Ljósmæðrablaðið - 01.07.2021, Blaðsíða 37

37LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - JÚLÍ 2021
við ljósmæður sem uppfylltu skilyrði fyrir þátttöku sem voru að: þær hafi
einhvern tímann á síðustu 11 árum unnið með klínískar leiðbeiningar um
meðgöngusykursýki sem ljósmæður fjarri áhættumeðgönguvernd og/eða
A og B fæðingarstöðum og hafi útskrifast sem ljósmæður árið 2017 eða
fyrr. Reynt var að ná tali af ljósmæðrum með sem breiðasta reynslu frá
ólíkum hlutum landsins til að reyna að fá sem fyllsta mynd af fyrirbærinu.
Ljósmæðurnar höfðu allar víðtæka reynslu af vinnu úti á landi sem ljósmæður
og hjúkrunarfræðingar. Þær höfðu mikla dreifingu í starfsaldri og komu
að mörgum hliðum starfsins, allt frá meðgönguvernd til fæðingarhjálpar
á heilbrigðisstofnunum og í heimahúsum, sængurlegu, heimaþjónustu,
ungbarnavernd, krabbameinsskoðunum og sem hjúkrunarfræðingar.
Framkvæmd og réttmæti
Tekin voru tvö viðtöl við hverja ljósmóður, samtals 14 viðtöl á tímabilinu
frá mars 2019 til mars 2020. Fyrst var tekið eitt viðtal við hverja ljósmóður.
Ætlunin var að þau færu öll fram augliti til auglitis en vegna óhagstæðs
veðurs og færðar voru tvö viðtalanna skype viðtöl. Viðtölin voru að
meðaltali um 30 mínútur og voru öll tekin af fyrsta höfundi. Stuðst var við
viðtalsramma, þar sem byrjað var á opnu spurningunni: Hver er reynsla
þín af því að vinna með klínískar leiðbeiningar um meðgöngusykursýki?
Aðrar spurningar voru eingöngu bornar fram ef þær komu ekki fram í
samtalinu. Viðtölin voru hljóðrituð og skrifuð upp orðrétt og upptökunum
eytt að því loknu. Hvert viðtal var þemagreint, greiningarlíkan útbúið og að
því loknu var það sent til viðkomandi þátttakanda og farið yfir með þeim
í eigin persónu eða símtali og nauðsynlegar breytingar gerðar á þeim til
að reyna að tryggja réttmæti, áreiðanleika og persónuvernd og rætt um
heildarþemu sem voru að byrja að birtast. Helstu breytingar sem þær vildu
gera voru að taka út sögur sem voru persónugreinanlegar og eins að skýra
betur hugmyndir. Að því loknu var unnið eitt heildargreiningarlíkan sem
var síðan borið undir tvær ljósmæðranna. Einnig fóru meðhöfundar yfir
heildargreiningarlíkanið. Þessi vinna sem byggir á 12 þrepa rannsóknarferli
Vancouver-skólans (sjá mynd 2) er vel fallin til þess að reyna að tryggja
réttmæti, en eins og Sigríður Halldórsdóttir og Sigurlína Davíðsdóttir (2013)
benda á er réttmæti í eigindlegum rannsóknum byggt á öðrum viðmiðum en
í megindlegum rannsóknum.
Siðfræði
Ljósmæðurnar fengu allar kynningarbréf um rannsóknina með
samþykkisyfirlýsingu. Rætt var um persónuvernd þeirra og hvernig
nafnleynd þeirra yrði tryggð og þeim kynntur réttur sinn til að hætta við
þátttöku að hluta eða öllu leiti, ásamt því að þær þyrftu ekki að svara neinu
sem þær vildu ekki svara. Þar sem landsbyggðarljósmæður á Íslandi eru
ekki margar verða ekki birtar upplýsingar um aldur, búsetu, starfsaldur,
hjúskaparstöðu eða aðrar lýðfræðilegar breytur annað en að allar
ljósmæður á Íslandi við gerð þessarar rannsóknar voru konur. Af sömu
ástæðum verður ekki sérstaklega greint á milli þess hvaða ljósmóðir sagði
hvað til að ekki verði hægt að rekja svörin til viðkomandi. Rannsóknin
er ekki leyfisskyld samkvæmt lögum um vísindarannsóknir (Alþingi,
2014) og fékkst það staðfest hjá vísindasiðanefnd. Hins vegar var leitast
við í hvívetna að viðhafa siðferðilega góð vinnubrögð og misnota þar
með ekki það traust sem ljósmæðurnar veittu rannsakanda. Upptökum af
viðtölunum var eytt eftir að þau höfðu verið rituð orðrétt. Skrifuð viðtöl
voru geymd á OneDrive skýjaþjónustunni þar til að rannsókn lauk og
þegar þeim var endanlega eytt. Hafðar voru í huga fjórar siðfræðilegar
reglur sem Sigurður Kristinsson (2013) bendir á að liggi til grundvallar
vísindarannsóknum, það er að segja, virðing, skaðleysi, velgjörð og
réttlæti gagnvart þátttakendum.
