Leikhúsmál - 01.03.1963, Page 15

streytu, — og það er einnig sjálfbirgingsskapur af gagn-
rýnendum að gera það. Þeir eru því miður ekki gœddir
þeim guðlega innblœstri að kunna að aðgreina óhagg-
anlega rangt frá réttu, illt frá góðu. Það hefur sagan
oft sýnt á raunalegan hátt. Og því œttu þeir heldur ekki
að vera þess umkomnir að segja blátt áfram: sjá, þetta
er gott, það skal lofa, en hitt er slœmt, þv! skal úthúða.
Gagnrýni getur ekki og á ekki að vera annað en ,,með
vissum hœtti sjálfstjáning". Tjáning sinnar afstöðu, síns
umhverfis, síns t!ma. Þess vegna ber heldur ekki öllum
saman. Skemmtilegt dœmi var afstaða gagnrýnenda til
nektaratriða kvikmyndarinnar 79 af stöðinni. Öllum þeim
yngri úr hópi gagnrýnenda þótti þau með betri atriðum
myndarinnar, sáu í þeim vissa fegurð, póetík, angurvœrð.
Þeir, sem eldri voru, sáu þar undantekningarlaust smekk-
leysi, sóðaskap, siðleysi. Slík var sjálfstjáning tveggja
hópa, tveggja tima. Hvorir höfðu ,,rétt fyrir sér"?
En einmitt sem sjálfstjáning gœti gagnrýni (ósköp er
þetta nú leiðinlegt orð) verið meira en aðeins gagnrýni.
Hún gœti orðið smáliður í listaverkinu, vangaveltur,
snefill af hungurvöku. Dómar hafa verið gefnir út í bók-
arformi, misjafnir að gœðum eins og gengur. En þá er
ekki sama með hvaða hugarfari gagnrýni er rituð eða
á hvaða forsendum. Gagnrýnendur verða að gera kröfur
til sjálfra sín og verks sins. Á það hefur skort hér. Sumir
vinna eftir uppmcelingu,- bara að skrifa nógu mikið um
nógu margt: œviágrip höfundar eða efnisþráður eru sam-
in uppúr leikskrá, leikstjórans getið (staðsetningar góðar
og hraði eðlilegur) og leikarar nefndir hver á fœtur öðrum
og flokkaðir undir gœðamat einsog tómatar, allt talið
upp í röð og reglu, og síðan punktur. Aðrir slá sér upp á
því að skírskota til þeirrar tilhneigingar fólks að hafa
gaman af þv! að sjá annað fólk rakkað niður á prenti og
skrifa rcetna og „vúlgara" gamansemi án mikillar ábyrgð-
artilfinningar gagnvart sjálfum sér eða hinum gagnrýndu.
Enn aðrir skrifa í sjáið-hvað-ég-veit-mikið-st!l, heil erindi
um rókókó ! leiklist, ef þeir einhvern veginn geta komið
þv! við. — Það er sorglegt, að sagt skuli, jafnvel í gamni,
um einhvern misheppnaðan listamann, sem er að fara
! hundana: ja, hann getur þó alltaf orðið gagnrýnandi.
Þannig eru dómar hér oft stœrilœtis- og sjálfbirgings-
legir, en lítt uppbyggjandi. Það ber lítið á virðingu fyrir
því, sem verið er að tala um, eða þeirri vinnu, sem oftast
liggur þar að baki. Viðurkenndir listamenn, sem stunda
list sína af einlœgni, kunnáttu og beztu getu, eru skamm-
aðir einsog hópur af óknittnu skólafólki. Slíkt er oft lúxus
hins andlega fátœka. Þótt stundum vanti rökin. Eða þau
stangist óþyrmilega á.
Á hinn bóginn er t. d. ekki oft hirt um að gera upp við
sig hvaða stíl leikrit eða annað tilheyri, hvaða stefnu
eða hugsun, heldur er það afgreitt hrátt og óverkað eins-
og dauður, landrekinn sjófugl. Gagnrýni œtti að lýsa slíku
fyrir lœrðum sem leikum, útskýra og vekja áhuga.
Aðeins ef alls þessa er gcett, geta gagnrýnendur líka
gert cernar kröfur til verka og túlkunar. Og eiga að gera
það. Því að það eru þeir, sem að nokkru ráða ríkjandi
mcelikvarða. Þv! hcerri kröfur sem gerðar eru, því hœrri
„standard" má ná. Gagnrýnandi getur haft sínar ákveðnu
ströngu skoðanir, komið þeim á framfœri og dcemt útfrá
þeim, en hann má aldrei vera meinfýsinn, hrokafullur
eða sinnulaus.
Þekktur leiklistargagnrýnandi í Vínarborg, sem ég man
því miður ekki hvað hét, var eitt sinn spurður, hvers
vegna hann vœri ekki eins harðskeyttur og kjaftfor í dóm-
um slnum og margir samstarfsmenn hans aðrir. Hann
kvaðst þá fyrirverða sig fyrir að skjóta eiturörvum í allar
áttir á heiðarlegt og gáfað fólk og hafa síðasta orðið
án þess, að það gceti almennilega komið við vörnum
eða skotið á móti útí myrkur vígis hans, áhorfendasalinn.
Við, sem störfum að þessu blaði, viljum rýmka þetta
vígi. Við cetlum ekki aðeins að gera blaðið að vettvangi
umtals um sviðstúlkun, heldur einnig um gagnrýni henn-
ar. Ekki svo að skilja, að við œtlum að segja öðrum gagn-
rýnendum stríð á hendur. Síður en svo. En við viljum
sveigjanleika; gefa þeim kost á að fá orðið líka, sem
ekki eru sammála „hinum lcerðu gagnrýnendum". Við
viljum vekja umtal um það, ef gagnrýnendur greinir
mjög á um mat eða skilning á verki eða rök þeirra
stangast á, þv! slíkt gœti orðið gagn og gaman. skap-
að nýjar hugmyndir, ný sjónarmið og aukið víðsýni um
leiktúlkun.
Ef til vill yki það samstarf og gagnkvœman skilning
gagnrýnenda og hinna gagnrýndu. Ef til vill mundi það
glceða leiklist hér og leiklistaráhuga. Það finnst okkur
vera kjarni hinnar svokölluðu gagnrýni. ólm