Fréttablaðið - 10.03.2023, Qupperneq 11

Guðmundur
Steingrímsson
n Í dag
Í bernsku minni voru kvöld-
fréttir Ríkisútvarpsins heilög stund.
Fréttastef Atla Heimis ómaði um
eldhúsið. Rokið var til og hækkað
í tækinu. Kvöldmatur á borði.
Sussað. Fréttaþulur hóf upp raust
sína. „Afli línubáta hefur verið með
versta móti það sem af er vetri.
Þyrla Landhelgisgæslunnar sótti
veikan sjóliða á tíunda tímanum í
morgun. Íslenska handboltalands-
liðið stóð ekki undir væntingum.
Von er á djúpri lægð og ört vaxandi
suðvestanátt.“
Að þessu loknu var kveikt á
kvöldfréttatímum sjónvarpsstöðv-
anna. Á einum og hálfum tíma var
nokkurn veginn sama fréttaþula
dagsins endurtekin, þar til nokkuð
örugglega mátti fullyrða að það
sem gerðist hefði ábyggilega ekki
farið fram hjá neinum í heimilis-
haldinu. Og dag hvern duttu fjögur
til fimm blöð inn um bréfalúguna,
með mismunandi sjónarhólum á
þær hinar sömu fréttir. Stundum þó
með æsandi skúbbum.
Nú er öldin önnur.
Á einhverjum tímapunkti í lífi
mínu, þegar ég var kominn til vits
og ára og farinn að hafa sjálfstæð og
afgerandi áhrif á stillingu viðtækja
í mínu nærumhverfi – sem er mikil-
vægur áfangi í lífi hverrar mann-
eskju – gerði ég uppgötvun. Áhrif
hinna afmörkuðu línulegu frétta-
tíma á sálarlífið voru of ískyggileg. Í
hvert skipti sem ég hlustaði á frétta-
tíma, þyrmdi yfir mig. Pirringur óx
og kippir urðu í andliti. Orka þvarr.
Lund dofnaði. Ég gat ekki lengur
fengið það svona beint framan í
mig í einum pakka hvað hefði farið
úrskeiðis þann daginn í heiminum
og hverjir hefðu gert upp á bak. En
það er jú meginuppistaða frétta.
Eftir sem áður – hafandi jú hafið
störf sem blaðamaður á dagblaði
undir styrkri stjórn Indriða G.
Þorsteinssonar á unglingsárum
– gat ég ekki annað en skilgreint
mig sem fréttafíkil. Þörf mín fyrir
fréttir fór hins vegar smám saman
að leita í aðra farvegi, líkt og þörf
veraldarinnar allrar. Vefsíður hófu
göngu sína. Hægt er að vera betur
upplýstur um dagleg tíðindi en
nokkurn tímann áður, með mun
minni fyrirhöfn og án þess að
öllum skakkaföllum mannkynsins
sé sturtað yfir mann í einu. Maður
guðar á stafræna fréttagluggann
eftir þörf og hlaðvörp óma í eyrum
mínum í sívaxandi mæli. Alls konar
fréttaskýringar og hressandi viðtöl
eru nú hluti af daglegri fréttaneyslu
minni, með mun betri áhrifum á
hugarþelið. Ég stjórna flæðinu.
Löngunin til að lesa fréttir
á prenti hefur að sama skapi
minnkað. Mér hefur smám saman
opin berast – í þessari veröld þar
sem aðgengi að fréttum er í raun
allt um lykj andi – hversu fárán-
legt það er að höggva tré einhvers
staðar, búa til pappír, prenta á það
myndir og stafi og láta svo nætur-
hrafna keyra hið áprentaða blað
heim til mín svo ég geti lesið það
– eða ekki – og fyllt bláu tunnuna
með því.
