Fréttablaðið - 23.02.2023, Blaðsíða 12

Kolbrún
Baldursdóttir
sálfræðingur og
oddviti Flokks
fólksins í borgar-
stjórn Reykjavíkur
Nýlega er afstaðinn fundur með
ungmennaráðum í borgarstjórn
sem er árlegur viðburður. Í annað
sinn á stuttum tíma leggur ung-
mennaráð fram tillögu um að
aðgengi að sálfræðingum verði
stórbætt. Flokkur fólksins hefur
margsinnis sl. 5 ár lagt fram sam-
bærilegar tillögur og þá bent á hvað
þurfi að gera til að aðgengi barna að
fagþjónustu skóla verði bætt.
Biðlisti barna í grunnskólum
Reykjavíkur eftir þjónustu einna
helst sálfræðinga og talmeinafræð-
inga er nú 2.291 sem bíða eftir fyrstu
og frekari þjónustu frá fagfólki
skólanna. Árið 2018 biðu um 400
börn. Hægt er að fylgjast með bið-
listatölum á vef Reykjavíkurborgar
(velstad). Fyrir tveimur vikum var
þessi tala 2.049 börn.
Okkur  í Flokki fólksins finnst
það átakanlegt að hlusta á kall
barnanna sem því miður kalla bara
út í tómið. Ég sem sálfræðingur til
meira en 30 ára og skólasálfræð-
ingur um 10 ára skeið vil sjá sál-
fræðingana vera hluta af menningu
skólanna, með aðsetur í skólum og
að börnin, foreldrar og kennarar
hafi auðvelt aðgengi að þeim.
Með því að hafa sálfræðingana
staðsetta á Miðstöðvum hefur
myndast gjá á milli barna og sál-
fræðiþjónustu og hana þarf að brúa.
Ef aðsetur allra sálfræðinga væru í
skólunum sjálfum gætu þeir betur
sinnt ráðgjöf við kennara og starfs-
fólk og verið til taks komi upp erfið
mál. Tími sálfræðinganna myndi
nýtast betur og fjármagn sparast.
Sem borgarfulltrúi stóð ég í þeirri
meiningu að þegar verkefnið Betri
borg fyrir börn var sett á laggirnar,
fyrst í Breiðholti, ætti að færa sér-
fræðiþjónustu meira út í skólana
enda hafa skólastjórnendur kallað
eftir því í mörg ár.
Hlutverk sálfræðinga eins
og það gagnast börnum best
Hlutverk skólasálfræðinga ætti
að vera fyrst og fremst að vera
nálægt börnunum: Þeir ættu
reglulega að ganga í bekkina í for-
varnarskyni, ræða við börnin
um einelti og bjóða foreldrum
einnig upp á reglulega fræðslu.
Starf skólasálfræðinga er afar marg-
breytilegt en felur í megindráttum í
sér ráðgjafarviðtöl, skimun, grein-
ingu, fræðslu, og stuðning, eftirfylgd
með málum og aðra aðkomu vegna
vanda barna í leik- og grunnskólum.
Horfa verður á þá staðreynd
að vanlíðan og óhamingja barna
hefur verið að aukast síðustu miss-
eri og hefur það verið staðfest með
fjölda rannsókna m.a. frá Embætti
landlæknis og Velferðarvaktinni
sem hefur gert reglulegar kann-
anir. Nýlega kom út ársskýrsla vel-
ferðarsviðs. Í skýrslunni eru birtar
upplýsingar um algengustu ástæður
tilvísana eftir faglegri þjónustu fyrir
börn og af hverju unglingar leita
eftir viðtölum við sálfræðinga.
Langmesta aukningin milli ára
er vegna tilfinninga- og félagslegs
vanda eða um 63%, og vegna mál-
þroskavanda, 62%. Börnum með
hamlandi einbeitingarvanda hefur
fjölgað frá 280 í 456 börn. Fjölgun
tilvísana/beiðna vegna vitsmuna-
þroskavanda hefur einnig aukist t.d.
vegna lesskilningsvanda.
