Bændablaðið - 21.07.2022, Blaðsíða 28

28 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. júlí 2022
VIÐTALIÐ
Jón Örn Ólafsson, nautgripabóndi á Nýjabæ undir Eyjafjöllum:
„Við vissum að þetta var draumurinn og létum vaða!“
– Bankastarfsmaður úr Kópavogi gerðist framúrskarandi nautgripabóndi
Eftir að hafa alið með sér þann
draum að gerast bændur í allmörg
ár ákváðu tölvunarfræðingurinn
Jón Örn Ólafsson og bókarinn
Edda G. Ævarsdóttir að venda
kvæði sínu í kross og festa kaup á
jörðinni Nýjabæ undir Eyjafjöllum.
Þar stunda þau holdanautabúskap
af miklum metnaði, við unga
búgrein sem hefur farið ört
stækkandi á síðustu árum.
Nýibær er falleg 260 hektara
jörð undir Vestur-Eyjafjöllum,
nánar tiltekið við Sandhólmaveg. Í
þessum sendna jarðvegi finnst ekki
steinn nema hann sé aðfluttur, jörðin
er grasgefin og í góðri rækt, enda
staðsett á einum jafnhlýjasta stað
landsins, að sögn ábúenda, sem tóku
við lyklunum að eigninni seinni part
fagurs dags í marsmánuði árið 2010.
Um fimm tímum síðar var sveitin
rýmd vegna goss í næsta nágrenni, eða
í Fimmvörðuhálsi, sem stuttu síðar
færði sig enn nær, í Eyjafjallajökul.
Nokkuð dramatískt upphaf búskapar.
Nú, tólf árum og þremur börnum
síðar, hafa hjónin byggt upp
myndarlegt holdanautabú með hátt í
400 nautgripi, þar af um 130 holdakýr
auk þess að halda nokkrar kindur og
hross. Uppbyggingin var átak, mikil
vinna og fjárhagslega krefjandi.
En með velvilja vinnuveitenda,
sem veitti sveigjanleika með
fjarvinnu, hjálpsamri fjölskyldu
hjónanna, sem mæta alltaf til að
leggja hönd á plóg þegar mikið liggur
við, og góðum sveitungum sem tóku
þeim vel frá fyrstu stundu, hefur þeim
Jóni Erni og Eddu tekist að byggja
upp föngulegt bú.
Fylgdu hjartanu
Jón Örn vann áður og fyrstu
árin meðfram búskapnum í
hugbúnaðardeild Íslandsbanka.
Sveitin hefur að hans sögn þó
alltaf átt hug hans allan. Í æsku
naut hann sumardvalar í sveit,
fyrst á bænum Túni í Flóa og síðar
Vatnsskarðshólum í Mýrdal.
Edda er Hólaskólagengin, enda
hestakona í húð og hár. Þau
deildu því áhuga sínum á dýrum
og sveitinni og fundu sig best í
einhverju vinnustússi úti við.
„Við vorum á ferð í uppsveitum
Suðurlands, vissum af þessari
jörð í sölu og fyrir einhverja
skyndihugdettu ákváðum við að
taka á okkur smá krók og kíkja
hér við. Veðrið var frábært og við
féllum algjörlega fyrir útsýninu
til Vestmannaeyja og upp á
Eyjafjallajökul,“ rifjar Jón Örn upp
um fyrstu kynni af Nýjabæ. „Við
hugsuðum kaupin ekkert um of
eða reiknuðum dæmið til enda. Við
vissum að þetta var draumurinn og
létum bara vaða!“
Ekki hafði verið ábúð á jörðinni í
um tvö ár þegar þau tóku við. Því var
þar hvorki bústofn né vélakostur en
áður hafði þarna verið rekið kúabú
af miklum myndarskap. Húsakostur
var í misgóðu ástandi en tún í góðri
rækt og heyjuð af sveitungum í
millitíðinni. Það var því allmikið
átak að koma upp bústofni, heyforða,
vélakosti og að aðlaga húsakost að
nýrri framleiðslu.
Nautakjötsframleiðsla varð
fyrir valinu. Aðstaðan sem var
til staðar miðaðist við nautgripi
en þar sem búnaður til mjalta og
framleiðsluréttur var ekki á búinu
lá beinast við að láta reyna á að
sérhæfa sig í nautakjötsframleiðslu.
Jón Örn þekkti til slíks búskapar frá
sveitadvöl sinni í æsku.
Velgengni með nýju erfðaefni
Árangur bændanna á Nýjabæ hefur
vakið athygli en þau hafa átt eina
þyngstu og vaxtarmestu nautgripi
landsins síðustu ára samkvæmt
niðurstöðum skýrsluhalds sem
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
(RML) hefur birt. Kjötið frá Nýjabæ
hefur einnig fallið vel í kramið hjá
matgæðingum en það má m.a. nálgast
í gegnum vefsíðu þeirra, sveitabær.is,
og í Litlu bændabúðinni á Flúðum.
Nýjar dyr opnuðust þegar
innflutningur á erfðaefni af
nautgripum af holdanautakyni voru
leyfðar að nýju eftir um 25 ára hlé,
sem gerði kleift að fara að rækta upp
hjarðir af holdagripum, en aðeins
var einblendingsrækt raunhæf fram
að því.
