Læknablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 7

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 535
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Guðrún Þuríður
Höskuldsdóttir
yfirlæknir Sahlgrenska-
sjúkrahúsinu í Gautaborg
gudrun.hoskuldsdottir@gu.se
Meðferð við offitu byggir á áhuga
einstaklingsins og samtal um
offitumeðferð skal hefja með því að fá leyfi
skjólstæðingsins til að ræða þyngdina. Ef
áhugi er ekki til staðar er ekki viðeigandi að
halda áfram að ræða meðferðarmöguleika
eða hvetja til lífsstílsbreytinga.
doi 10.17992/lbl.2022.12.717
Á næsta ári eru 15 ár síðan ég útskrifaðist úr lækna­
deild Háskóla Íslands. Mér er það minnisstætt
þegar útskriftarbekknum var boðið í heimsókn til
Læknafélags Íslands þar sem við skrifuðum undir
Hippókratesareiðinn:
Ég sem rita nafn mitt hér undir lofa því og legg við dreng-
skap minn að beita kunnáttu minni með fullri alúð og sam-
viskusemi, að láta mér ávallt annt um sjúklinga mína án
manngreinarálits, að gera mér far um að auka kunnáttu
mína í læknafræðum, að kynna mér og halda vandlega öll
lög og fyrirmæli er lúta að störfum lækna
Þessi stund var hátíðleg og mér mikilvæg. Ég held
að við berum flest virðingu fyrir þessum orðum og
ætlum okkur að fara eftir þeim. Við ætlum okkur að
láta okkur annt um sjúklinga okkar án manngrein­
arálits en á sama tíma þekkjum við öll dæmi þess
þegar það fer misvel. Ég hef síðastliðin 10 ár unnið
á Sahlgrenska­sjúkrahúsinu í Gautaborg og eftir sér­
fræðinám í lyflækningum einbeitt mér sérstaklega
að meðferð offitu. Á lyflækningasviði Sahlgrenska
er sérhæfð móttaka fyrir einstaklinga með offitu og
til okkar berast um 2700 beiðnir á ári. Í hverri viku
hitti ég marga sem hafa lifað með offitu í lengri eða
styttri tíma. Það er algengt að skjólstæðingar okkar
hafi ekki upplifað virðingu í viðtölum innan heil­
brigðiskerfisins áður en þeir koma á móttökuna. Það
er miður.
Offita er algengur sjúkdómur sem er afleiðing
flókins samspils erfða, efnaskipta, hegðunar og um­
hverfisþátta. Samkvæmt skýrslu Alþjóðaheilbrigð­
isstofnunarinnar frá 2022 uppfylla næstum 60%
Evrópubúa skilgreiningu fyrir ofþyngd eða offitu
ef miðað er við líkamsþyngdarstuðul.1 Meðferð við
offitu byggir í grunninn á áhuga einstaklingsins
og samtal um offitumeðferð skal hefja með því að
fá leyfi skjólstæðingsins til að ræða þyngdina. Ef
áhugi er ekki til staðar er ekki viðeigandi að halda
áfram að ræða meðferðarmöguleika eða hvetja skjól­
stæðinginn til lífsstílsbreytinga. Þetta getur haft
öfug áhrif og rannsóknir hafa sýnt að virðingarleysi
og fordómar heilbrigðisstarfsfólks geta valdið verri
andlegri líðan, haft neikvæð áhrif á matarvenjur og
leitt til frekari þyngdaraukningar.
Í læknadeild HÍ var lögð áhersla á að við tileink­
uðum okkur gagnreynd vinnubrögð. Okkur var
kennt að kynna okkur klínískar leiðbeiningar um
meðferð sjúkdóma áður en ráðleggingar eru gefn­
ar og meðferð er hafin. Það sama á við um meðferð
offitu. Algengar ráðleggingar eins og „að borða bara
aðeins minna eða hreyfa sig aðeins meira“ gera lítið
úr skjólstæðingum okkar og gefa til kynna að sjúk­
dómurinn sé í grunninn skortur á viljastyrk eða aga.
