Bændablaðið - 03.11.2022, Qupperneq 28

28 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. nóvember 2022
LÍF&STARF
Kort af Rauðasandshreppi norðan heiða. Búseta er á Hvalskeri, Neðri-Tungu og Hænuvík. Í Örlygshöfn var öll þjónusta hins forna hrepps, eða grunnskóli, félagsheimili, verslun, höfn o.fl.
Loftmynd / Landmælingar Íslands
Í síðasta tölublaði Bændablaðsins var fyrri
hluti umfjöllunar um Rauðasandshrepp
hinn forna, sem nú tilheyrir Vesturbyggð.
Þá var tekinn fyrir Rauðisandur, en núna
verður hreppnum norðan heiða gerð skil.
Þetta landsvæði er með helstu náttúruperlur
sunnanverðra Vestfjarða og er straumur
ferðamanna mikill. Rauðisandur, Örlygshöfn,
minjasafnið á Hnjóti og Látrabjarg hafa verið
vinsælir áfangastaðir, en umferð út í Kollsvík
hefur aukist á undanförnum misserum.
Eins og kom fram í fyrri umfjöllun var
íbúafjöldi þessa forna hrepps 93 árið 1993, en
hefur fækkað mjög hratt á undanförnum árum.
Nokkuð er af fólki sem heldur til á svæðinu
hluta úr ári, en einungis ellefu eru með
heilsársbúsetu, þar af sex í Rauðasandshreppi
norðan heiða. Tveir bræður eru búsettir á
Hvalskeri sem gera út vinnuvélar, hjón á
Neðri-Tungu í Örlygshöfn með sauðfé og hjón
í Hænuvík með sauðfjárrækt og ferðaþjónustu.
Í síðasta tölublaði Bændablaðsins var
íbúatala hins forna hrepps ranglega talin vera
níu og leiðréttist hér með.
Hnjótur
Kollsvík
Sellátranes
Hænuvík
Neðri-Tunga
Örly
gshöfn
Rauðasandshreppur:
Náttúrufegurð og fólksfækkun
Patreksfjörður
Sauðlauksdalur Hvalsker
Látrabjarg
Breiðavík
Ástvaldur Lárusson
astvaldur@bondi.is
Guðjón Bjarnason og María Ólafsdóttir
eru sauðfjárbændur í Hænuvík, ysta
bænum í sunnanverðum Patreksfirði. Þar
búa þau með 250 kindur og reka
ferðaþjónustu og handverksverslun með
dóttur sinni, Guðnýju Ólafíu.
Hjónin eru bæði úr sveitinni, en Guðjón
ólst upp í Hænuvík og María kemur frá
Sellátranesi, sem er næsti bær fyrir innan.
Þegar Guðjón og María tóku við búinu í
Hænuvík fyrir fjörutíu árum þurftu þau að
byrja frá grunni. Foreldrar Guðjóns drápu
allan sinn fjárstofn haustið áður en þau
keyptu af þeim jörðina eftir að hafa lent í
ýmsum skakkaföllum.
„Ég var búinn að vera viðloðandi
búskapinn frá 1962 eða 1963 og vissi alveg
hvað var hér til staðar. Þegar við tókum við
árið 1982 fengum við lömb frá bændum í
grenndinni og vorum fyrsta veturinn með
52 kindur. Við skulduðum aldrei krónu þar
sem við býttuðum á jörðinni og húsinu sem
við áttum á Patró,“ segir Guðjón.
Sjálfum sér nóg
Fyrstu árin voru erfið að sögn Guðjóns, en
með því að þurfa ekki að kaupa orku og
vera sjálfum sér nóg um mat náðu þau að
láta hlutina ganga upp. „Við fiskum allan
okkar fisk, framleiðum allt okkar kjöt, allar
okkar kartöflur, við framleiðum orkuna alla
sjálf,“ segir Guðjón, en á bænum hefur verið
heimarafstöð frá því um miðja síðustu öld.
Lengi vel voru þau með 400 kindur, en núna
séu þau farin að minnka við sig. Síðasta vetur
voru 250 kindur á bænum og reiknar Guðjón
með að fækka meira núna í haust.
Sauðfjárræktin gjaldþrota
Aðspurður um það hvort hægt sé að lifa af
sauðfjárbúskapnum segir Guðjón: „Ef þú
ætlar að kaupa áburð og fóðurbæti og vera
með svolítið af lánum þá þarftu að hafa tvö
þúsund fjár. Það er ekkert að marka þetta hjá
okkur – við getum heyjað allan hreppinn.
