Fréttablaðið - 22.10.2022, Blaðsíða 12

Það hreyfði
við mér að
sjá fólkið á
götunum í
Kænugarði
fagna þegar
Evrópu-
sambandið
veitti
Úkraínu
stöðu
umsóknar-
ríkis.
Varaforseti framkvæmda-
stjórnar Evrópusambandsins
er staddur á Íslandi. Hann er
þakklátur Íslendingum fyrir
stuðning og staðfestu með
Úkraínu. EES-samstarfið
sé farsælt og verði vonandi
langlíft.
Maroš Šefčovič, varaforseti fram-
k væmdast jór nar Ev rópu sam-
bandsins, er í opinberri heimsókn
á Íslandi. Hann telur Evrópusam-
bandið standa frammi fyrir sinni
mestu krísu frá upphafi og að sam-
staða Evrópufjölskyldunnar skipti
miklu máli. Ísland spili stóra rullu.
„Fjármálak reppan var mjög
dramatísk og Covid-faraldurinn
var tegund af krísu sem okkar kyn-
slóðir höfðu aldrei tekist á við. En
þetta stríð er erfiðara,“ segir Maroš
eftir heimsókn sína á Bessastaði
þar sem hann ræddi við Guðna Th.
Jóhannesson forseta.
Maroš hefur einnig fundað með
ráðherrum, heimsótt Alþingi og til-
raunastöð Carbfix á Hellisheiði. Þá
tók hann þátt í málþingi í Háskóla
Íslands um EES-samstarfið með
Þórdísi Kolbrúnu Reykfjörð Gylfa-
dóttur utanríkisráðherra og full-
trúum viðskiptalífs og mennta-
mála.
Hætta að kaupa af Rússum
Orkumál eru ofarlega í huga enda
stendur Evrópa, og allur heim-
urinn, frammi fyrir gríðarlegri
orkukreppu vegna innrásar Rússa
inn í Úkraínu. Maroš hefur mikla
reynslu úr þessum málaf lokki en
hann var varaforseti orkumála
Evrópusambandsins í fimm ár, árin
2014 til 2019.
„Við sjáum að Rússar eru aug-
ljóslega að nota orku sem vopn.
Meðal annars með því að hagræða
verðinu á mörkuðum,“ segir Maroš.
Hann segir að veturinn verði vissu-
lega mikil áskorun en á leiðtoga-
fundi Evrópusambandsins í gær
hafi komið fram að tryggt yrði að
bæði heimilin og atvinnulíf ið
fengju nægjanlegt gas. Birgðirnar
fyrir veturinn séu 95 prósent fullar.
„Samstaðan skiptir mestu máli
og við munum tryggja að öll aðild-
arlöndin fái nægt gas, sama hvar
í álfunni þau eru,“ segir Maroš.
Vandinn sé hins vegar hvernig hægt
sé að halda verðinu á gasi niðri og
framkvæmdastjórnin muni koma
fram með tillögur þess efnis á
næstu dögum. Meðal þess sem rætt
er um að gera er verðþak á gas. Þar
skipti stærðin máli því Evrópusam-
bandið er stærsti einstaki kaupandi
gass á heimsmarkaði.
Maroš segir líklegt að Rússar
hætti alfarið að kaupa orku frá
Rússum og mikið hafi dregið úr
þeim nú þegar. Á stuttum tíma
minnkaði hlutfall rússneskrar
orku í Evrópusambandslöndum úr
rúmlega 40 prósentum í 8. Í staðinn
hafa orkukaupin orðið dreifðari.
„Við munum standa með Úkra-
ínu allt til enda,“ segir Maroš.