„Með tilkomu nýja Angus
erfðaefnisins vaknaði með okkur
mikill ræktunaráhugi. Við keyptum
Angus-nautið Vísi árið 2019, sem
hefur skilað miklum umbótum í
okkar hjörð en einnig höfum við
verið dugleg að notast við sæðingar
úr öllum þeim gripum sem hafa verið
í boði með góðum árangri. Á þessu
ári eru allir fæddir kálfar hjá okkur
komnir af nýja erfðaefninu,“ segir
Jón Örn. Metnaðurinn og áhuginn
leynir sér ekki þegar þessi mál eru
rædd en þessu til viðbótar keyptu Jón
Örn og Edda kvígu og naut á nýliðnu
uppboði hreinna Angusgripa.
Vísir er naut úr hópi fyrsta
árgangs Aberdeen Angus gripa
sem fluttir voru inn sem fósturvísar
frá Noregi og komið fyrir í kúm á
einangrunarbúinu að Stóra-Ármóti,
þar sem kálfarnir verja fyrsta ári
sínu í einangrun áður en þeir eru
seldir í hjarðir bænda. Vísir er
stærðarskepna, sótsvartur og vegur
um 1.300 kíló. Við nánari kynni er
hann, ótrúlegt en satt, nokkuð kelinn.
„Vísir er geðbesti gripur sem ég
veit um. Hvort sem hann er í stíu eða
úti í haga með kúm, þá geng ég að
honum til að taka létt spjall og klappa
honum aðeins, en hann hallar fram
og vill láta klappa sér og klóra eins
og hundur. Þótt hann sé óhræddur þá
virðir hann mann algjörlega,“ segir
Jón Örn og bætir við að þrátt fyrir að
mörgum hafi brugðið við það verð
sem borgað var fyrir hann í upphafi
hafi það verið góð fjárfesting. Enda
eru áhrifin á hjörð þeirra hjóna mjög
jákvæð, flest naut undan Vísi hafa
verið seld á aðra bæi sem þarfanaut
og eftirspurn er eftir kvígum sem þau
hafa þó hingað til að mestu haldið
sjálf.
Það þarfanaut sem Jón Örn og
Edda héldu eftir undan Vísi er það
eina sem þau hafa slátrað undan
honum. Fallþyngd þess var 502,3 kíló
við 21,7 mánaða aldur og uppskar
kjötið gæðaflokkun sem áður var
óþekkt á Íslandi, í U+ flokk fyrir þá
sem þekkja til holdfyllingaflokka
nautakjöts. Þetta sýnir, að sögn Jóns
Arnar, þau gæði og miklu vaxtargetu
sem nýja erfðaefni Aberdeen Angus
gripa frá Noregi gefur kost á og segist
sjálfur stefna á að stytta vaxtartímann
í 14 mánuði með 320 kg meðalfalli.
„Norðmenn leggja áherslu á
mæðraeiginleika og léttan burð
í ræktunarstarfi sínu á Angus
gripum. Burðarþungi er litlu hærri
en hjá íslenska mjólkurkúakyninu.
Því liggja í þessu tækifæri fyrir
mjólkurframleiðendur að nýta þær
kýr sem þeir þurfi ekki kvígur úr
til að fá úr þeim Angusblending.
Eftirspurn er eftir slíkum gripum til
kaups ef þeir vilja ekki ala sjálfir.“
Af rekstrarskilyrðum
Afkoma nautakjötsframleiðslu kemur
til tals. „Nautakjöt hérlendis er nær
eingöngu framleitt á innlendu fóðri,
mest grasi og byggi sem framleitt
er heima á bæjum. Allir innviðir
eru til staðar: framleiðsluaðstaða,
vélar til fóðuröflunar, flutningstæki,
framleiðsluvilji bænda, afurða-
stöðvar, hæft og menntað
kjötiðnaðarfólk, söluleiðir og
neytendur, sem vilja meira af vörunni
en framleitt er. Út frá þessu hefði
maður haldið að hér væri búgrein í
blóma en sú undarlega staða er uppi
að afkoma hjá meðaltalsbændum í
þessari grein hefur verið neikvæð
síðustu 5 ár samkvæmt skýrslu RML,
svo mjög að framleiðendur hafa að
meðaltali greitt 412 kr. með hverju
framleiddu kílói á síðasta ári,“ segir
Jón Örn.
Jón Örn Ólafsson og Edda G. Ævarsdóttir hafa í tólf ár stundað holdanautabúskap og eru meðal annars eigendur fyrsta nauts af kyni Aberdeen Angus
sem fæddist hér á landi. Sá heitir Vísir og er að sögn eiganda sérlega geðgóður og kelinn með eindæmum. Myndir /ghp og aðsendar
Jörðin Nýibær er um 260 ha af stærð, en auk þess hafa hjónin bætt við sig landi og hafa því um 350 hektara af
grónu svæði auk sandfjöru. Á búinu eru nú hátt í 400 nautgripir, þar af um 130 holdakýr. Mynd / Aðsend
Jón Örn hefur látið til sín taka í félagsmálum, situr m.a. í stjórn NautÍs
og Bændasamtakanna. Þótt staða nautabænda sé erfið í dag segir hann
að með nýju erfðaefni Aberdeen Angus búi miklir möguleikar til að efla
nautakjötsframleiðslu. Það sýndi sig ekki síst þegar kálfur úr framleiðslu
hjónanna varð sá fyrsti til að hljóta áður óþekkta gæðaflokkun hér á landi.
Guðrún Hulda Pálsdóttir
gudrunhulda@bondi.is