Fréttablaðið - 19.02.2022, Qupperneq 20

Ég áttaði
mig ekki
alveg á því
fyrr en
þarna, að
það er
eitthvað
sem gerist
lengst aftur
í fortíð sem
veldur því
að ég elst
upp við
svona
átakan-
legar
aðstæður.
Diljá Ámundadóttir Zoega
hefur í starfi sínu sem vara­
borgarfulltrúi Viðreisnar
látið til sín taka í því sem oft
er kallað mjúku málin en
sjálf segir hún þau vera þessi
hörðu. Áhrif áfalla í æsku eru
henni hugleikin en sjálf hefur
hún öðlast nýja sýn á sjálfa sig
og æskuárin sem einkenndust
af vanrækslu og öryggisleysi,
með því að skoða áföll for­
mæðra sinna og áhrif þeirra.
Við getum uppgötvað
fortíðina upp á nýtt,
aftur og aftur, og það er
oft mikil heilun fólgin
í því að skilja af hverju
við erum er eins og maður er. Okkur
hefur jafnvel verið kennt að eitthvað
sé að okkur – en ég held að afleið­
ingar geti ekki verið án orsaka,“
segir Diljá í upphafi samtals okkar.
Diljá er nýútskrifuð úr sál­
gæslunámi við Háskóla Íslands en
áhuginn á náminu kviknaði þegar
hún sjálf þáði slíka hjálp á vöku­
deild árið 2018 með tveggja marka
dóttur sína sem þar greindist jafn­
framt með Downs heilkennið. Í
sálgæslunáminu fór Diljá að skoða
fortíð sína og formæðranna og fékk
nýja sýn á líf sitt og þeirra.
„Ég elst að mjög stórum hluta
upp hjá ömmu minni sem var einn
Íslandsmeistaranna í alkóhólisma,
þó að margir keppendur hafi tekið
þátt,“ segir hún í léttum tón. „Ég
man eftir mér sem barni sem var
sífellt að reyna að fegra heiminn
sinn og ég átti það til að segja upp
úr þurru í skólanum að hjá okkur
hefði verið matur klukkan sjö í gær,
nánar tiltekið steiktur fiskur í raspi,
þegar það var alls ekki.“
Foreldrar Diljár slitu sambandi
áður en hún kom í heiminn en bæði
voru þau aðeins 19 ára gömul.
„Sjálf voru þau börn alkóhólista
og alin upp í þessu skakka alkó­
hólíska fjölskyldukerfi og því ekki
alltaf með burði til þess að umvefja
mig stöðugleikanum sem ég þurfti.“
Skekkt fjölskyldukerfi
Diljá segir að í fyrsta tímanum í sál­
gæslunáminu hafi kviknað ákveðið
ljós, þegar kennarinn teiknaði upp
einfalda mynd af fjölskyldukerfi.
„Hann bætti svo við myndina
áfalli einhvers í fjölskyldunni sem
skekkir myndina ef ekki er unnið
úr því. Þannig geta heilu fjölskyldu­
kerfin orðið skökk, í margar kyn­
slóðir.“
Eins og fyrr segir ólst Diljá mikið
til upp hjá móðurömmu sinni og
voru þær mikið tvær enda afinn
mikið úti á sjó. Þar upplifði hún
aðstæður sem ekkert barn ætti að
þurfa að takast á við en segist þó
ekki hafa farið að kafa djúpt í það
fyrr en nýverið í náminu.
„Ég áttaði mig ekki alveg á því
fyrr en þarna, að það er eitthvað
sem gerist lengst aftur í fortíð sem
veldur því að ég elst upp við svona
átakanlegar aðstæður.“
Á uppvaxtarárunum faldi hún
heimilisaðstæðurnar. „Ég átti aldr­
ei að tala um það að amma væri að
drekka og hún viðurkenndi það
aldrei sjálf, jafnvel þó hún lægi
áfengisdauð á geymslugólfinu búin
að pissa og kúka á sig. Á unglings­
árunum fór ég að horfast í augu við
alkóhólismann en ég hugsaði með
mér að hann væri í öllum fjölskyld­
um og tók þetta áfram á hörkunni.“
Bjuggu inni á skemmtistað
Í Al­Anon lærði Diljá hvernig hún
gæti átt átakaminni samskipti við
ömmu sína sem hafði oft reynst
erfitt.
