Sjómannadagsblaðið - 2022, Qupperneq 4

4 S J ó m a n n a d a G S b L a ð i ð j ú n í 2 0 2 2
Sjómannadagurinn er ár-
legur hátíðisdagur og hef-
ur verið það í tæplega 90
ár. Hann er skemmtilegur
á ýmsa kanta en engu að
síður langt í frá upp á punt,
heldur stöðug áminning
um þátt sjómennskunnar
í afkomu þjóðarinnar.
Dagurinn hefur fyrir löngu fest sig
í sessi sem álíka fastur punktur í
tilverunni og fullveldisdagurinn,
þjóðhátíðardagurinn og baráttudag-
ur verkalýðsins. Með mismunandi
mikilli beinni og óbeinni þátttöku
sameinast þjóðin í virðingarvotti við
tilefni dagsins. Hún er meðvituð um
það hvernig sjómennskan hefur um
aldir, og reyndar allt frá landnámi
víkinganna forðum, dregið mikil-
vægustu lífsbjörg þjóðarinnar í bú.
Ímynd sjómennskunnar frá ár-
dögum hennar við Íslandsstrendur
er samofin innsæi og glöggskyggni
formanna áhafnanna, kjarki,
áræðni og hreysti bátsverja, kær-
komnum árangri í veiðiskapnum en
því miður líka stórum fórnum þegar
óveðursský hrönnuðust óvænt upp
með hörmulegum afleiðingum.
Þessarar löngu sögu stöðugrar sókn-
ar á gjöful en viðsjárverð fiskimið
við Íslandsstrendur minnumst við
á þessum degi. Um leið þökkum við
sjómönnum líðandi stundar fyrir
það hvernig þeir halda enn á þessu
fjöreggi þjóðarinnar af sömu elju og
útsjónarsemi og áður fyrr.
Frá þessum árdögum íslenskrar
sjómennsku hefur mikið vatn
runnið til sjávar. Byltingarkenndar
framfarir í skipakosti, tækni, aðbún-
aði, öryggisþáttum um borð, tækni-
væddum fyrirsjáanleika í
veðurhorfum o.m.fl. valda
því að daglegar áskoranir
og aðsteðjandi hættur
umfram fjölmargar aðrar
atvinnugreinar heyra nán-
ast sögunni til. Margt fleira
hefur orðið til þess að auka
öryggi sjómanna, fækka
vinnuslysum og bjarga mannslífum.
Þar hefur Slysavarnaskóli sjómanna,
sem stofnaður var af Slysavarna-
félagi Íslands sem síðar sameinað-
ist Landsbjörg, lyft grettistaki á
undanförnum áratugum. Námskeið
um öryggis- og björgunarmál eru
haldin reglulega á öllum helstu
útgerðarstöðum landsins auk þess
sem Slysavarnaskólinn annast ör-
yggis- og slysavarnafræðslu fyrir
alla nemendur í skipstjórnar- og vél-
stjórnarnámi.
Af framangreindum ástæðum
hafa öryggisþættir sjósóknarinnar
gjörbreyst. Það er vel. Það sem hef-
ur hins vegar ekki breyst, og mun
væntanlega seint eða aldrei gerast,
er að enn eru sjómenn í aðalhlut-
verki þeirrar verðmætasköpunar
sem Íslendingar sækja í auðlindir
hafsins. Án bátsmanna, háseta,
skipstjóra, stýrimanna, vélstjóra og
síðast en ekki síst kokkanna, sem
oft eru reyndar einnig í hlutverki
sálgæslumanna á borð við barþjóna,
rakara og leigubílstjóra, kæmi ein-
faldlega engin branda úr sjó. Það
væri mikil synd, þegar við eigum í
200 mílna landhelgi okkar ein allra
gjöfulustu fiskimið Norður-Atlants-
hafsins og höfum einfaldlega heims-
borgaralega skyldu til þess að nýta
þau til fullnustu.