NIÐURSTÖÐUR
Þrátt fyrir að ljósmæðurnar hafi haft mikla starfsaldursdreifingu var
merkilegur samhljómur í frásögnum þeirra. Heildargreiningarlíkanið (sjá
mynd 3) byggist á reynslu ljósmæðranna sem byrjuðu allar viðtölin á að
segja að leiðbeiningarnar væru skýrar, hnitmiðaðar og hjálplegar og til
þess fallnar að konur fengju viðeigandi meðferð. Þær komu ítrekað að
því aftur í viðtölunum og lýstu hvernig það nýttist þeim í starfi en þess á
milli lýstu þær hindrunum sem þær upplifðu við túlkun og framkvæmd
þeirra. Margar fundu fyrir vissum efasemdum varðandi hvað þær væru
raunverulega að greina. Þá nefndu þær sérstaklega að upplifa sig og
skjólstæðinga sína ekki hafa greiðan aðgang að viðeigandi úrræðum í
heimabyggð og lýstu álagi sem það ylli þeim og skjólstæðingum þeirra.
Mynd 3. Heildargreiningarlíkanið
Það eiga allir að sitja við sama borð: það getur samt verið erfitt í
framkvæmd
Yfirþemað sem birtist í viðtölum við ljósmæðurnar var hversu mikilvægt
þeim fannst að skjólstæðingar þeirra fengju góða þjónustu og að þær
hefðu réttu verkfærin í höndunum til að geta veitt hana: Það er náttúrulega
nauðsynlegt að allir vinni samkvæmt sama verklagi. Það eiga allir að
sitja við sama borð. Þar lögðu þær áherslu á kosti þessi að hafa skýrar
leiðbeiningar, verkferla og boðleiðir.
Þær lýstu því hvernig leiðbeiningarnar hefðu nýst þeim til að aðstoða
skjólstæðinga sína og tryggja öryggi þeirra þar sem að fyrir tilkomu
þeirra hafi það verið: eiginlega bara meira svona hipps um happs hverjir
fóru og eitthvað svona en nú er þetta bara þessir áhættuþættir. Þær
Tólf meginþrep Vancouver-
skólans Hvað var gert í þessari rannsókn
1. Að velja samræðufélaga. Auglýst eftir og haft samband við sjö ljósmæður
sem samþykktu þátttöku.
2. Fyrst er að vera kyrr.
Reynt meðvitað að átta sig á og leggja til hliðar
fyrirframgefnar hugmyndir. Skoðaðar rannsóknir
um fyrirbærið og hinar ýmsu hliðar þess til að
vera tilbúnari til að skilja fyrirbærið.
3. Þátttaka í samræðum. Tekið eitt viðtal við sjö ljósmæður, alls sjö viðtöl.
Spurt opinna spurninga og notuð virk hlustun.
4. Skerpt vitund varðandi orð.
Strax í viðtölunum var byrjað að vinna að
gagnagreiningu sem hélt áfram í gegnum ferlið
að rita orðrétt upp, alltaf með sjö meginþætti
vitræns vinnuferlis Vancouver-skólans í huga.
5. Byrjandi greining á þemum.
Textinn lesinn á túlkandi máta og reynt að sjá
heildarreynslu viðmælandans og átta sig á hver
þemun séu.
6. Að átta sig á heildarmynd
reynslu hvers einstaklings.
Þemunum raðað saman í eina heildarmynd eða
greiningarlíkan fyrir hverja ljósmóður.
7. Staðfesting á heildarmynd hvers
einstaklings með honum sjálfum.
Einstaklingsgreiningarlíkönin voru lögð fyrir
ljósmæðurnar með það í huga að staðfesta
með þeim eða leiðrétta líkanið þannig að það
samræmdist þeirra túlkun á sinni reynslu.
8. Að átta sig á heildarmyndinni á
fyrirbærinu sjálfu.
Farið til baka til að sjá, skynja og samþætta
reynslu ljósmæðranna í eitt heildstætt
greiningarlíkan af fyrirbærinu.
9. Að bera saman niðurstöðurnar
við rannsóknargögnin.
Viðtölin voru endurlesin með tilliti til þess hvort
þau endurspegluðust vel í greiningarlíkaninu.
10. Að velja heiti sem lýsir
niðurstöðum í örstuttu máli.
Reynsla landsbyggðarljósmæðra af notkun
klínískra leiðbeininga um sykursýki á meðgöngu
11. Að sannreyna niðurstöðurnar
með meðrannsakendum.
Heildargreiningarlíkan var borið undir tvær
ljósmæðranna og staðfestu þær það.
12. Að skrifa upp niðurstöður
rannsóknarinnar.
Við skrif á niðurstöðum fékk rödd ljósmæðranna
að heyrast til að skýra og styrkja þemu
greiningarlíkansins.
Mynd 2. 12 þrep Vancouver-skólans og framkvæmd rannsóknarinnar