Ljósmæðrablaðið - 01.07.2021, Blaðsíða 13

13LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - JÚLÍ 2021
okkar (Knapstad o.fl., 2019; Oksanen o.fl., 2017). Jafnframt sýna niður-
stöðurnar að þörf kvenstúdentanna fyrir faglega aðstoð fer vaxandi, eins
og raunar víðar (Oswalt o.fl., 2020). Ekki hefur verið gefin nein einhlít
skýring á þessum breytingum þó oft sé vísað til aukinnar streitu meðal
háskólastúdenta (Beiter o.fl., 2015; Karyotaki o.fl., 2020). Rannsóknir
hafa sýnt að helstu áhyggjur stúdenta snúast um námstengdar kröfur og
fjárhag ásamt því að takast á við krefjandi háskólanám og samþætta það
við aðrar skyldur eins og vinnu með námi, náin sambönd og fjölskyldulíf
(Brzezinski o.fl., 2017; Palmer og Puri, 2006).
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að milli áranna 2007 og 2018
hefur þeim kvenstúdentum fjölgað umtalsvert sem telja sig hafa þörf
fyrir þjónustu, eða úr tæpum þriðjungi í liðlega helming, og er sú aukn-
ing tölfræðilega marktæk. Þeim kvenstúdentum sem telja sig hafa þörf
fyrir faglega aðstoð vegna andlegrar vanlíðunar, en fá hana ekki, hefur
einnig marktækt fjölgað úr 18% í 28% milli áranna. Sé litið til fjölda
kvenstúdenta á Íslandi árið 2018 mætti leiða að því líkur að hér gæti verið
um rúmlega 3000 konur að ræða (Hagstofa Íslands, 2020). Þessar niður-
stöður eru samhljóða erlendum rannsóknum sem benda til að hér sé um
fjölþjóðlegt vandamál að ræða (Oswalt o.fl., 2020). Ekki er ósennilegt
að vaxandi þörf fyrir faglega þjónustu að mati þátttakenda tengist þeirri
vitundarvakningu sem orðið hefur meðal almennings um gildi geðheilsu
sem hluta af almennri heilsu. Opnari umræða í fjölmiðlum þar sem kallað
er eftir ódýrari og aðgengilegri geðheilbrigðisþjónustu er einnig líkleg
til að hafa sömu áhrif. Jafnframt er mikilvægt að hafa í huga að 35%
kvenstúdentanna í þessari rannsókn eru mæður, sem bendir til þess að
margir íslenskir kvenstúdentar eignast börn á námstíma og eru þar af leið-
andi í umtalsverðum samskiptum við ljósmæður og hjúkrunarfræðinga. Í
því sambandi má hafa í huga að íslensk rannsókn sýndi að konur í námi
voru líklegri en konur á vinnumarkaði til að skilgreina fæðingarreynslu
sína sem erfiða. Jafnframt kom í ljós að stuðningur ljósmæðra fyrir barns-
hafandi konur hefur marktæk áhrif á reynslu kvennanna af fæðingunni
(Sigurdardottir o.fl. 2017).
Þegar sálræn líðan þátttakenda í rannsókninni árið 2018 er skoðuð
eftir faglegri aðstoð kemur í ljós að líðanin er verst meðal þeirra sem
fá ekki aðstoðina. Þessar niðurstöður vekja óneitanlega spurningar um
tengsl sálrænnar vanlíðunar og faglegrar aðstoðar en rannsókn meðal
háskólastúdenta benti til að námsmenn með hærri þunglyndisstig hefðu
neikvæðari viðhorf til þess að leita sér faglegrar aðstoðar (Chang, 2007).
Í okkar rannsókn var kvíði þeirra sem þurftu aðstoð svipaður hvort sem
þeir höfðu fengið aðstoð eða ekki. Hins vegar kom fram að þeir sem
fengu faglega aðstoð höfðu marktækt lægra meðaltal á þunglyndiskvarð-
anum en aðrir. Það bendir til þess að faglega aðstoðin beri árangur að því
er varðar þunglyndi meðal kvenstúdenta. Rannsóknir á árangri hugrænnar
atferlismeðferðar meðal íslenskra kvenstúdenta hafa einmitt sýnt góðan
árangur er varðar kvíða og þunglyndi (Bernhardsdottir o.fl., 2013b; Bern-
hardsdottir o.fl., 2014).
Eins og fyrr segir er það sérstakt áhyggjuefni að tæplega þriðjungur
kvenstúdenta fær ekki faglega aðstoð þrátt fyrir sýnilega þörf fyrir þjón-
ustu. Því er eðlilegt að spyrja hvað komi í veg fyrir að svo stór hluti
kvenstúdenta fái slíka aðstoð, en rannsóknir sýna að nemendur leita oftast
til vina, foreldra og kærasta/kærustu eftir aðstoð en í fjórða sæti er aðstoð
frá geðheilbrigðisstarfsfólki (Goodwin o.fl., 2016). Í þessari rannsókn var
lang algengasta ástæða þess að nemendur fengu ekki faglega aðstoð sú að
um of mikinn kostnað væri að ræða, en fleiri rannsóknir hafa einmitt sýnt
að stúdentar sem eru lakar staddir samfélagslega og fjárhagslega leita sér
síður faglegrar aðstoðar (Cullinan o.fl., 2020). Einnig hefur komið fram í
rannsóknum að stúdentar telja sig eiga að takast á við vandann upp á eigin
spýtur eins og kom einnig fram í þessari rannsókn í opnum svörum þátt-
takenda (Ebert o.fl., 2019; Eisenberg o.fl., 2011; Karyotaki o.fl,. 2020;
UNITE, 2019). Jafnframt hafa rannsóknir sýnt að fordómar í eigin garð
geta hindrað stúdenta í að leita sér faglegrar aðstoðar ásamt tilhneigingu
til að forðast að kafa dýpra í vandann, eins og kom einnig fram í þessari
rannsókn (Cage o.fl., 2018; Eisenberg o.fl., 2012).
