Lögmannablaðið - 2022, Síða 29

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 01/22 29
dómaframkvæmd sem dómstóllinn hefur þróað hingað
til. Samandregið er helsta markmið hins nýja kerfis það
að stytta málsmeðferðartíma í áhrifamálum niður í allt að
18 mánuði frá skráningu, en gert er ráð fyrir að það taki
MDE 2-4 ár að ná því markmiði. Um er að ræða mikilvæga
breytingu á starfsemi dómstólsins og hefur þetta verið helsta
forgangsmál núverandi forseta MDE frá því hann tók við
embættinu 18. maí 2020.
Í öðru lagi mun MDE, í þessu nýja málsmeðferðarkerfi,
leggja aukna áherslu á að kveða upp styttri og skorinortari
dóma og ákvarðanir í þeim málum sem tekin verða fyrir
af nefndum, til að flýta fyrir meðferð þeirra (summary
judgments and decisions). Sú einföldun varðar einkum þau
mál sem eftir standa, það er að segja mál sem hvorki falla
undir forgangsflokka I til III, né teljast til áhrifamála. Hvað
varðar þessi eftirstandandi mál verða þau að meginstefnu
til tekin fyrir af þriggja dómara nefndum, frekar en af sjö
dómara deildum.
Hið nýja málsmeðferðarkerfi MDE er ekki til komið af
tilviljun. Það er svar dómstólsins við því ákalli aðildarríkjanna
sem sett var fram í yfirlýsingu á ráðherrafundi sem
haldinn var í Kaupmannahöfn árið 2018. Í þessari yfir-
lýsingu undirstrikuðu aðildarríkin mikilvægi þeirrar
nálgunar dómstólsins að einbeita sér að kærumálum sem
vekja upp mikilvægar spurningar og hafa víðtæk áhrif
á mannréttindavernd í hverju ríki. Í yfirlýsingunni var
dómstóllinn sömuleiðis hvattur til þess að halda áfram
að leita leiða til að takast á við málafjöldann með skýru
forgangskerfi, í samráði við aðildarríkin, þar á meðal með
því að leysa úr einfaldari málum með skjótvirkari hætti, að
teknu tilliti til réttinda málsaðila. Það er nákvæmlega það
sem stefnt er að með nýja málsmeðferðarkerfinu.
Evrópa gengur um þessar mundir í gegnum breytingar
sem eru eflaust þær mestu sem álfan hefur staðið frammi
fyrir síðan í seinni heimsstyrjöldinni, hvort heldur litið er
til samfélagslegra breytinga eða tæknibreytinga. Á sama
tíma horfum við upp á meiri klofning og óeiningu innan
aðildarríkjanna heldur en sést hefur lengi. Nú síðast hefur
heimsfaraldur COVID-19 bæst við, með öllum þeim nýju
vandamálum sem hann hefur haft í för með sér. Leitað
er til MDE í sífellt meira mæli til að svara spurningum
sem uppi eru í lýðræðislegri umræðu innan aðildarríkja
Evrópuráðsins. Á hverju ári rekur spurningar um viðkvæm
og mikilvæg málefni á fjörur dómstólsins, sem verður að
taka afstöðu til nýstárlegra og iðulega flókinna álitaefna. Frá
stofnun evrópska mannréttindakerfisins hefur yfir milljón
kærumálum verið vísað til dómstólsins og dómstóllinn hefur
kveðið upp ákvarðanir og dóma í yfir 900.000 málum. Þessi
mikli fjöldi er vitnisburður um það traust sem borgararnir
hafa borið til dómstólsins undanfarin sextíu ár. Fjölgun
mála er ekki á undanhaldi og kærendur bíða skjótra svara.
Áríðandi er að dómstóllinn geti svarað kallinu innan
hæfilegs tíma. Það er helsta markmið MDE fyrir þann
áratug tuttugustu og fyrstu aldarinnar sem nú fer í hönd.