Ljósmæðrablaðið - 01.07.2021, Blaðsíða 4

4 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - JÚLÍ 2021
Ljósmæður koma víða við í lífi fólks og þó
áherslan sé mest á meðgöngu, fæðingu barns
og fyrstu vikurnar á eftir, þá eykst áherslan
á kynheilbrigði. Efling kynheilbrigðis- og
barneignarþjónustu er mikilvæg fyrir alla
hópa, þeirra sem á einhvern hátt minna mega
sín, eiga við fíkni- eða andleg vandamál
stríða, þau sem eru af erlendum uppruna, eru
Íslendingar eða að sækja um íslenskan borg-
ararétt eða á flótta frá hræðilegum aðstæðum í
heimalandi sínu og leita skjóls og verndar hjá
okkur.
Eins og alltaf þegar ritnefnd byrjar að
undirbúa næsta blað er farið yfir hvernig til
tókst með síðasta blað og hvað varð út undan.
Hvert blað hefur í raun sitt þema sem þó er
sveigjanlegt og fjölbreytt, rétt eins og starf og
samskipti ljósmæðra eru við fólk, umheiminn
og lífið. Síðasta blað var tileinkað ári ljós-
mæðra og hjúkrunarfræðinga 2020 og kom
út í hátíðarútgáfu í sérstöku broti. Þetta blað
er aftur í hefðbundnara formi og eins og áður er áherslan á efni sem
endurspeglar fjölbreytt viðfangsefni og ólíka hópa sem ljósmæður
sinna í sínu starfi. Hópa með ólíkan bakgrunn sem eru allir sérstakir og
eiga að fá bestu þjónustu „sem völ er á“.
Ánægjulegt var að þetta árið tókst Ljósmæðrafélaginu að halda
ráðstefnu á netinu í tilefni 5. maí, alþjóðadags ljósmæðra. Dagskráin
bar þess merki að íslenskar ljósmæður eru framtakssamar og sýna
dug víða um heim í að sinna skjólstæðingum sem allra best á tímum
COVID-19. Einnig koma þær af stað nýjum verkefnum, stofna fyrir-
tæki og bjóða upp á aukna og fjölbreyttari þjónustu á ýmsum sviðum
innan og utan starfsins - af hugsjón og með myndarskap. Má þar t.d.
nefna Urðarbrunn, heimili sem styður viðkvæmar fjölskyldur við barn-
eignarferlið, sem ljósmóðirin Elísabet Ósk Vigfúsdóttir stendur að, en
hún hefur sinnt þessum fjölskyldum á göngudeild meðgönguverndar á
Landspítala um áraskeið.
Starfsvettvangur ljósmæðra í heilbrigðiskerfinu er um land allt,
heima, innan heilsugæslu eða á sjúkrahúsi. Það getur verið snemma
á ævinni, jafnvel fyrir meðgöngu eða seinna eftir fæðinguna, við
kynþroska, á breytingaskeiði, þegar við kveðjum lífið eða þegar við
fögnum því og tökum á móti. Menntunin hefur aukist í samræmi við
þarfir samfélagsins og hópa með ólíkan bakgrunn. Nú eru 25 ár síðan
ljósmæðranám fluttist á háskólastig en nú er svo komið að allar ljós-
mæður hljóta meistaragráðu til starfsréttinda. Fyrsti hópurinn úr því
námi útskrifast í vor og yfirlit lokaverkefna og mynd af ljósmæðrum
2021 er á sínum stað.
Ljósmæður veita gagnreynda heilbrigðisþjónustu, byggja fræðslu á
faglegri þekkingu og stunda rannsóknir í auknum mæli. Merki þess
sjást í samtals sex greinum, bæði ritrýndum og öðrum um ólík efni
s.s. um andlega líðan kvenna á barneignaraldri, mikilvægi joðneyslu
á meðgöngu, hvernig sé að fylgja eftir leiðbeiningum um meðgöngu-
sykursýki, reynslu af brjóstagjöf, áhrif lyfjagjafar á framköllun
fæðinga og svo er spurningunni um hvers vegna konur kjósa að fæða
barn án aðstoðar velt upp.
Síðasta áratuginn hafa ljósmæður séð um sýnatöku og krabba-
meinsleit í leghálsi, fyrst hjá Leitarstöð Krabbameinsfélagsins og nú
innan heilsugæslunnar, eins og Anna Guðný
Hallgrímsdóttir ljósmóðir segir okkur frá.
