Bændablaðið - 21.07.2022, Blaðsíða 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. júlí 2022
Eignarréttur skapar skynsamlega hvata
– Dr. Michael DeAlessi rannsakar skipulag fiskveiða og áhrif þeirra á samfélög
Skynsamlegt skipulag skiptir
miklu um framþróun. Stærsta
skref mannkyns var þegar menn
tóku sér fasta búsetu, hófu að yrkja
jörðina og nytja búfé. Þar með
hófst landbúnaðarbyltingin fyrir
um 11.500 árum.
Landbúnaður verður ekki
stundaður nema með skýrum
eignarrétti lands og búfjár en hann
er forsenda þeirrar þróunar sem við
njótum góðs af í dag.
Skipulag mannlegs samfélags
skiptir miklu um velferð fólks en það
er líka auðvelt að brjóta það niður
eins og dæmin sanna.
Í Norður- og Suður-Kóreu
býr sama fólkið, jafnvel sömu
fjölskyldurnar, hvort sínum megin
við landamærin. Trúin, siðirnir, fólkið
var það sama fyrir rúmum 70 árum
en þá skildu leiðir. Kommúnismi, þar
sem ríkið á allt, tók við norðanmegin
en lýðræðislegt fyrirkomulag
með eignarrétti einstaklinga
sunnanmegin. Ekki þarf að upplýsa
lesendur um stöðu þessara þjóða.
Þjóðarframleiðsla S-Kóreu á mann
er svipuð og í Evrópusambandinu
og almennt eru aðstæður þjóðarinnar
góðar. Íbúar N-Kóreu búa aftur á móti
við fátækt og ömurlegar aðstæður.
Rangt skipulag er því ekki lengi að
hafa alvarlegar afleiðingar fyrir heilu
þjóðirnar.
Michael DeAlessi
Dr. Michael DeAlessi er rann-
sóknarprófessor við University
of Washington, á vesturströnd
Bandaríkjanna. Hann hefur aðallega
fengist við að rannsaka skipulag
fiskveiða og áhrif þeirra á samfélög
og fólkið sem þau byggja.
Hann var staddur hér á landi
í vor til að kynna sér íslenskan
sjávarútveg betur. Tilgangur
ferðarinnar var að reyna að meta áhrif
fiskveiðistjórnunar á lífskjör þjóða og
samfélaga sem byggja á sjávarútvegi
og reyna að þróa mælistiku sem
mælir árangur fiskveiðistjórnunar
á hag fólks. Hann þekkir vel til
sjávarútvegs í Bandaríkjunum, Nýja-
Sjálandi og Indónesíu, svo nokkur
ríki séu nefnd.
Eignarréttur ostruveiðimanna
í Willapa Bay
Michael DeAlessi birti fyrir nokkrum
árum áhugaverða rannsókn um
þróun ostruveiða í Willapa Bay
í Washingtonríki, sem er flói á
vesturströnd Bandaríkjanna. Stutta og
einfalda sagan er þessi: Við landnám
vesturstrandarinnar, um miðja 19.
öldina, uppgötvuðu landnemar í
Willapa Bay gnægð ostra í flóanum
og hófu þegar veiðar.
Ekki leið á löngu þar til ofveiði
varð og ávinningurinn minnkaði.
Þar sem Washingtonríki hafði ekki
verið stofnað, þá slógu landnemarnir
eign sinni á flóann og skiptu honum
á milli sín, líkt og landnemar gerðu
við landnám Íslands. Þar með gátu
þeir stýrt veiði sinni og nýtingu en
um leið útilokað aðra frá veiðum.
Washingtonríki var stofnað 1889 en
þá voru ostruveiðimennirnir byrjaðir
að leita leiða við að rækta ostrurnar,
hlúa að búsvæðum hennar og um
leið hrygningu. En ríkið hélt áfram
að þróast með frekara landnámi.
Skógarhögg hófst og sögunarmyllur
risu upp með ánum sem féllu í flóann
með tilheyrandi mengun.
Ostrurnar eru síur, það er að
segja, þær sía næringuna úr sjónum.
Um leið og affall sögunarmyllanna
og önnur mengun barst í flóann
minnkaði vöxtur og viðkoma
ostranna með tilheyrandi tjóni fyrir
ostrubændurna. Þeir tóku sig saman
og töluðu fyrir því við þingmenn á
þingi Washingtonríkis að sett yrðu
lög sem takmörkuðu heimildir manna
til að menga árnar. Þeir væru að rýra
eignarrétt ostrubændanna. Það tókst
og þingið bannaði þeim sem bjuggu
við árnar að losa úrgang í þær. Á
tiltölulega skömmum tíma jókst
,,framleiðsla“ ostrubændanna á ný
og tekjur þeirra og afkoma batnaði.
Á þeirri einni og hálfri öld sem
liðin er frá því að ostruveiðimennirnir
slógu eign sinni á flóann og hófu
ostrubúskap þá er Willapa Bay
nú eitt af hreinustu hafsvæðum
Bandaríkjanna og ostruframleiðslan
nemur nú um 25% allrar
ostruframleiðslu í Bandaríkjunum.