Enda þótt við höfum að mörgu
leyti umgengist þessa gjöfulu en
vandmeðförnu auðlind á undan-
förnum áratugum af tillitssemi við
lífríki sjávar með sjálfbærni fisk-
veiðanna að leiðarljósi er langt í frá
að hægt sé að líta á auðæfi hafsins í
kringum landið sem einhvers kon-
ar eilífðarvél. Slík maskína hefur
reyndar ekki enn verið fundin upp.
Það steðja að lífinu í sjónum ýmsar
hættur og um leið þeim stóra hluta
sjómannastéttarinnar sem sækir sjó-
inn til þess að færa björg í bú.
Fiskveiðistjórnunarkerfi okkar
Íslendinga hefur fyrir löngu sannað
ágæti sitt bæði hvað varðar sjálf-
bærni veiðanna og afkomu útgerðar-
innar. Fyrir vikið skilar sjávarútveg-
urinn landsmönnum miklum tekjum
á sama tíma og sjósókn víðast hvar
um heiminn er studd umtalsverðum
ríkisstyrkjum. Við getum því verið
hreykin af stöðu mála enda þótt af-
gjaldið fyrir aðgang að sameiginlegri
auðlind þjóðarinnar orki tvímælis,
svo ekki sé fastar að orði kveðið.
Deilurnar um það fyrirkomulag eru
ekki á borði sjómanna. Þar hafa
þeir enga aðkomu og bera enn síður
ábyrgð á þeirri stöðu sem við blasir.
Sú mikla gjá sem myndast hefur á
milli þeirra sem eiga auðlindina og
hinna sem nýta hana er súr veruleiki.
Vonandi er að varanleg þjóðarsátt
muni nást fyrr en síðar um reglu-
verkið í kringum sjávarútveginn.
Það er sameiginlegt hagsmuna-
mál sjómanna, þjóðarinnar og í
raun heimsbyggðarinnar allrar að
slegin verði skjaldborg um auðlind-
ir hafsins. Í þeim efnum er í mörg
horn að líta enda þótt súrnun sjávar,
væntanlega sem afleiðing hlýnunar
jarðar, beri þar hæst. Plastmengun í
hafinu, blýmengun, alls kyns önnur
mengun þungmálma og úrgangs
o.m.fl. ógnar afkomu okkar og um
leið fæðuöflun mannkyns. Eitt af
verkefnum sjómannadagsins, jafn-
vel þó að hann sé gleðiríkur hátíðis-
dagur, er að auka meðvitund þjóðar-
innar gagnvart mikilvægi þess að
standa með öllum tiltækum ráðum
vörð um þessa gjöfulu auðlind sem
náttúran hefur fært okkur.
Í þeirri varðstöðu bera stjórnvöld
mikla ábyrgð. Í gegnum alþjóðlegt
samstarf sitt annars vegar og stýr-
ingu á sértækum aðgerðum innan-
lands hins vegar verða þau ávallt í
aðalhlutverki þeirra aðgerða sem
unnt er að grípa til. Útgerðin þarf að
vera fús til samstarfs, enda eru hags-
munir hennar til lengri tíma litið
afar miklir. Sjómenn leggja síðan sitt
af mörkum með því að kappkosta
eins vistvæn vinnubrögð og frekast
er unnt. Með framlagi þeirra sannast
reglan um að margt smátt geri eitt
stórt. Með samhentu átaki þessara
þriggja aðila, og órofa samstöðu
þjóðarinnar að baki þeim, sannast
vonandi líka hið fornkveðna um að
margar hendur vinni létt verk.
Átökin í Úkraínu, ásamt verð-
hækkunum og mögulegum vöru-
skorti í kjölfar þeirra, eru enn ein
áminningin um það hve mikilvægt
það er að við hugum að sjálfbærni
í matvælaframleiðslu okkar eins og
kostur er. Óþarft mun að fjölyrða um
mikilvægi sjávarútvegsins í þeim
efnum. Enn leiðir það hugann að
þætti íslenskra sjómanna, sem seint
verður ofmetinn sem lykilatriði í
lífsviðurværi og afkomu íslenskrar
þjóðar.
