Ljósmæðrablaðið - 01.07.2021, Blaðsíða 12

12 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - JÚLÍ 2021
og sjúklingahópa (Vilhjalmsson o.fl., 1998). Innri áreiðanleiki SCL-90
einkennalistans (Chronbach‘s alpha) hefur reynst góður og í íslenskri
rannsókn meðal háskólastúdenta var hann 0.905 fyrir þunglyndiskvarðann
og 0.780 fyrir kvíðakvarðann (Bernhardsdottir og Vilhjalmsson, 2013a).
Einnig voru kvenstúdentar spurðir hvort þeir teldu sig hafa þörf fyrir
aðstoð frá fagfólki vegna andlegrar heilsu sinnar. Svarmöguleikar voru
tveir, já eða nei. Því næst voru þeir sem töldu sig þurfa faglega aðstoð
spurðir eftirfarandi spurningar: Ef þú telur þig þurfa aðstoð vegna
andlegrar heilsu þinnar en færð hana ekki, hvað kemur í veg fyrir að þú
fáir aðstoð? Hægt var að merkja við fleiri en eitt atriði í níu atriða lista. Ef
þátttakendur hökuðu við annað voru þeir beðnir að skrifa í tiltekinn reit
hvaða ástæður ættu við og voru þau svör innihaldsgreind og flokkuð.
SPSS tölfræðiforritið var notað við úrvinnslu gagna og var beitt bæði
lýsandi- og ályktunartölfræði. Reiknuð voru meðaltöl og staðalfrávik
þunglyndis- og kvíðaeinkenna. Gerð var dreifigreining og t-próf óháðra
úrtaka til að kanna marktækan mun á milli undirhópa (p < .05).
NIÐURSTÖÐUR
Þátttakendur í rannsókninni 2018 voru 1152 talsins (svarhlutfall 58%). Til
samanburðar voru þátttakendur í rannsókninni 2007 alls 743 (svarhlut-
fall 37,5%). Meðalaldur þátttakenda 2018 var 28,5 ár (sf=6,5), en 27,9 ár
(sf=6,3) árið 2007. Flestar voru konurnar á aldrinum 20-29 ára eða 66%
(Tafla 1). Yfir sextíu prósent úrtaks voru í grunnnámi og um þrír fjórðu í
fullu námi. Liðlega fimmtíu prósent kvenstúdentanna voru einhleypar eða
í föstu sambandi en heldur færri eða 45% voru í sambúð eða í hjónabandi.
Rúmlega þriðjungur kvennanna voru mæður og tveir þriðju unnu með námi.
Meðalkvíðastig árið 2018 var, 9,3, (sf=7,25) og meðalstig þung-
lyndis var 14,2, (sf=11,62). Meðalkvíðastig árið 2007 var 6,9 (sf=5,3)
og meðalstig þunglyndis var 10,0 (sf=9,5) (Tafla 2). Þegar tölur frá árinu
2018 voru bornar saman með t-prófi óháðra úrtaka við meðaltöl frá þver-
sniðsrannsókninni árið 2007 kom í ljós marktæk hækkun á meðaltölum
þunglyndis og kvíða milli þessara ára.
Hvað varðar samanburð á mati þátttakenda á eigin þörf fyrir faglega
aðstoð kom fram að liðlega helmingur þátttakenda árið 2018 taldi sig
þarfnast faglegrar þjónustu vegna sálrænnar vanlíðunar, sem er mark-
tæk hækkun frá árinu 2007 þegar 28% þátttakenda taldi sig þarfnast
aðstoðar. Þegar hópnum sem taldi sig þarfnast faglegrar aðstoðar var
skipt eftir því hvort hann fékk þjónustu eða ekki kom í ljós að hlut-
fall þeirra sem fékk ekki þjónustu hafði stækkað marktækt úr 18% árið
2007 í 28% árið 2018 (Mynd 1).
Í könnuninni frá 2018 kom fram marktækur munur á meðal kvíðastigi
þeirra sem töldu sig ekki þurfa faglega aðstoð og þeirra sem töldu sig
hafa þörf fyrir hana. Hins vegar var kvíði þeirra sem þurftu aðstoð svip-
aður hvort sem þeir höfðu fengið aðstoð eða ekki. Þegar meðaltöl þung-
lyndisstiga voru borin saman á milli allra þriggja ofangreindra hópa kom
fram marktækur munur á milli þeirra allra (Mynd 2).
Helstu þættir sem kvenstúdentarnir greindu frá að kæmu í veg fyrir
að þær fengju aðstoð vegna andlegrar heilsu voru of mikill kostnaður,
tímaskortur, að vita ekki hvert skuli leita eftir aðstoð og að óttast að fá
þjónustu sem viðkomandi kærði sig ekki um. Þar á eftir komu ástæður
er vörðuðu bið eftir meðferðaraðila eða skort á aðgengi að heilsugæslu.
Um 8% þátttakenda greindu fordóma sem hindrandi þátt (Mynd 3).
Fimmtán prósent þátttakenda (n=39) töldu sig hafa aðrar ástæður en
voru tilgreindar í spurningalistanum. Þegar þær voru innihaldsgreindar
og flokkaðar komu eftirfarandi ástæður oftast fram: a) framtaksleysi og
frestunarárátta (erfiðleikar eða ótti við að stíga skrefið og leita hjálpar),
b) óvissa sem tengdist því hvort vandinn væri þess eðlis að þörf væri
fyrir faglega aðstoð, eða of stór til að treysta sér til að takast á við hann,
c) óánægja með fyrri þjónustu, d) erfiðleikar með að tala við aðra og e)
telja sig eiga að geta ráðið við vandann upp á eigin spýtur.

