Iðjuþjálfinn - 2021, Blaðsíða 31

1. tölublað 202131
Fjölmargir einstaklingar koma inn á Landakot til meðferðar
og greiningar vegna jafnvægisvandamála enda er óstöð-
ugleiki og byltur mjög algengt vandamál hjá öldruðum. Þriðji
hver einstaklingur 65 ára og eldri dettur einu sinni eða oftar
á ári. Hætta á byltum eykst enn frekar með hækkandi aldri.
Fólk sem hefur dottið er oft hrætt við að detta aftur og hreyfir
sig því minna. Smám saman minnkar líkamleg geta og um
leið verður einstaklingurinn enn óstöðugri. Áverkar og brot
í kjölfar byltna, sérstaklega mjaðmarbrot, valda oft miklum
breytingum á lífi einstaklinga, skerða lífsgæði og hafa áhrif
á athafnir daglegs lífs. Bylta er skilgreind sem atburður þar
sem einstaklingur fellur óviljandi niður á gólf, jörð eða annan
lágan flöt.
Byltur geta haft alvarlegar afleiðingar fyrir sjúklinga og þeim
fylgir gríðarlegur kostnaður. Óraunhæft er að ætla að hægt sé
að koma í veg fyrir allar byltur en erlendar rannsóknir sýna að
með markvissum aðgerðum er hægt að fækka þeim umtals-
vert og þar með draga úr þjáningum sjúklinga og kostnaði
þeim samfara.
Á Landakoti er starfrækt sérhæfð móttaka fyrir aldraða
einstaklinga með sögu um jafnvægisskerðingu, byltur og/
eða beinbrot. Nefnist hún byltu- og beinverndar móttaka
og var stofnuð árið 2001. Markmið hennar er að greina
orsök og áhættuþætti byltna og finna úrræði sem draga úr
eða koma í veg fyrir byltur. Við deildina starfar þverfaglegt
teymi; öldrunarlæknar, hjúkrunarfræðingar, sjúkraþjálfarar
og iðjuþjálfar. Beiðnir til móttökunnar berast frá frá slysa- og
bráðamóttöku LSH, heimilislæknum og öðrum sérfræðingum.
Orsakir og áhættuþættir byltna
Áhættuþættir byltna eru margir og oft samverkandi. Gjarnan
er talað um innri og ytri þætti sem valda byltum. Með innri
Iðjuþjálfun í byltu-
og beinverndarmóttöku
þáttum er átt við atriði sem varða sjúklinginn sjálfan, með
ytri þáttum er átt við umhverfis- og atferlisþætti. Eftir því
sem fleiri áhættuþættir eru fyrir hendi því meiri verður
byltuhættan. Meðal áhættuþátta má nefna sögu um fyrri
byltur, óráð, hræðslu við byltur, jafnvægistruflun, minnkaðan
vöðvastyrk, göngulagstruflun, réttstöðublóðþrýstingsfall,
áfengi og lyf, vannæringu og of litla vökvainntöku, þvagleka,
sjónskerðingu, hjarta- og geðlyf, hættur í umhverfi og skort á
notkun stuðnings- og hjálpartækja.
Iðjuþjálfun
Iðjuþjálfi veitir ráðgjöf um byltuvarnir og aðlögun á umhverfi
með tilliti til byltuvarna. Farið er í heimilisathugun ef þörf er á
til að kanna hvernig einstaklingurinn tengist umhverfi sínu og
iðju og öryggi metið. Hjálpartæki til varnar byltum eru pöntuð
og leiðbeint um notkun þeirra. Öryggishnappur, handfang
á rúm, salernishækkun og baðbretti/sturtustóll eru helstu
hjálpartækin og síðan er mikilvægt að fjarlægja mottur og
gera gangveg greiðan fyrir gönguhjálpartæki. Mikilvægt er
að engin bleyta sé á gólfi eða jafnvel smáir hlutir sem hægt er
að detta um. Góð lýsing þarf að vera á heimilinu og næturljós
sem lýsa leiðina á baðherbergi er kostur. Byltur orsakast líka
af því að fólk er að flýta sér að svara dyrabjöllu eða svara síma
og einnig eru byltur úr tröppum sem stigið er á til að ná í hluti
úr efri skápum þónokkrar.
Mikilvægt er að standa rólega á fætur, en það á sérstaklega
við um þá sem eiga á hættu að fá blóðþrýstingsfall eða
svima og alltaf gott að hafa eitthvað til að styðjast við,
bæði við rúm og eins stóla. Langflestir sem koma í byltu- og
beinverndarmóttöku eru með gönguhjálpartæki og aðgengi
að heimili þarf að vera gott. Best er ef gengið er beint inn af
götu og rafdrifnar útihurðir til staðar því erfitt getur verið að
koma göngugrindinni inn fyrir þungar útihurðir.
Kristín Kristjánsdóttir,
iðjuþjálfi Landspítala,
Landakoti