Enn fremur fá ljósmæður nú eftir útskrift leyfi
frá Landlæknisembættinu til að ávísa getnað-
arvarnarlyfjum. Þó eru enn tæknileg vanda-
mál til staðar fyrir konur að fá þau afgreidd
í apótekum landsins. Ætlunin er að fjalla um
þessar breytingar á þjónustu í boði ljósmæðra og
reynsluna af henni í næsta Ljósmæðrablaði.
Í takt við tímann breytast störfin t.d. vegna
möguleika læknavísinda til að mæta þörfum
hinsegin fólks, trans-kvenna og karla sem koma
út, samkynja para og annarra hinsegin para sem
eignast börn með mannlegri og tæknilegri hjálp.
Nýlega voru samþykkt ný lög frá Alþingi um
kynrænt sjálfræði fólks, rétt þess á því að skil-
greina sjálft kyn sitt og breyta skráningu þess
í þjóðskrá, einnig að hafa kynskráningu sína
hlutlausa. Það er því rétt að huga að því hvort
heilbrigðiskerfið sé undirbúið og hvort við ljós-
mæður séum tilbúnar til að taka við þessum
breytingum og sinna einstaklingum af öllum kynjum og hinsegin fólki
í barneignar- og kynheilbrigðisþjónustunni af faglegri alúð. Íslenskan
er kynjað tungumál og málvenjur okkar geta sært hinsegin skjól-
stæðinga okkar. Hvernig við orðum hlutina skiptir máli og gott að fá
ráðgjöf frá þeim sem hafa reynsluna, temja sér kynhlutleysi, skoða
og leggja af karllægar málvenjur eins og fjallað er um í fróðlegum
pistli Sólveigar Daðadóttur, og einnig í viðtali ljósmæðranna Rutar
Guðmundsdóttur og Steinunnar H. Blöndal við Henrý Stein sem var
lagður af stað í kynleiðréttingarferli þegar hann uppgötvaði að hann
gekk með barn. En eins og þær skrifa þá hafa reynslusögur kvenna
skipt ljósmæður miklu máli og hafa í gegnum aldirnar haft mótandi
áhrif á ljósmóðurþekkingu. „Nú þurfum við að víkka sjóndeildar-
hringinn og vera tilbúin að hlusta á sögur fleiri kynja og bæta þannig
við þekkinguna sem fyrir er og opna umræðuna upp á gátt“.
Aðstæður á Landspítala hafa verið í þjóðfélagsumræðunni, ekki síst
vegna COVID-19 og nú síðast vegna fjölgunar fæðinga. Mynd ársins
2020 tók Þorkell Þorkelsson ljósmyndari Landspítala og fékk hann
verðlaun fyrir myndaröð ársins. Í viðtali Guðlaugar Erlu Vilhjálms-
dóttur segir Þorkell frá starfi sínu sem ljósmæður á kvenna- og
barnasviði þekkja vel en hér fáum við að skyggnast inn í hugarheim
og baksvið mynda hans. Emma Marie Swift ljósmóðir á meðgöngu-
og sængurkvennadeild Landspítala og lektor við Háskólann skrifaði
á dögunum kröftuga grein í Morgunblaðið sem við endurbirtum. Hún
fjallaði m.a. um væntanlega fjölgun fæðinga á þessu ári, aðstöðuleysi á
Landspítala og skorar á heilbrigðisyfirvöld að gera bragarbót. Ljóst sé
að ekki er hægt að halda áfram á gleðinni og hugsjóninni einni saman
og að þetta endi með þeim afleiðingum að starfsfólk verði úrvinda og í
hættu á því að fá kulnun eða verða veikt vegna álags og streitu.
Að lokum hvetur Katrín Sif Sigurgeirsdóttir okkur ljósmæður
til samstöðu með stolti og kærleik. Hún lítur til baka og fer yfir
breytingar í ljósmóðurstarfi síðustu áratugina og framþróun sem
kallar á breytingar sem við eigum að vanda okkur við. Hennar orð eru
samhljóma ávarpi nýs formanns Ljósmæðrafélagsins, Unnar Berg-
lindar Friðriksdóttur, um að við ljósmæður munum – „standa föstum
fótum, allar sem ein og vera einhuga í að hlúa að stéttinni okkar“.
LJÓSMÆÐUR VÍKKA
SJÓNDEILDARHRINGINN
R I T S T J Ó R N A R P I S T I L L
Ólöf Ásta Ólafsdóttir, ritstjóri