„Úkraína er lýðræðisríki sem deilir
gildum okkar og verður að sigrast á
grimmu hervaldi sem brotið hefur
alþjóðalög.“
Innan Evrópusambandsins sé
verið að ræða frekari aðgerðir til
þess að hjálpa Úkraínu, það er,
nákvæm skref um hvernig eigi að
byggja landið upp að nýju. Sam-
komulag hafi verið gert við Úkra-
ínustjórn um hvernig sú aðstoð
sem berst verður nýtt, ekki aðeins
frá Evrópusambandinu heldur
öllum heiminum. Verður sérfræði-
þekking Evrópusambandsins nýtt
til þess að fjármagnið nýtist sem
best, til að byggja upp innviði og
fjárfesta í hlutum sem líklegir eru
til að skapa sem mesta farsæld fyrir
landið til framtíðar.
Krísan hefur mótað Evrópusambandið
Maroš á frekar
von á því að
EES-samstarfið
aukist frekar en
hitt, til dæmis
á sviði heil-
brigðismála.
FRÉTTABLAÐIÐ/
STEFÁN
Ólafur Stephensen stýrði málþingi um EES-samstarfið sem Þórdís Kolbrún
utanríkisráðherra og Maroš sóttu á fimmtudag. MYND/HÁSKÓLI ÍSLANDS
Kristinn Haukur
Guðnason
kristinnhaukur
@frettabladid.is
Nágranni Úkraínumanna
Hinn 28. febrúar, fjórum dögum
eftir innrásina, sótti Selenskí forseti
um aðild að Evrópusambandinu og
23. júní samþykkti Evrópuþingið
að Úkraína fengi stöðu umsóknar-
ríkis. Maroš sér fyrir sér að Úkraína
gangi í sambandið í fyrirsjáanlegri
framtíð.
„Ég er Slóvaki og nágranni Úkra-
ínumanna,“ segir hann. „Slóvakía
hefur grætt of boðslega mikið á að
vera hluti af Evrópusambandinu.
Það hreyfði við mér að sjá fólkið á
götunum í Kænugarði fagna þegar
Evrópusambandið veitti Úkraínu
stöðu umsóknarríkis.“
Fyrir stríðið vann Maroš mikið
með Úkraínumönnum. Meðal
annars við gaskaupasamninga,
hrávörusamninga og samræmingu
raf leiðslukerfis Úkraínu við kerfi
Evrópusambandsins. „Ég hef séð
hvernig ríkisstjórn Selenskís hefur
náð að breyta landinu á skömmum
tíma. Það liggur fyrir að uppbygg-
ingin eftir stríðið verður mikil
áskorun en við sjáum mikla stað-
festu stjórnarinnar í að undirbúa
landið fyrir aðild að Evrópusam-
bandinu,“ segir hann.
Stríðið breytti ESB
Maroš segir stríðið hafa verið
mikið áfall. Óhugsandi hefði verið
í hugum margra að stríð gæti brot-
ist út að nýju í Evrópu. Stríðið hafi
valdið því að Evrópusambandið
hafi þurft að hugsa um öryggismál
sín upp á nýtt, sem og fjármála-
kerfið og stjórnmálin.
„Við erum að sjá eyðilagðar
borgir og fjöldagrafir. Við höfum
ekki séð svona við okkar landa-
mæri nema í heimildarmyndum
úr seinni heimsstyrjöldinni,“ segir
hann. „Ungt fólk sem á að sitja á
bekk í háskóla er núna í skotgröf-
unum að kljást við rússneska skrið-
dreka.“
Á aðeins tveimur vikum hafi
orðið til 7 milljónir f lóttamanna,
sem flestir f lúðu til annarra ríkja
Austur-Evrópu. Öðrum ríkjum sé
einnig ógnað því að í rússneska rík-
issjónvarpinu sé tal um að Úkraína
sé aðeins fyrsta ríkið sem ráðist
verður inn í, ekki það síðasta.
Hann segir Evrópusambandið
hafa þegar breyst. „Hver krísa hefur
mótað sambandið en engin meira
en þessi. Evrópusambandið var
stofnað sem verkefni friðar. Nú
þurfum við að takast á við stríð,“
segir hann.