Ostrubændur í Willapa Bay reka nú
myndarleg bú og dæmi eru um að
fimmta kynslóð ostrubænda sé nú
að yrkja ostrubúin. En auðvitað hafa
skipst á skin og skúrir í þeim búskap
eins og öðrum.
Chesapeake Bay, án eignarréttar
Michael DeAlessi benti á algera
andstæðu þeirrar þróunar sem átt
hefur sér stað í Willapa Bay, en hún
er á austurströnd Bandaríkjanna.
Í Chesapeake Bay, flóa sem
liggur að ríkjunum Maryland,
Virginíu og Delawere, skammt frá
höfuðborginni, Washington, voru
fengsælustu ostrumið Bandaríkjanna,
mun betri en í Willapa Bay. Í flóann
falla margar ár eins og í Willapa
Bay. Ostrur voru fyrst veiddar á
smábátum á grunnsævi en síðar á
seglbátum seint á 19. öldinni, sem
drógu plóga. Smám saman fjölgaði
bátum, ágreiningur jókst en öllum
var ljóst að takmarka þurfti veiðina.
Deilurnar leiddu meðal annars til
skotbardaga milli sjómanna frá
mismunandi ríkjum undir lok 19.
aldarinnar. Þing ríkjanna settu
mismunandi lög um ostruveiðar
þar sem veiðar voru takmarkaðar
með ýmsum hætti, t.d. með háum
sköttum, veiðibönnum eða öðrum
aðferðum en ekkert virkaði.
Með vélbátavæðingu upp úr 1900
jukust afköstin en aflinn dróst að
sama skapi mjög mikið saman. Ríkin
tóku sig saman og leyfðu veiðar með
vélarafli tvo daga vikunnar en hina
dagana þurftu fiskimennirnir að nota
segl. Þetta fyrirkomulag er enn við
lýði í dag en aflinn er nánast enginn.
Bátarnir eru örfáir og fiskimennirnir
eru fátækir.
Börnin vilja ekki taka við útgerð
foreldranna enda ekki hægt að
framfleyta fjölskyldu af þeim.
En það var ekki bara að sóknar-
stýringin mistókst. Mengun fór að
berast með vatni í ánum sem féllu í
flóann frá borgunum í kring og ýmiss
konar iðnaði. Ostrusjómennirnir sáu
að afleiðingarnar voru þær sömu
og á vesturströndinni, mengun
hafði alvarlegar afleiðingar á vöxt
og viðgang ostranna í flóanum, og
höfðuðu mál á hendur ríkjunum.
Árið 1919 felldi Hæstiréttur
Bandaríkjanna dóm í málinu þar sem
réttur ríkjanna var staðfestur um að
þau mættu dæla skólpi í árnar og
þar með sjóinn og menga búsvæði
ostranna.
Afleiðingarnar hafa ekki látið á
sér standa. Undanfarna áratugi hafa
margvíslegir sjúkdómar herjað á
ostrurnar í Chesapeake Bay og
ostrustofninn er innan við 1% af því
sem hann var í lok 19. aldar. Hvort
tveggja er enn við lýði, sóknarstýring
báta sem mega sækja ostrumiðin á
seglbátum með aðferðum í lok 19.
aldar og enn er dælt í sjóinn mengun
sem hleypir af stað sjúkdómum og
eyðileggur búsvæði ostranna.
Það vinna ekki allir
en þjóðin er betur sett
„Í öllum löndum, atvinnugreinum
eða íþróttum vinna einhverjir og
aðrir tapa,“ segir Michael DeAlessi.
„Þannig er það líka með
eignarrétt. Hvatarnir skipta mestu
máli. Þeir verða að vera réttir. Við
sjáum hvernig skipulag fiskveiða
í Nýja-Sjálandi, sem byggir á
eignarrétti sem ég þekki vel, er miklu
ábatasamara en skipulag fiskveiða
annarra þjóða, t.d. í Indónesíu.
Munurinn milli landanna er að
rétturinn til fiskveiða er mun skýrari
á Nýja-Sjálandi en í Indónesíu.
Fólkið er ekki öðruvísi, það er
skipulag fiskveiða sem inniheldur
rétta hvata sem skiptir mestu máli.
Fiskimenn þar sem eignarréttur er
vel skilgreindur eru mun betur settir
en þar sem hann er það ekki.
Þeir leggja mun meira til
þjóðarbúsins en þeir sem búa við
lélegt skipulag. Það er einfaldlega
þannig að eignarréttur skapar
skynsamlega hvata.“
NYTJAR HAFSINS
Sigurgeir B. Kristgeirsson
binni@vsv.is
Ostrur eru síur sem sía næringuna úr sjó eða vatni og lifa víða um heim. Sums staðar mynda þær mikil rif og veita
öðrum lífverum mikilvægt skjól. Mynd / Ben Stern
Michael DeAlessi er með doktorsgráðu í hagfræði og hefur aðallega fjallað
um fiskveiðar. Hann er nú rannsóknarprófessor við University of Washington,
á vesturströnd Bandaríkjanna. Mynd / SBK
Willapa Bay í Washington-ríki.
Chesapeake Bay á austurströnd
Bandaríkjanna.