„Enda getur alkóhólistinn verið
svo óbærilegur og þannig gert
manni erfitt að elska hann.“
Öryggisleysið var meginstef æsk­
unnar. „Eitt sinn þurfti lögreglan að
sækja mig á Hótel Esju þegar amma
var dauð fram á borðið. En svo átti
ég líka mínar bestu æskuminningar
hjá ömmu. Þegar hún var ekki full
var hún besta manneskja í heimi
sem umvafði mig ást og gerði allt
fyrir mig. Þetta breyttist svo allt
við einn sopa. Þá voru ljósin slökkt,
lyktin súr og hún dró sængina upp
fyrir haus.“
Móðir Diljár vann á þessum tíma
í veitingageiranum og því mikið um
kvöld og helgar og Diljá fór til föður
síns aðra hvora helgi.
„Mamma stofnaði árið 1987
skemmtistaðinn 22 og við bjuggum
um tíma í einu herbergja staðarins.
Ég fattaði þá ekki alveg hvað þetta
var rangt. Ég man eftir að hafa farið
niður í eldhús og grillað mér sam­
lokur. En ég svaf ekki vel, þetta
voru alls ekki góðar aðstæður fyrir
barn að búa við. Ég faldi heimilis­
aðstæður í skólanum því ég þráði
ekkert heitara en að eiga mömmu
sem bakaði kanilsnúða með svuntu
og færi með mér út í snjókast, það
var alls ekki lífið okkar.“
Taugakerfið geymir þessar sögur
Diljá bendir á að varnarhættir þeir
sem barn skapar sér í óbærilegum
aðstæðum fylgi því inn í fullorð­
insárin þar sem þeir geti orðið að
hindrunum.
„Við beitum þeim þegar við erum
undir miklu álagi enda geymir
taugakerfið þessar sögur og sérstak­
lega hefur þetta áhrif ef við vinnum
ekki úr þeim.“
Áhrif áfalla í æsku á fullorðins­
árin eru eins og heyra má Diljá hug­
leikin.
„Við verðum að skilja af hverju við
bregðumst stundum við aðstæðum
í nútímanum á vissan hátt vegna
gamalla sára. Barnið er að bregðast
við og varnarkerfið sem við bjugg­
um þá til tekur yfir.“
Ég held að afleiðingar geti ekki verið án orsaka
Björk
Eiðsdóttir
bjork
@frettabladid.is
Diljá við styttuna Móðurást við Listasafn Einars Jónssonar en á göngu sinni frá vökudeild í fjóra mánuði heimsótti hún garðinn og bað um styrk fyrir örsmáa dóttur sína. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
Þetta er ekki einkamál
Brynhildur, amma Diljár, lést í nóv­
ember síðastliðnum en mánuðinn
fyrir andlátið hafði Diljá lesið bók­
ina Óstýriláta móðir mín og ég, eftir
Sæunni Kjartansdóttur.
„Í bókinni sýnir Sæunn fram á
að sagan hennar ömmu er sagan
hennar mömmu. Mamma sem
er fædd árið 1959 var lausaleiks­
krógi sem á þeim tíma var agalegur
dómur. Hún ólst upp við óbærilega
erfiðar aðstæður sem svo gerði það
að verkum að hún hafði ekki endi­
lega burði til að vera akkúrat „topp
class“ móðir fyrir mig.“
Diljá tekur fram að í dag sé hún
mjög náin báðum foreldrum sínum.
„Það hefur verið mjög mark­
viss vinna hjá okkur öllum að taka
okkar grunn og bara ummolda
hann.“
Diljá á í dag þriggja ára gamla
dóttur, Lunu, og tekur móðir hennar
virkan þátt í uppeldi hennar.
„Ég vissi það alltaf að um leið og
mamma yrði amma yrði hún betri
mamma, og það gerðist. Á sama
tíma var amma Bryn mjög léleg
mamma fyrir mömmu en þrátt fyrir
þessa hræðilegu fíkn sem hún var
haldin gerði hún allt fyrir mig. Það
get ég skrifað á hennar eigin móður­
lega samviskubit.
Það sem ég er að sjá í dag er hversu
mikil mótandi áhrif þessi vanræksla
og öryggisleysi í æsku hefur á núið.
Mér finnst svo mikilvægt að tala um
það í samhengi við börn sem nú lifa
sína barnæsku. Við þurfum í stjórn­
sýslunni að vera hugrökk að grípa
inn í. Það eiga að vera verndandi
þættir í skólakerfinu svo til séu tól
og tæki og aðferðir til að grípa inn í.
Þetta er ekki einkamál. Áfallasaga
kvenna er að verða ein merkilegasta
og viðamesta rannsókn sem við í
stjórnsýslunni getum stuðst við til
að geta tekist á við slík mál.“
20 Helgin 19. febrúar 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