Sjómannadagsblaðið - 2022, Page 52

52 S J ó m a n n a d a G S b L a ð i ð j ú n í 2 0 2 2
danski skipherrann Carl georg
Schack varð þjóðhetja á ís-
landi eftir vasklega framgöngu
gegn breskum togaraskip-
stjórum sem uppvísir urðu að
landhelgisbrotum hér við land.
Hann þoldi ekki að sjá arðrán-
ið sem stórþjóðir stunduðu
hér við land og sýndi í verki að
honum stóð ekki á sama.
E r minnst er á landhelgina og
deilur þar að lútandi verður
flestum eflaust hugsað til
hinna svokölluðu „þorskastríða“
sem háð voru á sjötta og áttunda
tug síðustu aldar. Þó er land-
helgisgæsla mun eldra fyrirbrigði
og hefur alltaf verið þýðingarmikil,
enda skorti Íslendinga lengi bæði
fjármagn og skip til að halda uppi
löggæslu á hafinu.
Í byrjun 20. aldar voru það
auðvitað Danir sem sáu um slíkt.
Þá höfðu orðið miklar framfarir á
veiðiskipum. Stálklæddir togarar
voru komnir til sögunnar sem
gátu veitt mun stærri afla í einni
ferð en áður þekktist. Danir höfðu
reynt að bregðast við þessu og árið
1895 sendu þeir hingað beitiskipið
Heimdall, sem var 1.342 smálest-
ir, hraðskreitt og vel vopnum búið.
Þrátt fyrir þetta var floti Dana ekki
stór og enn voru mörg seglskip þar
í þjónustu. Í raun var ekkert ann-
að skip en Heimdallur sem gat haft
í fullu tré við hin nýju fiskiskip
Breta og Þjóðverja.
Bretland var öflugasta
ríki veraldar
Hafa ber í huga að ástand í al-
þjóðamálum var allt annað en
við nútímafólk höfum vanist. Á
þessum árum gilti enn réttur hinna
sterku. Íslendingar hafa mögulega
litið á Dani sem einhverja stórþjóð.
Það gerðu Danir ekki. Þeim var
fullljóst að þeir yrðu að fara var-
lega í umgengni við hinar sterku
þjóðir Evrópu eins og t.d. Bretland,
Þýskaland og Frakkland. Aðeins
voru nokkrir áratugir síðan Danir
höfðu beðið mikið afhroð í styrjöld
við nágranna sinn Prússland. Það
ríki var nú orðið Þýskaland og enn
öflugra en áður. Enda brá svo við
að þessar þjóðir, sérstaklega Bretar,
tóku komu Heimdalls ekki fagn-
andi og sökuðu áhöfnina um að
hafa frammi ógnandi tilburði nær
daglega við bresku togarana. Þetta
var söngur sem átti eftir að heyrast
oft er leið á öldina. Bretland var þá
langöflugasta ríki veraldar og voru
Bretar fljótir að minna Dani á mátt
sinn. Sumarið 1896 sigldu fjögur
bresk herskip til Íslands til að
fylgjast með veiðiskipum sínum og
afskiptum Dana af þeim. Þau köst-
uðu akkerum úti fyrir Reykjavík,
öllum borgarbúum vel sýnileg.
Svo virðist sem Heimdallur hafi
staðið sig ágætlega. Það hafði t.d.
afskipti af 15 skipum sumarið 1897.
Þetta nægði þó ekki Íslending-
um, sem vildu mun öflugri varnir,
enda sveið mörgum að sjá erlend
skip sópa upp af þessum auðugu
fiskimiðum. Íslendingar höfðu
beðið Dani um að senda hingað
fjögur gæsluskip en eins og áður
er nefnt bjuggu Danir hreinlega
ekki svo vel að geta brugðist við
þeirri kröfu.
Skipakostur hér var lakari
Í lok 19. aldar voru þær raddir orðn-
ar háværar sem kröfðust breytinga á
lifnaðarháttum þjóðarinnar. Ásælni
Daninn sem Íslendingar elskuðu
greinarhöfundur með eina af mörgum heimildum sem hann studdist við þegar greinin var sett saman.
áður hafði hann í félagið við Baldur ragnarsson fjallað um Carl georg Schack í hlaðvarpsþættinum draugar fortíðar.
botnvörpungar fóru oft
ansi nærri landi í skjóli
nætur, langt fyrir innan
landhelgismörkin sem
þá voru þrjár sjómílur
en ekki lögfest sem
slíkt. Íslendingar voru
öskureiðir og beindu
spjótum sínum að dönum.
ora.is
Við kum sjómönnum til hamingju með daginn