UMRÆÐUR
Meginniðurstöður þessarar rannsóknar benda til þess að sálræn vanlíðan
fari vaxandi meðal kvenstúdenta á Íslandi svipað og í nágrannalöndum
11

vanlíðunar, sem er marktæk hækkun frá árinu 2007 þegar 28% þátttakenda taldi sig þarfnast
aðstoð r. Þegar hópnum sem taldi sig þarfnast faglegrar aðstoðar var skipt eftir því hvo t hann
fékk þjónustu eða ekki kom í ljós að hlutfall þeirra sem fékk ekki þjónustu hafði stækkað
marktækt úr 18% árið 2007 í 28% árið 2018 (My d 1).

Mynd 1. Samanburður á þörf kvenstúdenta fyrir þjónustu árið 2007 og 2018
Í könnuninni frá 2018 kom fram marktækur munur á meðal kvíðastigi þeirra sem töldu
sig ekki þurfa faglega aðstoð og þeirra sem töldu sig hafa þörf fyrir hana. Hins vegar var kvíði
þeirra sem þurftu aðstoð svipaður hvort sem þeir höfðu fengið aðstoð eða ekki. Þegar meðaltöl
þunglyndisstiga voru borin saman á milli allra þriggja ofangreindra hópa kom fram marktækur
munur á milli þeirra allra (Mynd 2).
72%
10%
18%
49%
23%
28%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Þarf ekki aðstoð Fær aðstoð Fær ekki aðstoð
Þarf aðstoð
2007
2018
x2(2) = 87,19; p<0,001
Mynd 1. Samanburður á þörf kvenstúdenta fyrir þjónustu árið 2007 og 2018.
12

Mynd 2. Munur á meðaltölum kvíða og þunglyndis eftir því hvort konur þurfa ekki aðstoð, fá
aðstoð og fá ekki aðstoð en þurfa hana
Helstu þættir sem kvenstúdentarnir greindu frá að kæmu í veg fyrir að þær fengju aðstoð
vegna andlegrar heilsu voru of mikill kostnaður, tímaskortur, að vita ekki hvert skuli leita eftir
aðstoð og að óttast að fá þjónustu sem viðkomandi kærði sig ekki um. Þar á eftir komu ástæður
er vörðuðu bið eftir meðferðaraðila eða skort á aðgengi að heilsugæslu. Um 8% þátttakenda
greindu fordóma sem hindrandi þátt (Mynd 3). Fimmtán prósent þáttakenda (n=39) töldu sig
hafa aðrar ástæður en voru tilgreindar í spurningalistanum. Þegar þær voru innihaldsgreindar og
flokkaðar komu eftirfarandi ástæður oftast fram: a) famtaksleysi og frestunarárátta (erfiðleikar
eða ótti við að stíga skrefið og leita hjálpar), b) óvissa sem tengdist því hvort vandinn væri þess
eðlis að þörf væri fyrir faglega aðstoð, eða of stór til að treysta sér til að takast á við hann, c)
5.5
12.5 13.0
7.3
19.1
21.7
0
5
10
15
20
25
Þarf ekki
aðstoð
Fær aðstoð Fær ekki
aðstoð
Þarf ekki
aðstoð
Fær aðstoð Fær ekki
aðstoð
Þarf aðstoð Þarf aðstoð
Kvíði Þunglyndi
M
eð
als
tig
af
jöl
di
á
kv
íð
a-
/þ
un
gly
nd
isk
va
rð
a
F(2,899) = 142,2; p<0,001 F(2,899) = 221,3; p<0,001

Author
Comment [1]: Ath villu á mynd 3 – „ekki“
er þar tvítekið: óttast á fá ekki þjónustu sem
ég kæri mig ekki um.
Author
Comment [2]: ttt
Author
Comment [3]: framtaksleysi
Mynd 2. Munur á meðaltölum kvíða og þunglyndis eftir því hvort konur
þurfa ekki aðstoð, fá aðstoð og fá ekki aðstoð en þurfa hana
n m Sf t df p
Kvíði 2007 737 6.9 5.3 -8.384 1,822 0.000
2018 1106 9.3 7.2
Þunglyndi 2007 737 10.0 9.5 -8.849 1,765 0.000
2018 1106 14.4 11.6
Tafla 2. Samanburður á meðalskori kvíða og þunglyndis kvenstúdenta á aldrinum 20-
45 ára árin 2007 og 2018.
n %
Aldur (n=1107) 20-24 ára 382 35%
25-29 ára 351 32%
30-34 ára 156 14%
35-45 ára 218 20%
Hjúskaparstaða (n=1102) Einhleyp/í föstu sambandi 589 53%
Hjónaband/sambúð 497 45%
Fráskilin/ekkja 16 1%
Börn (n=1106) Á börn 386 35%
Á ekki börn 720 65%
Námsstig (n=1107) Grunnstig 708 64%
Framhaldsstig 399 36%
Nám (n=1107) Fullt nám 824 74%
Hlutanám 283 26%
Vinna (n=1101) Í vinnu 801 73%
Ekki í vinnu 300 27%
Tafla 1. Upplýsingar um svarendur árið 2018.