Börn í vanda og vanlíðan þurfa
aðstoð sálfræðinga. Birtingar-
myndir vanlíðanar barna og ungl-
inga er kvíði, þunglyndi, skóla-
forðun og sjálfsskaði en sjálfsskaði
hefur færst í vöxt meðal barna. Börn
sem stunda sjálfsskaða fela atferlið
iðulega fyrir foreldrum eins og þau
geta. Nýjustu rannsóknir sýna að
um 18% unglinga stunda sjálfs-
skaða.
Vandinn hverfur ekki
þótt hunsaður
Ef tilfinninga-, vitsmuna- og/eða
félagslegur vandi barna er huns-
aður, hverfur hann ekki. Því lengur
sem börn bíða án nauðsynlegrar
þjónustu vegna sálræns vanda
aukast líkur á að vandinn versni og
verður þá enn flóknari og erfiðari
viðureignar. Ef barn fær ekki hjálp
við hæfi er hætta á að sjálfsmyndin
bíði hnekki. Verið er að leika sér
að eldinum með því að láta börn
bíða eftir viðeigandi aðstoð við sál-
rænum vanda sem og öðrum vanda
að sjálfsögðu. Biðin er foreldrunum
ekki síður erfið og óvissan með öllu
óþolandi.
Fjölmörg dæmi eru um að börn
hafa beðið í allt að 2 ár á biðlista
eftir sálfræðiaðstoð skólanna sem
er lögbundin þjónusta. Mörg hafa
útskrifast án þess að fá faglega
þjónustu eða jafnvel fyrstu hjálp.
Efnaminni foreldrar hafa ekki ráð á
að kaupa þjónustu sjálfstætt starf-
andi sálfræðinga. Líklegt má telja að
ákveðinn hópur barna með náms-,
félags- og tilfinningalegan vanda
haldi út í lífið án þess að hafa fengið
nokkra aðstoð. n
Ungmennaráðin kalla eftir sálfræðingum skólanna
Fjölmörg dæmi eru um
að börn hafa beðið í
allt að tvö ár á biðlista
eftir sálfræðiaðstoð
skólanna sem er lög-
bundin þjónusta.
Innri hvatning ýtir
undir sjálfbærni og
leiðir til meiri sköp-
unar, ánægju og vel-
líðanar.

Viðar Eggertsson
varaþingmaður
Samfylkingarinn-
ar, jafnaðarflokks
Íslands
„Fáir njóta eldanna sem fyrstir
kveikja þá“, segir í ljóði Davíðs Stef-
ánssonar. Það má með sanni segja
um elsta hluta íslensku þjóðarinnar.
Eftirlaunafólkið sem er rúmlega 50
þúsund.
Þetta er fólkið sem fæddist í og
upp úr kreppunni, þraukaði umrót
seinni heimsstyrjaldarinnar og
byggði upp þjóðfélagið frá örbirgð
til allsnægta. Fólkið sem umbreytti
þjóðfélaginu frá því að vera fátæk
þjóð á hjara veraldar í að vera ein af
ríkustu þjóðum heims.
Þetta er fólkið sem fær á sig óæski-
lega og niðrandi stimpla eins og
„fráf læðisvandi“. Vandi, sem er í
rauninni ekkert annað en kerfis-
vandi sem núverandi stjórnvöld
bera fulla ábyrgð á. Allt önnur kyn-
slóð.
Þetta er fólkið sem talað er um af
óvirðingu sem þurfalinga og bagga
á þjóðfélaginu, þetta er þó fólkið
sem borgar hæstu skattprósentuna
af litlum launum sínum til þjóð-
félagsins, í formi allskyns skerðinga
og jaðarskatta.
Þetta er fólkið sem greiðir marga
tugi milljarða til nærsamfélags síns í
formi útsvars, sem er svo mikilvægt
framlag að sum sveitarfélög væru
ekki á vetur setjandi án þessa fólks,
enda er þetta mun hærri upphæð en
þetta sama fólk kostar þessi sömu
samfélög. Þau eru enn miklu meira
en sjálfbær, þetta fólk.
