Læknablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 16

544 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
R A N N S Ó K N
sprengja, terta og raketta, hljóta fleiri áverka heldur en þeir sem
slasast af öðrum tegundum flugelda. Valda þær gerðir flugelda yfir
1,8 áverka á hvern einstakling og verða því að teljast ívið illvígari
flugeldar.
Algengast var að fólk brenndi sig á flugeldum, en 157 (63%)
hlutu brunasár og er þetta í samræmi við erlendar rannsóknir.11,12
Í flestum tilvikum var um staðbundna yfirborðslæga bruna að
ræða.
Áverkar á augum eru nokkuð algengir, alls fundust 67 slík
tilvik, flest minniháttar, á við aðskotahlut í hornhimnu augans.
Augnáverkar leiddu til 8 innlagna á sjúkrahús, þrír hlutu áverka
sem leiddu til lögblindu á auga. Virðist tíðni augnáverka vera held­
ur minni en í fyrra uppgjöri, sem tók til áranna 1979­1991, þegar
15 þurftu á innlögn að halda og 7 hlutu varanlega sjónskerðingu.7
Hafa ber í huga að magn flugelda er mun meira á því tímabili sem
núverandi uppgjör tekur til og notkun hlífðargleraugna orðin al­
mennari.
Að meðaltali leitar einstaklingur annað hvert ár á bráðamót­
töku með skurð á höfði eftir að hafa orðið fyrir rakettupriki. Mið­
að við hið mikla magn af rakettum sem skotið er upp og fjölda
einstaklinga sem eru utan dyra að fylgjast með, kemur þetta ekki
á óvart.
Flest hinna slösuðu voru metin og meðhöndluð á bráðamóttöku
og send heim. Tæpur helmingur þurfti að koma í endurkomu á
spítalann og þá oftast í umbúðaskipti vegna brunaáverka.27 Endur­
komur til augnlækna voru einnig tíðar, 23% þeirra sem mættu í
endurkomu fóru til augnlæknis.
Í rannsókninni var ekki aflað gagna um örorkumat vegna flug­
eldaáverka. Reynt var að meta heilsutjón einstaklinga og fundust
13 einstaklingar sem glíma við varanlegt heilsutjón eftir flugelda­
slys. Þó enginn hafi látist á rannsóknartímabilinu er ekki útilokað
að látast af völdum flugelda, í erlendum rannsóknum eru dauðs­
föll í minna en 1% slysa.11,12 Í óformlegri heimildaleit fannst dauðs­
fall rétt utan rannsóknartímabilsins þar sem ungur maður lést af
völdum heimatilbúinnar rörasprengju úr flugeldum.28
Mögulegt er að einhver tilvik flugeldaslysa hafi ekki ratað
í rannsóknina þar sem leitarorðin sem notuð voru eru ekki
nauðsynlega tæmandi orðasafn yfir lýsingar á flugeldaslysum.
Eflaust voru einnig einhver smærri slys afgreidd á heilsugæslu
eða án aðkomu heilbrigðiskerfisins en líklega hafa öll alvarlegri
slys náð inn í rannsóknina. Hugsast gæti að rannsóknin missi
af dauðsföllum þar sem sá slasaði lætur lífið áður en komið er á
bráðamóttöku en við óformlega heimildaleit fundust ekki upplýs­
ingar um slík tilvik.
Samantekt
Slys vegna flugeldanotkunar eru umtalsvert vandamál á Íslandi.
Að meðaltali þarf 21 einstaklingur að leita á bráðamóttöku ár hvert,
þar af helmingur á nýársdag og fjórðungur á fyrstu klukkustund
hvers árs. Tæplega þrír af hverjum fjórum sem slasast vegna flug­
elda eru karlkyns en áberandi er að börn voru tæpur helmingur
slasaðra. Árlega slasast að meðaltali eitt barn á leikskólaaldri, þar
af rúmur helmingur vegna stjörnuljósa. Í 39% tilvika voru vís­
bendingar um að galli í flugeldi hefði átt þátt í eða orsakað slys
og í þriðjungi tilvika virðast einstaklingar ekki hafa meðhöndlað
flugelda með réttum hætti. Flestir áverkanna voru minniháttar,
brunasár og skurðir, en að minnsta kosti 13 einstaklingar hlutu
umtalsvert heilsutjón á rannsóknartímabilinu. Efla þarf forvarnar­
starf gegn flugeldaslysum, einkum með áherslu á rétta meðhöndl­
un þeirra og notkun öryggisgleraugna. Sérstaklega þarf að huga
að forvörnum barna og ættu börn á leikskólaaldri ekki að nota
stjörnuljós né aðra flugelda.
Þó flugeldar séu fallegir fylgir þeim mikil slysatíðni og álag á
bráðamóttökuna og því er vert að íhuga að setja frekari skorður
við innflutningi, sölu og notkun þeirra.
Heimildir
1. E.þ. Erfðahyllingin og einveldisskuldbinding í Kópavogi 1662. Morgunblaðið. 28. júlí
1962: 11.
2. Arnórsson E, Þorkelsson J. Ríkisréttindi Íslands : skjöl og skrif. Kristjánsson S, Reykja vík
1908: 111­2.
