Leikhúsmál - 01.03.1963, Blaðsíða 44

I
Kvikmyndir
Kvikmyndin er yngst sjálfstœðra
listgreina, og það er raunar ekki ýkja-
langt síðan hún hlaut almenna viður-
kenningu sem slík. Kvikmyndinni hef-
ur verið borið ýmislegt misjafnt á
brýn — að hún sé lágkúruleg, smekk-
laus, ólistrœn og jafnvel siðspillandi.
Allar þessar ásakanir má styðja með
fjölmörgum rökum, og dcemin um
lágkúru í kvikmyndagerð eru því mið-
ur átakanlega miklu fleiri en dœmin
um það gagnstœða. En þegar litið er
á þá erfiðleika, sem kvikmyndagerð
hefur átt við að etja, er hlutfallið milli
góðra og vondra kvikmynda allt ann-
að en óeðlilegt.
Á fyrstu árum kvikmyndagerðar
voru þessir erfiðleikar fyrst og fremst
tœknilegs og formlegs eðlis. Tceki
voru ófullkomin og erfið i notkun, og
það leið langur tími þar til menn
fundu aðferð til að láta kvikmyndina
ta!a eigin máli, en ekki máli leikhúss
og söngleikja. Fyrstu kvikmyndirnar
voru ekki annað en kvikmyndað leik-
hús. Myndavélin var lítið sem ekkert
hreyfð og atburðirnir sýndir frá sjón-
armiði áhorfenda í leikhúsi.
En nokkrir kvikmyndastjórar fengu
aðrar hugmyndir um eðli kvikmynd-
arinnar. Þeir gerðu sér Ijóst að kvik-
myndin fól í sér margskonar mögu-
leika til túlkunar, sem voru alls ó-
skyldir leiksviðstúlkun. Nafnkunnastir
þessara manna voru Bandaríkjamað-
urinn D. W. Griffith, sem gerði árið
1915 hina stórmerku mynd The Birth
of a Nation (sýnd í Nýja Bió fyrir
skömmu), Rússarnir Eisenstein og
Pudovfkin og Þjóðverjarnir Pabst og
Murnau. Þessir menn losuðu kvik-
myndina úr viðjum leikhússins og
sköpuðu henni sérstakan stíl — gerðu
hana hreyfanlega að fleiru leyti en
því, að myndirnar á tjaldinu hreyfast.
Þeir fundu upp flest þau brögð sem
nú er beitt í kvikmyndum: notkun
nœrmynda, hreyfanlega myndavél,
samklippingu margra stuttra atriða í
eina heild o. fl. og gerðu kvikmynd-
ina þannig að fullkomlega dynamisk-
ri listgrein, þar sem myndavélin er
ekki lengur hlutlaus áhorfandi at-
burðar, heldur metur hann og vegur
frá öllum hliðum og leitast við að
benda á mikilvcegustu og estetísk-
ustu hliðar hans.
En þó að fundið hefði verið upp
mál fyrir kvikmyndina var langt frá
því, að allir örðugleikar vceru yfir-
stignir. Kvikmyndin var enn þögul
og hinn leiðigjarni texti þvceldist
mjög fyrir. Kvikmyndastjórar reyndu
að losa sig sem mest við hann —
segja sem mest með myndunum ein-
um saman — og komust oft furðu-
lega langt í þeirri grein, þó þeir gœtu
að sjálfsögðu aldrei losað sig algjör-
lega við hann. Svarið við þessum
vanda fékkst með uppfinningu hljóm-
upptökunnar á myndarœmuna. En
þegar kvikmyndastjórar fengu þessa
uppfinningu í hendurnar var eins og
þeir gleymdu öllu öðru sem þeir
höfðu lœrt og fyrstu árin voru hljóm-
kvikmyndir lítið annað en kvikmynd-
að leikhús. Stafaði þetta meðfram af
tœknilegum örðugleikum við hljóm-
upptökuna. En smámsaman gerðu
menn sér Ijóst, að flest af lögmálum
þöglu myndarinnar voru enn í fullu
gildi og tóku að notfœra sér þau á
nýjan leik. Þegar hér var komið höfðu
UpphafsmaSur nútí makvikmyndagerðar, David Wark Griffith (til vinstri) stjórnar
atriði úr myndinni Intolerance (1916)
i
40