Læknablaðið

Volume

Læknablaðið - 01.04.2022, Page 27

Læknablaðið - 01.04.2022, Page 27
L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 191 Y F I R L I T S G R E I N í almennu þýði ásamt tengslum svefnlengdar við heilsufarsþætti og dánartíðni. Í umfjöllun sem fylgir viðmiðunum er bent á að aðferðafræði fyrirliggjandi rannsókna sem þau byggist á sé mjög mismunandi og að slíkt torveldi ályktanir og samanburð. Sér- fræðingarnir benda einnig á að ráðleggingar þeirra taki einungis til svefnlengdar, en ekki annarra mikilvægra þátta eins og á hvaða tímum er sofið, hvort svefnvenjur séu reglulegar og hver séu gæði svefns. Ekki sé heldur tekið tillit til erfða, kynjamunar, umhverf- is eða þroska einstaklings. Því beri að líta á ráðleggingarnar sem mjög gróft viðmið og varast að yfirfæra þessar almennu ráð- leggingar á allt fólk á sama aldri.11,19,25 Efasemdaraddir eru því uppi um raunhæft notagildi ráðlegginganna.26 Til að gefa hugmynd um hvernig þessar ráðleggingar um svefnlengd endurspeglast í almennu þýði sýndi ný yfirlitsgrein sem byggð var á huglægu mati rúmlega milljón þátttakenda í Evrópu og Bandaríkjunum26 að einn af hverjum fjórum svaf skemur en talið var æskilegt sam- kvæmt ráðleggingunum. Svefnlengd 5,8% reyndist utan æskilegra marka ráðlegginganna. Rúmlega helmingur unglinga (14-17 ára) svaf skemur en ráðleggingar gáfu upp sem æskilega svefnlengd.26 Ítrekað skal að vitneskja um svefnlengd í almennu þýði byggist fyrst og fremst á rannsóknum þar sem huglægar aðferðir hafa ver- ið notaðar,19 en tiltölulegar fáar rannsóknir eru til þar sem hlutlæg- um aðferðum er beitt.25 Þetta þarf að hafa í huga þegar mat er lagt á hvort svefn sé nægilega langur. Önnur ný rannsókn sýndi að þeir sem sváfu skemur en ofanskráðar leiðbeiningar segja til um vörðu að deginum meiri tíma í vinnu, félagslíf, afslöppun og tómstundir, en þeir sem sváfu lengur en ráðlagt var.27 Er öllum eiginlegt að sofa á sama tíma sólarhringsins? Misjafnt er á hvaða tímum fólki er eðlilegast að sofa og ráða erfð- ir þar miklu.18,28 Flestum er það eiginlegt að sofa frá kvöldi til morguns, sumir eru kvöldsvæfir og vakna snemma, aðrir vaka lengi og sofa fram eftir, og eins og fyrr sagði er dægurklukkan ákvarðandi fyrir þann tíma sem er hvað hagstæðastur til svefns.29 Dægurklukka mannsins er knúin áfram af innbyggðri sveiflu í virkni gena í frumuklasa heilans og mælist að jafnaði 24,2 klukku- stundir. Þessi innri klukka gengur því í raun hægar en ytri klukk- an, sú sem ræðst af samspili jarðar og sólar. Dagsbirtan skorðar takt dægurklukkunnar við 24 klukkutíma (mynd 4). Þar skiptir sérstaklega máli blái hluti ljósrófsins, sem verkar á sérstakar birtu- skynfrumur í auganu, sem senda boð til dægurklukkunnar30 og hamlar myndun melatóníns (heilaköngulshormón). Í myrkri eykst styrkur þess í blóði sem táknar að skilyrði til svefns eru hagstæð í líkamanum, í dagsbirtu er styrkurinn lágur. Aðrir þættir hafa líka áhrif til að skorða klukkuna, félagslegir þættir sem byggja á dag- legu tímaskipulagi, vinna, skóli, matmálstímar og fleira. Ef þessir ytri þættir sem skorða svefn bregðast eða veikjast af einhverjum ástæðum, eða þegar snjalltæki (með blátt ljós) eru notuð á kvöldin stuttu fyrir fyrirhugaðan svefntíma, seinkar dægurklukkunni og dægursveiflum. Það hefur áhrif á tíma og samstillingu lífeðlis- ferla, meðal annars svefntímann, og fólk bæði sofnar og vaknar seinna, eins og gerist gjarnan á frídögum, til dæmis um helgar, þegar ytri þættir sem skorða svefn eru veikari. Misræmið sem verður á svefntímanum á vinnu- og frídögum endurspeglar í raun misræmi á innri klukkunni og staðar-/félagsklukkunni og hefur Mynd 3. Ráðleggingar um æskilega svefnlengd eftir aldri (National Sleep Foundation). K lu kk us tu nd ir a f s ve fn i Börn 0-3 mánaða Börn 4-11 mánaða Börn 1-2 ára Börn 3-5 ára Börn 6-13 ára Táningar 14-17 ára Ungmenni 18-25 ára Fullorðnir 26-64 ára Eldra fólk 65+ Ekki æskilegtÆskilegur Stundum viðeigandi 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 2 0 2 1 2 2 2 3 2 4

x

Læknablaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Læknablaðið
https://timarit.is/publication/986

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.