Þetta er fólkið sem er úthrópað
sem ógn við þjóðfélagið af því að
því fer fjölgandi, en þó er íslenska
þjóðin sú yngsta í Evrópu og verður
svo á næstu árum.
Þetta er fólkið sem fer síðast allra
í Evrópu, ásamt norskum eldri borg-
urum, á eftirlaun. Aðeins í þessum
tveim löndum er eftirlaunaaldur
almennt 67 ár, sá hæsti í Evrópu.
Þetta er fólkið sem byggði upp vel-
ferðarþjóðfélagið, en á nú undir högg
að sækja í velferðarþjóðfélaginu.
Þetta fólk er ekki baggi á íslensku
þjóðfélagi. Þetta fólk hefur unnið
langan vinnudag, á langri starfsævi
og er enn að skila sínu til samfélags-
ins, og það af naumum tekjum
sínum.
Þetta er fólkið sem reisti Ísland
úr örbirgð til allsnægta, en þús-
undir þeirra þurfa að hverfa aftur
til þeirra kjara sem þau bjuggu við
í upphafi. Þau eru aftur sett á byrj-
unarreitinn frá því fyrir miðbik
síðustu aldar, þegar þjóðin öll var
fátæk.
Hættum að tala niður til þessa
fólks. Tölum við það og um það,
af virðingu og ábyrgð. Við höfum
ekki efni á að fara illa með þetta
fólk. Við höfum ekki efni á öðru en
að gera þeim kleift að lifa mann-
sæmandi lífi. Þau geta ekki beðið.
Hefjumst handa strax. Þau eiga það
inni.
Þau kveiktu eldinn. Þau eiga að
njóta hans. n
Þau kveiktu eldinn og eiga að njóta hans 
Eitt af mikilvægustu hlutverkum
kennara er að spila inn á áhugahvöt
nemenda til að þeir nái árangri í
námi. Verðlauna- og refsikerfi eru
dæmi um ytri hvatningu sem er
mikið notuð í skólum og uppeldinu.
Þótt ytri hvatning geti verið áhrifarík
til skamms tíma virkar hún lítið sem
ekkert til að auka áhuga nemenda á
náminu. Ytri hvatning dregur frekar
úr áhuga og hafa margar rannsóknir
sýnt fram á að hún geti jafnvel bælt
niður innri áhugahvöt.
Við erum öll fædd með innri
áhuga á að læra og það er hægt að
virkja þessa áhugahvöt aftur með
ákveðnum verkfærum.
Ingrid Kuhlman og Helga Marín
hafa um árabil sérhæft sig í að miðla
þekkingu fyrir vinnustaði, skóla og
aðra hópa, m.a. með námskeiðum og
fyrirlestrum.
Helga segir frá reynslu sem var
upphafið að áhuga hennar á að inn-
leiða innri hvatningu í skólana.
„Fyrir nokkrum árum síðan sett-
ist ég aftur á skólabekk 20 árum eftir
að hafa lokið BA í bæði sálfræði og
heilsufræði. Ég fór í meistaranám
í háskólanum til að bæta við mig
þekkingu og öðlast frekari færni í
starfi.
Ég hef unun af því að læra og því
beið ég spennt eftir að byrja námið.
Sú spenna og gleði var ekki langlíf
og fljótlega upplifði ég áhugann á
náminu byrja að dvína. Ég minn-
ist eins áfanga þar sem ég gat ekki
haldið athyglinni í kennslustundum.
Ég var farin að halda að ég væri með
svona mikinn athyglisbrest þegar ég
tók eftir því að allir samnemendur
mínir voru með ýmsa vefmiðla opna
og voru ekkert að fylgjast með. Ég var
greinilega ekki sú eina sem átti erfitt
með að halda athyglinni.