Bregðast hafi þurft hratt við,
meðal annars með átta þvingunar-
pökkum á Rússa. Þá hafi þurft að
styrkja Úkraínu hressilega fjár-
hagslega til þess að landið héldist á
floti fyrstu vikurnar eftir innrásina.
Sjóðir sem átti að nota í friðargæslu
í fjarlægum heimshlutum séu nú
notaðir til þess að kaupa vopn fyrir
nágrannaríki.
„Við bjuggumst við mjög hröðum
bata eftir Covid og við sjáum ótrú-
legar hagtölur strax tveimur mán-
uðum eftir að faraldurinn byrjaði
að fjara út. Efnahagurinn óx hratt
og við vorum mjög bjartsýn á að
þetta yrði góður tími.“ En síðan
hefur verið stríð, orkuskortur, mikil
verðbólga og lífskjarakrísa. Evrópu-
menn hafi hins vegar sýnt góðan
skilning á ástandinu og að nauð-
synlegt sé að styðja Úkraínumenn.
Kröfðust aldrei sæstrengs
Maroš segist í heimsókn sinni hafa
viljað þakka forseta landsins og
öðrum ráðamönnum fyrir framlag
Íslands og staðfestu strax frá fyrsta
degi. Meðal annars með þátttöku í
efnahagsþvingununum og stuðn-
ingi við Úkraínumenn, fjárhagsleg-
um og af öðrum toga. „Þetta skiptir
okkur máli,“ segir hann.
En hann var einnig að skoða leiðir
til að nýta sjálfbæra orku sem best
og nýjungar á sviði orku- og lofts-
lagsmála hér á landi. Hann segir
að hægt sé að nota föngunartækni
eins og Carbfix hefur verið að þróa
víða í Evrópu og þess vegna hafi Evr-
ópusambandið stutt dyggilega við
verkefnið fjárhagslega. Ísland skipti
miklu máli í að takast á við orku-
kreppuna og loftslagsmálin í heild.
Hann ítrekar að það hafi aldrei
staðið til að krefja Íslendinga um
að lagður yrði sæstrengur með
samþykkt hins svokallaða þriðja
orkupakka árið 2019. „Ég veit að
það var mikil umræða um þetta
hér á Íslandi en hún var byggð á
misskilningi,“ segir Maroš. „Mér
fannst gott að geta skýrt þetta á
öllum fundum sem ég hef farið á
hér að það hafi aldrei verið ásetn-
ingur okkar að krefjast sæstrengs.
Við lítum frekar á að Ísland geti
tekið þátt í að tryggja orkuöryggi
í Evrópu með þekkingu sinni, til
dæmis á sviði jarðhita, og ýmsum
nýsköpunarverkefnum.“
Ísland í Evrópufjölskyldunni
Aðspurður um EES-samstarfið segir
Maroš það bæði hafa reynst farsælt
fyrir aðildarríkin og Evrópusam-
bandið. Íslendingar fái aðgang að
450 milljóna manna markaði og
almennir borgarar geti nýtt sér
ýmis fríðindi sem fylgi, svo sem
aðgang að skiptinámi sem tíundi
hver Íslendingur hafi nýtt sér.
„Við eigum vonandi önnur þrjá-
tíu ár eða lengra fram undan,“
segir Maroš. Hann segir mikilvægt
að Íslendingar sjái og finni að þeir
séu hluti af Evrópufjölskyldunni.
Ísland og Evrópusambandið hafi
sömu gildi og sömu markmið fyrir
framtíðina.
Hann á von á að EES-samstarfið
aukist frekar en hitt og í þessari
heimsókn hafi meðal annars verið
rætt um aukið samstarf á sviði
heilbrigðismála. Einnig hafi verið
rætt við Norðmenn um þetta. „Við
höfum séð það að veirur virða ekki
landamæri,“ segir Maroš. n
12 Fréttir 22. október 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐFRÉTTAVIÐTAL FRÉTTABLAÐIÐ 22. október 2022 LAUGARDAGUR