Hér má á ný líta til millibilskenningar Meleis og félaga (2000) um
lífsbreytingar og nauðsyn þess að hafa í huga persónulega afstöðu
einstaklingsins til lífsbreytinganna, áhrif nærumhverfisins til dæmis
í formi stuðnings og fyrirmynda. Þetta er einnig í samræmi við sýn og
hugmyndafræði ljósmæðra er varðar barneignarferlið. Í þeirra nálgun er
lögð áhersla á að stuðla að eðlilegu barneignarferli og að mæta konum
þar sem þær eru staddar og veita heildræna umönnun á þeirra forsendum
og fjölskyldunnar (Olafsdottir o.fl., 2018). Auk þess er vert að hafa í huga
ríkjandi gildi í samfélags inu svo sem viðhorf til geðrænna vandamála,
áhrif samfélagsmiðla og félags- og fjárhagsstöðu einstaklingsins. Nefna
má að í þessari rannsókn er meðalaldur íslensku kvenstúdentanna hærri
(28,5 ár) en almennt gerist meðal evrópskra stúdenta. Einnig er algengara
að íslenskir kvenstúdentar séu mæður, en það átti við um 35% kvennanna
í þessari rannsókn. Í nýlegri skýrslu Mennta- og menningarmálaráðuneyt-
isins (2018) kemur fram að liðlega 40% barna íslenskra háskólastúdenta
eru undir þriggja ára aldri sem felur að jafnaði í sér mikla umönnunar-
þörf foreldranna. Auk þessa virðast íslenskir stúdentar vinna talsvert
meira með námi en evrópskir nemendur, eða rúmlega 70% á móti 50%
evrópskra nemenda (Mennta- og menningarmálaráðuneytið, 2018). Með
hliðsjón af millibilskenningu Meleis og fleiri (2000) um lífsbreytingar
virðast því margir íslenskir kvenstúdentar takast á við krefjandi verkefni
samhliða háskólanámi. Augljóslega geta þessi verkefni togast á og skapað
upplifun tímaskorts en tímaskortur var einmitt talinn upp sem næst
algengasta ástæða þess að kvenstúdentarnir fengu ekki faglega aðstoð.
FRAMTÍÐARRANNSÓKNIR
Styrkleikar þessarar rannsóknar felast meðal annars í notkun áreið-
anlegra matstækja til að meta kvíða og þunglyndi, auk þess sem úrtök
beggja kannana endurspegla vel þýðið með tilliti til aldurs og námsstigs.
Svarhlutfall árið 2007 var tæp fjörutíu prósent en tæp sextíu prósent árið
2018. Gæta þarf varkárni þegar dregnar eru ályktanir út frá úrtakinu, en
niðurstöður þessarar rannsóknar gefa sterkar vísbendingar sem vert er að
fylgja eftir í frekari rannsóknum á þessum hópi. Sérstaklega mikilvægt
verður að greina þann hóp kvenstúdenta sem upplifir hvað mestu sálrænu
vanlíðunina en fær ekki faglega þjónustu þrátt fyrir eigið mat á slíkri þörf.
Jafnframt áætla höfundar áframhaldandi greiningu á sálrænni vanlíðan
kvenstúdenta sem eru mæður í samanburði við þær sem eiga ekki börn.
GILDI FYRIR STÖRF LJÓSMÆÐRA OG
HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Sálræn vanlíðan er algeng meðal kvenstúdenta á barneignaraldri bæði
hérlendis og erlendis og getur að líkindum tengst krefjandi lífsbreytingum
og viðbrögðum þeim tengdum. Það er hins vegar áhyggjuefni að nærri
þriðjungur þeirra sem telja sig þarfnast faglegrar aðstoðar fá hana ekki.
Niðurstöður þessar undirstrika mikilvægi þess að gripið sé til markvissra
aðgerða af heilbrigðis- og háskólayfirvöldum með áherslu á þverfaglegt
samstarf til að takast á við þennan vanda. Það er ljóst að ljósmæður og
hjúkrunarfræðingar hafa oftast beint og milliliðalaust aðgengi að skjól-
stæðingum til dæmis vegna meðgöngu, fæðinga eða í störfum sínum við
heilsugæslu svo sem í ungbarnavernd og skólahjúkrun. Reynsla þessara
stétta, menntun og faglegur undirbúningur er dýrmætur og mætti nýta
enn betur til að meta sálræna líðan og veita fræðslu og faglegan stuðn-
ing til kvenstúdenta sem taldir eru í heilsufarslegri áhættu (Swift o.fl.,
2017). Þetta er ekki síst mikilvægt þar sem rannsóknir sýna að sálræn
vanlíðan hefur neikvæð áhrif á námsframvindu og lífshætti stúdenta svo
sem reykingar og áfengisnotkun sem og veikindi almennt (Auerbach
o.fl., 2016; Geisner o.fl., 2012; Kenney og Holahan, 2008; Rawson o.fl.,

83%
45%
34%
15%
11%
8%
7%
4%
15%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
Of mikill kostnaður
Tímaskortur
Veit ekki hvert ég á að leita
Óttast að fá þjónustu sem ég kæri mig ekki um
Bið eftir tíma hjá meðferðaraðila
Fordómar
Hef ekki heimilislækni/heilsugæslu til að leita til
Treysti ekki á trúnað meðferðaraðila/ráðgjafa
Annað
Mynd 3. Þættir sem koma í veg fyrir að kvenstúdentar (n=253) fái aðstoð
vegna andlegrar heilsu árið 2018.