, mundu bandalags-
þjóðirnar óska svipaðrar aðstöðu á Íslandi
og var í síðasta stríði, og það mundi
alger lega vera á valdi Íslands sjálfs,
hvenær sú aðstaða yrði látin í té.
2. Allir aðrir samningsaðilar hefðu fullan
skilning á sérstöðu Íslands.
3. Viðurkennt væri, að Ísland hefði engan
her og ætlaði ekki að stofna her.
4. Ekki kæmi til mála, að erlendur her eða
herstöðvar yrðu á Íslandi á friðartímum.
Kannað var í viðræðunum, hvort til greina
kæmi, að teknir yrðu upp í samnings textann
fyrirvarar, sem Ísland vildi gera vegna
sérstöðu sinnar. Það var ekki talið fært, þar
sem af því kynni að leiða, að önnur ríki vildu
einnig gera fyrirvara. Í lok viðræðnanna var
afhent formlegt boð til Íslands um að gerast
stofnaðili bandalagsins, og fylgdi því texti
samningsins.
Naumur tími var til stefnu, þar sem ákveðið
hafði verið, að bandalagið yrði stofnað
í byrjun apríl. Það leit út fyrir að vera á
mörkunum, að hægt yrði að ljúka meðferð
málsins innan þessara tímamarka. Annað
hvort var að hrökkva eða stökkva. Í ljósi
þeirra upplýsinga, sem nú lágu fyrir, komst
íslenska ríkisstjórnin að þeirri niðurstöðu,
að forsendur væru til að Íslendingar tækju
þátt í þessari viðleitni til verndar friði, frelsi
og lýðræði á viðsjárverðum tíma, enda væri
að henni staðið á grundvelli 51. gr. sáttmála
Sameinuðu þjóðanna, sem ekki hefðu öðlast
nægjanlegan styrk til þess að tryggja heims-
frið. Lagði ríkisstjórnin fyrir Alþingi hinn 28.
mars þingsályktunartillögu um aðild að hinu
nýja bandalagi.
Óeirðirnar 30. mars
Lokaáfanginn var harðskeyttur og torsóttur
- einkum þriggja daga lokaorrustan. Þegar
stefna ríkisstjórnarinnar varð kunn, báru
kommúnistar fram á þingi tillögu um
vantraust á stjórnina. Fyrst var hún rædd af
mikilli hörku í útvarpsumræðum á Alþingi
sama dag sem tillagan um aðild að banda-
laginu var lögð fram. Síðan tóku við umræður
þingsins um sjálfa aðildartillöguna, er hófst
29. mars og hélt áfram daginn eftir. Þá dró
til meiri tíðinda en dæmi voru til í síðari
alda sögu hins forna Alþingis Íslendinga.
Andstæðingar samningsgerðarinnar með
öfgamenn kommúnista í broddi fylkingar
boðuðu til útifundar í nánd við Alþingishúsið
upp úr hádegi 30. mars. Eins hátt og öldurnar
höfðu þegar risið, var nú óttast, að reynt yrði
að hindra Alþingi í störfum sínum með
ofbeldi. Löggæslulið var tiltölulega fámennt,
þótt það hefði verið eflt nokkuð með
sjálfboða liðum. Því gáfu leiðtogar stjórnar-
flokkanna þriggja út tilkynningu, þar sem
skorað var á friðsama borgara að koma að
þinghúsinu „til þess með því að sýna að þeir
vilji að Alþingi hafi starfsfrið“.
Múgur og margmenni safnaðist saman við
þinghúsið. Inni í húsinu deildu þing menn
hart. Úti fyrir kom brátt til ópa og stympinga
og farið var að kasta grjóti að þinghúsinu,
svo að rúður brotnuðu m.a. á þingsalnum, og
lentu steinar og glerbrot á borðum þing-
manna. Þar kom, að ekki mátti lengur við svo
búið standa. Lögreglan og varalið hennar hóf
að ryðja svæðið við þinghúsið, og varð að
beita bæði kylfum og táragasi.
Alþingi fékk nægjanlegan frið til þess að
ljúka afgreiðslu málsins. Breytingartillögur,
sem m.a. fólu í sér að fá sérstöðu Íslands
viðurkennda í texta samningsins, uppsögn
Keflavíkurflugvallarsamningsins frá 1946
og þjóðaratkvæðagreiðslu um aðildina,
voru felldar. Aðild var síðan samþykkt með
37 atkvæðum gegn 13. Auk kommúnista
greiddu tveir Alþýðuflokksmenn og einn
Framsóknarflokksmaður atkvæði á móti, en
tveir úr síðastnefnda flokkum sátu hjá.