Leikhúsmál - 01.12.1995, Blaðsíða 34

Guðrún Þ. Stephensen
Hugleiðingar
um útvarpsleikhús
jóðin hefur nú búið við það undan-
farna mánuði, að leikritaflutningur
hefur lagst af í Ríkisútvarpinu. Veld-
ur þar verkfall leikara. Er kannski
öllum sama? Ríkir fullkomið áhugaleysi um
þessi mál - og þá áhugaleysi hvers, mætti
spyrja. Varla hlustenda. Skoðanakannanir
hafa ítrekað sýnt, að almenningur hlustar
mikið á leikrit í útvarpi. Tekin var upp sú
nýbreytni fyrir nokkru, að fólki gafst kostur
á að hringja og velja sér leikrit. Var boðið
upp á þrjú leikrit hverju sinni. Og viti menn,
það skorti ekki undirtektir. Fólk hringdi lát-
laust - mundi oft vel eftir leikritunum - átti
sér uppáhaldsleikara og langaði að heyra
aftur. En það má ljóst vera að úvarpsleikhús
má ekki reka með þeim hætti, að hlustendur
séu bara að rifja upp liðnar unaðsstundir á
þeim „gömlu, góðu dögum“ enda var það
aldrei meiningin.
Leiklist í útvarpi þarf að sjálfsögðu að
vera framsækin, vaxtarbroddur í lifandi
leiklist líðandi stundar. Ungu menntuðu
leikararnir okkar verða að eiga þess kost að
hasla sér völl á þessum vettvangi ekki síður
en öðrum. Það er líka umhugsunarvert, að
þarna, þ.e. í útvarpinu, kynnast kynslóðirn-
ar og oft er þetta eini staðurinn, sem leiðir
saman starfsmenn beggja stóru leikhús-
anna, sem ella mundu sjaldan blanda geði á
vinnustað. Slíkt er bæði gagnlegt og
skemmtilegt.
En leiðum nú hugann aftur að hlustend-
um, sem auðvitað eru aðalatriðið. Hvernig
hefur þróunin orðið í vinsældum útvarps-
leikritanna? Því miður heyrast oft óánægju-
raddir, einkum meðal eldra fólks. Fólki finnst
raddirnar í leikritunum renna saman, alltof
mikill hávaði - leikhljóð og tónlist - og leik-
ritin leiðinlegri en áður. Sjálfur textinn njóti
sín ekki. Nei, það var nú eitthvað annað í
gamla daga.
Við skulum nú velta ýmsu fyrir okkur frá
þessum gömlu dýrðardögum.
Merkilega snemma hefst leikritaflutningur
í hinu unga útvarpi okkar sem hefur ekki
einusinni náð meðalaldri íslenskra karl-
manna - hvað þá kvenna. Strax árið 1931 eru
fluttir kaflar úr leikritinu Bóndinn á Hrauni
og mörg fylgja fast á eftir. Það eru þau Har-
aldur Björnsson og Soffía Guðlaugsdóttir
sem eru frumkvöðlar í leikritaflutningi
fýrstu áranna. Mjög fljótlega verður leikrita-
flutningur fastur liður a.m.k. annað hvert
laugardagskvöld. Þessi leikrit og þættir voru
að sjálfsögðu öll flutt í beinni útsendingu.
Fólk mætti á staðinn í sínu fínasta pússi, í
stórt og myndarlegt stúdíó í Landsímahús-
inu og lék af hjartans lyst og trúlega mikilli
tilfinningu. Hlustendur klæddu sig líka upp á
og sátu andaktugir við tækin sín. Hátíða-
stundir! Oft var sýningum Leikfélags Reykja-
víkur og Þjóðleikhússins útvarpað og hefur
það verið mikill fengur fyrir landsbyggðar-
Fyrsta leikritið tekib upp i Efstaleiti:
Valur Gíslason, Þorsteinn Gunnarsson,
Þorsteinn O. Stephensen og
Georg Magnússon tæknima&ur.
fólk sem sjaldan átti þess kost að fara í leik-
hús.
Sú sem þetta ritar man vel eftir stúdíóinu í
Landsímahúsinu. Það var skemmtilegt á
marga lundu - að vísu lak þakið nokkuð illi-
lega síðustu árin, og var ýmsum ráðum beitt
svo að lekinn truflaði ekki upptökur eða út-
sendingar. Þá minnist ég þess, að það þótti
mikil framför, þegar hurðin góða var smíð-
uð; tréhurð með góðum húni á statívi, og var
nú hægt að skella hurðum, opna hægt með
ískri og sýna fleiri tilþrif með hjálp hurðar-
innar. Hún fýlgdi leiklistardeildinni lengi og
er sjálfsagt varðveitt einhvers staðar. - Þá
voru öll leikhljóð (effektar) búin til á staðn-
um með ýmsum ráðum og eru til af því
margar smellnar sögur. Nú er tæknin tekin
við að mestu.
Á fýrstu 10 árum útvarpsins (1930—40)
voru flutt alls 220 Ieikrit og fer svo fjölgandi
ár ffá ári. Mjög lengi áttu leikritin sinn fasta
sess í dagskránni: laugardagskvöldin. Síðar
voru þau flutt á fimmtudagskvöldin, þ.e. effir
að sjónvarpið tók til starfa 1966, en þá var í
mörg ár hafður sá háttur á, að ekki var sjón-
varpað á fimmtudögum. Er það enn til
marks um vinsældir útvarpsleikjanna að
sjálfsagt þótti að nýta þetta „fríkvöld" fyrir
þau. Síðustu árin hefur verið hringlað ansi
mikið með þann tíma, sem leikritunum er
ætlaður og tel ég það mjög miður. Hlustend-
ur kunna að meta það, að geta vitað fýrir víst,
hvenær leikritin eru flutt - að hafa þau á sín-
um vísa stað í dagskránni. Þetta held ég, að sé
mjög mikilvægt.
Við skulum nú fýlgja leiklistardeildinni
stað úr stað í stuttum minningarbrotum,
sem svo sannarlega eru engin skýrsla um
starfsemi hennar. - Á sjötta áratugnum var
notað stúdíó á Klapparstíg 26 í þó nokkur ár.
Þar var vissulega þrengra um fólk en í Land-
símahúsinu, en ekki held ég það hafi komið
niður á gæðum né magni þess efnis sem flutt
var. Þetta var fremur lítið stúdíó, 70 fermetr-
ar eða svo, og ekki í önnur hús að venda.
Maður gat að vísu brugðið sér fram á stiga-
gang, þar sem strákarnir þeirra Jóns Þórar-
inssonar og Eddu Kvaran voru oft að göslast.
Það gat oft komið sér vel að hafa þetta
afdrep ef öldur risu hátt inni á vinnustað,
sem komið gat fýrir sem betur fer. Það var
hiti í mönnum í dentíð, og er vonandi enn.
Á Klapparstígnum fékk faðir minn, Þor-
steinn Ö. Stephensen, svolitla skrifstofu-
kompu í fýrsta sinn; hann var þá orðinn
leiklistarstjóri.
32