Í allri sanngirni verð ég að segja
að það voru nokkrir áfangar sem
mér fannst virkilega gagnlegir og
skemmtilegir en þeir voru færri
en þeir áfangar sem ég strögglaði í
gegnum.
Fljótlega tók ég eftir því hvernig
námið fór að snúast meira og meira
um að fá hátt á prófum en að afla
mér þekkingar. Ég stóð sjálfa mig
að því að vera að læra undir próf í
staðinn fyrir að læra fyrir sjálfa mig.
Pressan fór að gera vart við sig og ég
upplifði svokallað „deja vu“ þegar ég
horfði til baka og minntist þess að
hafa upplifað mikla pressu og van-
líðan í skólanum þegar ég var yngri.
Ég tók ákvörðun, skítt með þessi
próf hugsaði ég, héðan í frá ætla ég
einungis að lesa og læra það sem ég
hef áhuga á þótt ég fái lélegar ein-
kunnir. Ég ætla að læra fyrir mig,
ekki fyrir próf. Það sem kom veru-
lega á óvart var að með breyttu
hugarfari hækkuðu einkunnirnar í
staðinn fyrir að lækka.
Ég velti því mikið fyrir mér hvað
gerði suma áfanga skemmtilega og
aðra leiðinlega en það var ekki fyrr
en ég fór í jákvæða sálfræði að ég
uppgötvaði hver lykillinn væri. Þeir
kennarar sem kenndu „skemmti-
legu“ áfangana í háskólanum nýttu
innri hvatningu í miklum mæli á
meðan þeir sem kenndu „leiðinlegu“
áfangana nýttu enga hvatningu eða
ytri hvatningu.
Þessi uppgötvun varð til þess að
ég fylltist áhuga á að kenna hvernig
nýta megi innri hvatningu í kennslu
og fékk ég í lið með mér Ingrid
Kuhlman.
Hver er munurinn á ytri og innri
hvatningu?
Það eru til tvær tegundir hvatningar
sem knýja okkur til að gera eitt-
hvað, ytri og innri hvatning. Sú ytri
er knúin áfram af ytri þáttum eins og
verðlaunum, viðurkenningu, þrýst-
ingi eða hegningu frá öðrum. Gott
dæmi um ytri hvatningu í skólum er
þegar nemandi lærir til að ná próf-
unum eða til að fá háar einkunnir.
Innri hvatning vísar aftur á móti
til þess að taka þátt í einhverju vegna
þeirrar lífsfyllingar sem athöfnin
hefur í för með sér. Dæmi um innri
hvatningu í skólum er þegar nem-
andi lærir af því að hann hefur áhuga
á námsefninu eða sér tilgang með því
að læra það.
Af hverju innri hvatning?
Innri hvatning ýtir undir sjálfbærni
og leiðir til meiri sköpunar, ánægju
og vellíðanar. Því getur innri hvatn-
ing stuðlað að ævilangri lærdóms-
ást. Þótt ytri hvatning geti stundum
þjónað mikilvægu hlutverki, getur
hún haft neikvæð áhrif ef hún er eina
aðferðin sem beitt er og í ákveðnum
aðstæðum getur hún jafnvel dregið
úr innri áhugahvöt.
Grunnskólinn Nú býður kenn-
urum og foreldrum upp á frítt nám-
skeið í skólanum í samstarfi við
Ingrid Kuhlman og Helgu Marín 2.
mars kl. 16.30-17.45. Þar verður farið
í verkfæri til að kveikja á áhugahvöt
nemenda og hvernig nýta megi þau
í auknum mæli í kennslu og upp-
eldinu. Frekari upplýsingar um
námskeiðið er að finna á heimasíð-
unni  helgamarin.com/upcoming-
events/. n
Kveikjum neistann hjá nemendum
Helga Marín
heilsu- og íþrótta-
fræðingur/mark-
þjálfi
Ingrid Kuhlman
framkvæmda-
stjóri
12 skoðun FRÉTTABLAÐIÐ 23. FeBRúAR 2023
FIMMTuDAGuR