Einstaklingar sem leita sér meðferðar við offitu hafa
oft skert heilsutengd lífsgæði2 og eru ráðleggingar
sem valda skömm og auka á vanlíðan því varhuga­
verðar. Áður en meðferð er hafin þarf að fara yfir
sögu og venjur einstaklingsins og greina mögulega
orsök sjúkdómsins. Eins og við aðra sjúkdóma get­
ur einnig þurft að vísa einstaklingum með offitu
til sérfræðimeðferðar ef önnur meðferð ber ekki
árangur. Á síðustu árum hafa rannsóknir einblínt
á samspil meltingarvegar og heiladinguls í stjórn­
un matarlystar og seddu. Hormónameðferð með
glúkagon­ lík peptíð­1 (GLP­1) hliðstæðum eins og til
dæmis Liraglutide eða Semaglutide sem og nýjum
samsettum GLP­1 og GIP (gastric inhibitory polypept-
ide) hliðstæðum (Tirzepatide) hafa
oft góð áhrif á þyngd og geta, eins
og efnaskiptaaðgerðir, verið mikil­
vægur þáttur í meðferðinni. Með­
ferð við offitu er þó mun flóknari
en bara áhrif á þyngd. Alþjóðlegar
klínískar leiðbeiningar, þar með
taldar íslenskar, leggja áherslu á að
bæta andlega líðan, að draga úr nei­
kvæðum áhrifum offitu á heilsufar
og stuðla að heilbrigðri starfsemi
líkamans og góðri andlegri líðan.3,4
Einnig hafa stór alþjóðleg verkefni unnið að því að
minnka fordóma gegn einstaklingum með offitu.5
Við viljum öll gera vel og veitum skjólstæðing­
um okkar ráðgjöf eftir bestu getu. Fordómar gegn
einstaklingum með offitu eru algengir í samfélaginu
og það er mikilvægt að heilbrigðisstarfsfólk sýni gott
fordæmi og ýti ekki undir þessa fordóma. Það er
sjálfsagt að við tileinkum okkur viðeigandi málfar
og sjáum til þess að komandi kynslóðir læknanema
hljóti þjálfun í að nálgast meðferð offitu með gagn­
reyndum vinnubrögðum.
Gagnreynd vinnubrögð við meðferð
offitu frekar en viðteknar venjur
Evidence-based practice
rather than the traditional
approach
Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir
MD, PhD, Department of
Medicine, Sahlgrenska
University Hospital,
Gothenburg Sweden
Heimildir
1. World Health Organization, WHO EUROPEAN REGIONAL OBESITY
REPORT 2022. 2022. apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/353747/
9789289057738­eng.pdf ­ nóvember 2022.
2. Mejaddam A, Krantz E, Höskuldsdóttir G, et al. Comorbidity and
quality of life in obesity­a comparative study with the general
population in Gothenburg, Sweden. PLoS One 2022; 17: e0273553.
3. Wharton S, Lau DCW, Vallis M, et al. Obesity in adults: a clinical pract­
ice guideline. CMAJ 2020; 192: E875­e891.
4. Embætti landlæknis. Klínískar leiðbeiningar um meðferð fullorðinna
einstaklinga með offitu. 2020. landlaeknir.is/gaedi­og­eftirlit/heil­
brigdisstarfsfolk/klininskar­leidbeiningar/leidbeiningar/item38666/
Kliniskar­leidbeiningar­um­medferd­fullordinna­einstaklinga­med­
offitu ­ nóvember 2022.
5. Rubino F, Puhl RM, Cummings DE, et al. Joint international consensus
statement for ending stigma of obesity. Nature Med 2020; 26: 485­97.
Þyrping af fitufrumum.
Mynd / Shutterstock.