Aríel Pétursson,
formaður Sjómannadagsráðs
Sjómannadagurinn hefur verið
haldinn hátíðlegur frá því árið 1938.
Til hans var stofnað af sjómanna-
félögum sem vildu tileinka einn
dag þeirri stétt sem vann „erfiðustu
og hættulegustu störfin,“ eins og
sagði í umfjöllun Alþýðublaðsins
um fyrsta sjómannadaginn. Þannig
má segja að rætur sjómannadags-
ins liggi í sjónarmiðum um réttlæti.
Samtakamáttur sjómanna varð til
þess að vökulögin voru sett, sem
tryggðu sex tíma hvíld – en áður
höfðu sjómenn unnið dögum
saman án hvíldar, með auknum
líkum á slysum. Þó að vinnuslys
hjá sjómönnum séu enn tíð, borið
saman við aðrar stéttir, hefur náðst
mikill árangur í að fækka banaslys-
um til sjós með betri þjálfun sjó-
manna, öruggari skipum
og bættum fjarskiptum.
Til þess að skilja ís-
lenskt samfélag í dag er
nauðsynlegt að skilja sögu
og þróun sjávarútvegs síð-
ustu áratugina. Greinin á
sér djúpar rætur í atvinnu-
sögu landsins og um
langt árabil var vægi sjávarútvegs
í lífskjörum landsmanna langtum
meira en allra annarra greina til
samans. Í dag hafa fleiri stoðir bæst
við, en sjávarútvegurinn heldur
áfram að leika lykilhlutverk.
Þetta hefði ekki verið hægt án
þess að komið hefði verið á kerfi
sem tryggði sjálfbærar veiðar. Við
veiðum í dag lægra hlutfall af
stofninum en við gerðum fyrir 20
árum þrátt fyrir að aflinn
sé meiri í tonnum talið.
Það var ekki sjálfgefið að
þetta tækist, enda kostaði
það fórnir. Þær fórnir voru
ekki síst samfélagslegar.
Aflinn minnkaði árum
saman. Til þess að halda
úti heilsársstörfum og
auka hagkvæmni var veiðiheim-
ildum þjappað saman og útgerðir
færðust úr einu plássi í annað.
Hluti af þessari þróun snerist
um tæknibreytingar sem voru og
eru óumflýjanlegar. Vélin leysir
mannshöndina af hólmi og við
það hækkar ráin; meira magn þarf
til þess að vinnslan eða skipið sé
hagkvæmt. Þennan samfélagslega
kostnað er mikilvægt að horfast í
augu við, kostnað sem snýst um
réttlæti.
Í gegnum tíðina hafa stjórnmála-
menn sett á fót ýmsar nefndir til
að koma á meiri sátt í málefnum
sjávarútvegsins. Ég vil draga lær-
dóm af þessum fjölmörgu atrenn-
um og hef því sett af stað nefndir
sem ber að taka á þeim fjölmörgu
réttlætissjónarmiðum sem þarf
að taka tillit til, til að ná meiri sátt.
Sjónarmiðum tengdum réttlátari
og gagnsærri ferlum fyrir ákvarð-
anatöku, réttlátum leikreglum um
eignarhald og dreifingu á hagnaði,
svo ekki sé talað um fiskverð.
Á réttu fiskverði byggja réttlát kjör
sjómanna.
Með aukinni samfélagslegri sátt
verður sjávarútvegurinn betur
í stakk búinn til þess að grípa
þau tækifæri sem fyrir hendi eru
til framfara. Áskoranir sjávarút-
vegs 21. aldarinnar eru fjölmargar
en tækifærin enn fleiri. Það eru
sóknarfæri í aukinni verðmæta-
sköpun, fullvinnslu, markaðs-
málum, nýsköpun og náttúru-
verndar- og loftslagsmálum. Það
er mikilvægt fyrir þjóðarsálina en
ekki síður fyrir sjómenn og þau
sem vinna í greininni. Sjómenn eru
og eiga að vera stoltir af framlagi
sínu til þjóðarbúskaparins. Til þess
er fullt tilefni.