Sauðfjárræktin er gjaldþrota. Einfaldlega
vegna þess að við erum ekki bara að keppa
við þessa útþenslustefnu sem Bændasamtökin
hafa verið að hvetja til, heldur er verið að flytja
inn í landið fleiri þúsund tonn af alls konar
kjöti. Það tekur frá okkur og er á niðurgreiddu
verði – eitthvert hormónadrasl,“ segir Guðjón.
Rödd Vestfjarða heyrist ekki
Guðjón er mjög gagnrýninn á þá þróun
sem hefur átt sér stað í félagskerfi bænda
á undanförnum árum. Raddir bænda á
Vestfjörðum fái ekki að heyrast. „Kannski tekur
því ekki vegna þess að búskapur er almennt að
deyja á Vestfjörðum,“ segir Guðjón.
„Sjáðu fundarherferðina hringinn í kringum
landið sem þeir gortuðu sig af um daginn.
Hvar er fundurinn fyrir okkur? Á Ísafirði. Það
er enginn áhugi fyrir því að halda fund hér
á sunnanverðum Vestfjörðum.“ Hann segir
bændur hafa verið hvatta til að hagræða og
stækka búin, en það sé ekki hlaupið að því á
Vestfjörðum þar sem undirlendi er lítið.
„Vestfirðir eru að deyja sem búskaparland,
meðal annars fyrir tilstilli Bændasamtakanna.
Öll félagastarfsemi er búin. Búnaðarsambandið
helst á lífi enn þá, en það er löngu farið að ræða
að sameina það undir Vesturland. Hvar eru þá
raddirnar sem eiga að berjast fyrir Vestfirði?
Þær voru sex til sjö á fundum áður fyrr – ég
held að það sé einn núna.“
Sauðféð ratar heim
Guðjón segist vera heppinn með sitt fé, en það
hefur vanist því að koma sjálft til byggða á
haustin. Hann segist ná þessu með því að láta
sauðféð sitt vera úti mest allt árið sem verður
til þess að þær þekki sitt umhverfi og viti hvert
þær eigi að fara þegar haustar.
„Það er búið að taka úr íslensku fé þessa
náttúru að koma til byggða þegar haustið kemur.“
Þó svo að hann sé síðasti bóndinn á svæðinu
hafa smalamennskur verið viðráðanlegar.
Innviði þarf að bæta
Aðspurður um hvernig hann sjái byggðina
þróast á næstu árum og áratugum, segir Guðjón
að nauðsynlegt sé að bæta fjarskiptasamband á
svæðinu. Fólk geti því flutt á svæðið sem geti
unnið í fjarvinnu. Lagning ljósleiðara og þriggja
fasa rafmagnsstrengs var komin á dagskrá fyrir
skemmstu. Allt efnið var komið, en Guðjón segir
að tveir landeigendur á svæðinu hafi ekki gefið
heimild fyrir að plægja strenginn í gegnum sitt
land. Guðjón er hins vegar með heimarafstöð og
framleiðir þriggja fasa rafmagn fyrir heimilið.
Þrýstivatnspípa úr fiskeldiskvíum
Undanfarin ár hefur Guðjón unnið að því
að stækka virkjunina hjá sér til að bæta
raforkuöryggi í Hænuvík og húsunum þar í kring.
Ein af ástæðunum fyrir því að hann lagði í þessa
vinnu var sú að honum áskotnuðust þrjár aflagðar
fiskeldiskvíar sem hann gat tekið í sundur og
fengið kílómetra langt rör. Líklegt er að hann
muni eiga umframorku en hann mun ekki geta
selt þann straum ef lagning kapals fyrir þriggja
fasa rafmagn út í Hænuvík klárast ekki.
Búið var lífrænt
Búið í Hænuvík var komið með lífræna vottun
fyrir nokkrum árum. Búreksturinn hefur lengi vel
verið svo gott sem lífrænn, þar sem áburðargjöf
Hænuvík
Guðjón Bjarnason ólst upp í Hænuvík. Hann er gagnrýninn á þróun félagskerfis bænda og
sérstaklega hversu litla rödd Vestfirðingar fá.
Hótel Látrabjarg var áður grunnskóli sveitarinnar.