3. ÍS. Flugeldasala Ellingsen hf.: Flugeldar í 75 ár. Dagblaðið Vísir Flugeldar. 27. desember
1991: 4.
4. Slysavarnarfélagið Landsbjörg. Flugeldamarkaðir björgunarsveita; 2022. Landsbjorg.is.
landsbjorg.is/fjarhagslegar­upplysingar ­ apríl 2022.
5. Ásgeirsson VÖ. Flugeldaslys: „Fyrst og fremst full orðnir karl menn sem voru að brjóta
öryggis reglur“. Vísir 22. febrúar 2022. visir.is/g/ ­ apríl 2022.
6. Baldursdóttir L, Thorsteinsson LS, Auðólfsson G, et al. Brunaslys barna : innlagnir á
Landspítala 2000­2008. Læknablaðið 2010; 96: 683­9.
7. Haraldur S, Guðmundur V, Friðbert J. Augnáverkar af völdum flugelda. Læknablaðið
1991; 77: 381­3.
8. Andradottir HO, Thorsteinsson T. Repeated extreme particulate matter episodes due to
fireworks in Iceland and stakeholders’ response. J. Clean Prod 2019; 236:117511.
9. Reglugerð um skotelda nr. 414 2017 (Innanríkisráðuneyti Íslands).
10. Van Yperen DT, Van Lieshout EMM, Dijkshoorn JN, et al. Injuries, treatment, and impa­
irment caused by different types of fireworks; results of a 10 year multicenter retrospect­
ive cohort study. Scand J Trauma Resusc Emerg Med 2021; 29: 11.
11. Sandvall BK, Jacobson L, Miller EA, et al. Fireworks type, injury pattern, and permanent
impairment following severe fireworks­related injuries. Am J Emerg Med 2017; 35: 1469­
73.
12. Canner JK, Haider AH, Selvarajah S, et al. US emergency department visits for fireworks
injuries, 2006­2010. J Surg Res 2014; 190: 305­11.
13. Reglugerð um sölu og meðferð skotelda nr. 536 1988 (Dóms­ og kirkjumálaráðuneyti
Íslands).
14. Richter N. Engin tölfræði um slys vegna skotelda. Fréttablaðið 31. desember 2021:4.
15. Elísdóttir R, Lúðvígsson P, Einarsson ÓJ, et al. Brunaslys barna á Íslandi : innlagnir á
árunum 1982­1995. Læknablaðið 1997; 83: 303­5.
16. Guðmundur V. Nýgengi meiriháttar augnslysa : sjúklingar lagðir á Augndeild
Landakotsspítala 1971­1979. Læknablaðið 1981; 66 (fylgirit 12): 37­46.
17. Sandvall BK, Keys KA, Friedrich JB. Severe Hand Injuries From Fireworks: Injury
Patterns, Outcomes, and Fireworks Types. J Hand Surg Am 2017; 42: 385. e1­e8.
18. Chang IT, Prendes MA, Tarbet KJ, et al. Ocular injuries from fireworks: the 11­year
experience of a US level I trauma center. Eye (Lond) 2016; 30: 1324­30.
19. Remškar M, Tavčar G, Škapin SD. Sparklers as a nanohazard: size distribution mea­
surements of the nanoparticles released from sparklers. Air Qual Atmos Health 2015; 8:
205­11.
20. Singh S. Sparklers as a major hazard for burn injury. Burns 1997; 23: 369­72.
21. Guðmundsson G, Andradóttir HÓ, Þorsteinsson Þ. Bréf til blaðsins: Mengun af völdum
flugelda og áhrif á lungnaheilsu Íslendinga. Læknablaðið 2018; 104: 576­7.
22. Valsdóttir Þ. Gæludýraeigendur flýja borgina yfir áramót. Vísir 29. desember 2017. visir.
is/g/2017171229221 ­ maí 2022.
23. Matvælastofnun. Flugeldar og velferð gæludýra 2016. mast.is/is/um­mast/frettir/frettir/
flugeldar­og­velfer­gaeludyra ­ maí 2022.
24. Rannsóknarnefnd umferðarslysa. Vesturlandsvegur við Köldukvísl 20­águst­2006.
Ríkislögreglustjóri; 2. mars 2007.rnsa.is/media/2064/vesturlandsvegur­vid­koeldukvisl­
­20­agust­2006.pdf ­ maí 2022.
25. Innflutningur eftir tollaskrár númerum 2010­2021 3604. Hagstofa Íslands 2022.
26. Slysavarnarfélagið Landsbjörg. Hugum að öryggi. 2020. flugeldar.is ­ apríl 2022.
27. Atiyeh B, Barret J, Dahai H, et al. International Best Practice Guidelines: Effective Skin
and Wound Management of Noncomplex Burns. Wounds International, London 2014.
28. e.þ. Lést af völdum sprengingar í Hveragerði. Vísir 22. janúar 2010. visir.
is/g/2010575600931 ­ apríl 2022.
Greinin barst til blaðsins 15. ágúst 2022,
samþykkt til birtingar 7. nóvember 2022.