Læknablaðið - 01.05.2021, Blaðsíða 34

250 L ÆK N A BL AÐIÐ 2021/107
„Það eru um 70.000 byssur skráðar á Ís-
landi og landið í 10. sæti yfir fjölda skot-
vopna í umferð á hverja 100 íbúa,“ segir
Bertrand Andre Marc Lauth geðlæknir á
barna- og unglingageðdeild Landspítala
og vitnar í tölur svissnesku stofnunarinn-
ar Small Arms Survey fyrir árið 2017. „Ofar
á listanum eru Bandaríkin, ríki eins og
Líbanon, Jemen, Svartfjallaland og Serbía;
já, og Finnar.“
Bertrand bendir á að vopn séu einn
áhættuþátta þegar kemur að sjálfsvígum
og slysaskotum barna og unglinga. „Hjón
mega eiga 6 byssur heima án þess að þurfa
að eiga sérútbúinn vopnaskáp samþykkt-
an af lögreglu,“ segir hann. Frumvarp
frá 2014 sem taka átti á vandanum standi
óhreyft og ósamþykkt.
„Ég hef hitt unglinga sem hafa verið
með virkar sjálfsvígshugsanir og viljað ná
í vopn. Það er stórhættulegt komist þau í
vopn og ég hef því reynt að vara fólk við
þessu. En svo heyrist af slysum, og það
eitt nýlega, af börnum eða unglingum
sem fikta í vopnum og deyja. Stundum
fyrir slysni og stundum ekki,“ segir hann
og því sé þess virði að ræða málið. Að-
gengi að vopnum og öðru sem börn og
unglingar geta skaðað sig með sé einn
áhættuþátta þegar geðlæknar meti líkur á
sjálfsvígum.
Sjálfsvígstíðni enn há
Bertrand segir að vegna fámennis sé erfitt
að meta hvort tíðni sjálfsvíga unglinga
sé að aukast hér á landi. „En í gögnum
OECD, Efnahags- og framfarastofnunar
Evrópu, benda tölurnar til þess að tíðnin
sé enn há á Íslandi á aldursbilinu 15-19 ára
og fyrir ofan meðaltalið í öðrum löndum
Evrópu.
Hann segir sterkar vísbendingar um
að geðheilsu barna og unglinga á Íslandi
hraki, með vaxandi einkennum kvíða og
þunglyndis.
„Ég tel það ekki tilviljun. Þetta eru
langtímaafleiðingar efnahagshrunsins,
sem við glímum núna við,“ segir hann
og gagnrýnir að yfirvöld hafi látið þetta
gerast þvert á þekkingu til að mynda frá
Finnlandi.
Bertrand rekur vandann því langt
aftur fyrir veirufaraldurinn nú. „Mikið
hefur verið af bráðainnlögnum í vetur.
En ég held að það sé ekki eingöngu vegna
COVID-19 heldur er aðdragandinn lengri,“
segir hann. „Kerfið okkar hefði átt að vera
betur í stakk búið til að takast á við þessa
miklu aukningu sem verður núna. Við
vorum ekki tilbúin enda höfðum við verið
undir miklu álagi í alltof langan tíma.“
Hann segir þau á BUGL fá fleiri til-
vísanir vegna kvíða og þunglyndis en
áður, sjálfsvígshugsana og -tilrauna. „Við
höfum þurft að leggja fleiri inn í vetur og
ákvörðun um innlögn er byggð á sjálfs-
vígsmatinu sem ég nefndi áðan.“ Ung-
menni sem séu talin í sjálfsvígshættu séu
lögð inn; fyrst og fremst til öryggis. „Það
gefur okkur tíma til að skoða einstak-
linginn, tala við hann og meta ástand
hans,“ segir hann. „Það gefur okkur líka
tíma til að tala við fjölskylduna og aðra
fagaðila sem þekkja barnið.“
Vegna fjölda bráðamála hafi börnin á
BUGL elst. Meðalaldur hafi hækkað mikið
þar sem unglingarnir fylli bráðatilfellin.
„Við þurfum því miður að forgangsraða.
Það er langur biðlisti fyrir hina. Það er
ekki gott,“ segir hann og fer yfir hvernig
málin hafa þróast í gegnum árin. Biðlisti
sé ekki eingöngu langur á BUGL, held-
ur einnig öðrum stofnunum sem sinni
Börn og unglingar glíma við meiri tilfinningavanda en áður og benda tölur til þess
að tíðni sjálfsvíga barna og ungmenna á aldrinum 15-19 ára sé enn há hér á landi.
Bertrand Andre Marc Lauth, geðlæknir á barna- og unglingageðdeild Landspítala,
segir það ekki tilviljun heldur langtímaafleiðingu sparnaðar í forvörnum
og úrræðaleysis í kerfinu
■ ■ ■ Gunnhildur Arna Gunnarsdóttir
Fleiri börn í bráðainnlögn á
BUGL vegna sjálfsvígshugsana
V I Ð T A L
Hlustið á viðtalið
á hlaðvarpi
Læknablaðsins