Ég óska sjómönnum og fjölskyld-
um þeirra farsældar í dag sem og
alla aðra daga.
Svandís Svavarsdóttir,
matvælaráðherra.
Farsæld til framtíðar felst í sátt
Hátíð án punts
Um Sjómannadagsráð
höfuðborgarsvæðisins
aðildarfélög
Sjómannadagsráðs
Að Sjómannadagsráði
höfuðborgarsvæðisins standa
eftirtalin stéttarfélög sjómanna:
» Félag skipstjórnarmanna,
Félag vélstjóra og
málmtæknimanna
og Sjómannafélag íslands.

Tilgangur og markmið
Sjómannadagsráðs eru m.a.:
» Að efla samhug meðal sjómanna
og hinna ýmsu starfsgreina
sjómannastéttarinnar og vinna að
nánu samstarfi þeirra.
» Að heiðra minningu látinna
sjómanna og sérstaklega þeirra
sem látið hafa líf sitt vegna slysfara
í starfi.
» Að kynna þjóðinni áhættusöm störf
sjómannsins og hin mikilvægu
störf sjómannastéttarinnar í þágu
þjóðfélagsins.
» Að beita sér fyrir menningarmálum er
sjómannastéttina varða og vinna að
velferðar- og öryggismálum hennar.
» Að afla fjár til þess að reisa og reka
dvalarheimili, hjúkrunarheimili,
vistunar- og endurhæfingaraðstöðu,
íbúðir og leiguíbúðir, einkum fyrir
aldraða sjómenn og sjómannsekkjur.
» Að stuðla að byggingu og rekstri
orlofshúsa, sumardvalarheimila og
alhliða orlofsstarfsemi fyrir sjómenn,
fjölskyldur þeirra og starfsmenn
samtaka þeirra.
» Að beita áhrifum sínum á
stjórnvöld til setningar löggjafar
til styrktar framgangi markmiða
Sjómannadagsráðs.
» Sjómannadagsráð rekur átta
Hrafnistuheimili í fimm sveitarfélögum
sem veita um 800 íslendingum
öldrunarþjónustu. Auk þess rekur
félagið leiguíbúðir naustavarar ehf. í
þremur sveitarfélögum, sem veita
meira en 300 öldruðum búsetu á eigin
vegum, sem studd er með samstarfi
við Hrafnistu. Þá rekur félagið einnig
Happdrætti DAS sem styður við
uppbyggingu öldrunarþjónustunnar,
ásamt Laugarásbíói og
sumarhúsasvæði í Hraunborgum
Grímsnesi.
Stjórn Sjómannadagsráðs
höfuðborgarsvæðisins skipa:
» Aríel Pétursson formaður,
Félagi skipstjórnarmanna.
» Árni Sverrisson varaformaður,
Félagi skipstjórnarmanna.
» jónas Garðarsson gjaldkeri,
Sjómannafélagi íslands.
» Oddur Magnússon varagjaldkeri,
Sjómannafélagi íslands.
» Sigurður Ólafsson ritari,
Félagi vélstjóra og
málmtæknimanna.
Ljósmynd á forsíðu: Hreinn Magnússon
útgefandi: Sjómannadagsráð, Hrafnistu,
Laugarási, 104 Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Sjómannadagsráðs:
Sigurður Garðarsson.
ritnefnd: Björn Finnbogason, Hjálmar Baldursson
og Vilbergur Magni Óskarsson.
umsjón: KOM ehf., kynning og markaður.
ritstjóri: Óli Kristján Ármannsson
Höfundar efnis: Bolli Valgarðsson,
Stefán Óli jónsson og Óli Kristján Ármannsson
Ljósmyndir: Hreinn Magnússon,
nema annars sé getið.
Sala auglýsinga: Birna Sigurðardóttir,
bsig@bsig.is
Prentvinnsla: ísafold
upplag: 10.000 eintök með markvissri dreifingu á
valda staði á höfuðborgarsvæðinu, auk dreifingar
á hátíðarsvæði sjómannadagsins, auk víðtækrar
rafrænnar dreifingar.
6