Úti í heimi eru fjölmiðlar
gjörbreyttir. Bandaríski frétta-
miðillinn New York Times
hefur augljóslega uppgötvað að
engu máli skiptir lengur að bera
fréttir í hús. Bera þarf fréttir í
síma. Símarnir eru nýju lúgurnar.
Í símum sínum opnar fólk, þar á
meðal ég, á hverjum degi glæsilegt
smáforrit New York Times, þar
sem urmull af vönduðum fréttum,
fréttaskýringum og hugvekjandi
skoðanapistlum bíður, til að lesa
yfir kaffibollanum. Fjölmiðlar
sem ætla sér að keppa í úrvalsdeild
eru ekki lengur blöð, útvarpsstöð
eða sjónvarpsstöð. Þeir eru forrit.
Útvarpsþættir eru hlaðvörp í eyra.
Sjónvarpsstöðvar eru app í boxi.
Markmið New York Times er
að vera ómissandi fréttamiðill
fyrir allan hinn enskumælandi
heim. Ísland er þar á meðal. Yfir
120 milljón manns um víða veröld
njóta miðilsins mánaðarlega staf-
rænt. Prentuðu eintökin af blaðinu
eru að fjara út. Þau eru innan við 4
prósent af stafrænu áskriftunum.
Breytingar rata alltaf seint til
Íslands. Pönkið var um það bil
þrjú ár að berast. Hér var fólk
með hanakamb þegar restin af
veröldinni var komin með herða-
púða. Annað er eftir því. Íslenskir
fjölmiðlar eru furðulega hikandi.
Árið virðist enn 2005. Vefsíður eru
nokkurn veginn eins og þá. Veðjað
er á fréttabréf í tölvupósti. PDF-
skjöl eru látin nægja sem stafrænar
birtingarmyndir prentmiðla. Á
þessu stafræna, netvædda landi
virðast fjölmiðlar fastir í gömlum
hjólförum. Vakning er í hlað-
vörpum, en að öðru leyti er lítið að
ske. Ég spái hinu augljósa: Sá miðill
sem fyrstur kemst almennilega í
símana, með vönduðu smáforriti
sem býður upp á fréttir andar-
taksins, skoðanir, skýringar og
umfjallanir með tilheyrandi upp-
lýsinga- og skemmtanagildi, hann
vinnur.
Megi kapphlaupið úr húsunum
í símana hefjast sem fyrst, því
málið er jú smá áríðandi: Íslenskir
fjölmiðlar verða að hysja upp um
sig brækurnar. Annars verða ekki
sagðar neinar fréttar í framtíðinni
af afla línubáta, þyrlu Landhelgis-
gæslunnar, vonbrigðum hand-
boltalandsliðsins eða lægðardrög-
um með vaxandi suðvestanátt, og
þaðan af síður á íslensku. n
Breyttar fréttir
Fjölmiðlar sem ætla
sér að keppa í úrvals-
deild eru ekki lengur
blöð, útvarpsstöð eða
sjónvarpsstöð. Þeir eru
forrit.
gardabaer.is
SKIPULAGSMÁL
Í GARÐABÆ
Bæjarstjórn Garðabæjar auglýsir hér með tillögu að
breytingu deiliskipulags 4. áfanga norðurhluta Urriða-
holts og tillögu að deiliskipulagi fyrir félagssvæði
Hestamannafélagsins Sóta á Álftanesi í samræmi við
1. mgr. 31. gr. skipulagslaga nr. 123/2010,
sbr. 1. mgr. 41. gr. sömu laga.
Urriðaholt norðurhluti 4. áfangi - Deiliskipulagsbreyting
Tillagan gerir ráð fyrir breyttri legu Flóttamannvegar
og undirgöngum undir veginn við göngustíg sem liggur
milli Vífilsstaðahrauns og norðurhlíðar Urriðaholts. Einnig
er gert ráð fyrir að reiðstígur sem liggur meðfram Flótta-
mannavegi verði felldur út.
Tillagan er aðgengileg á vef Garðabæjar, www.gardabaer.is
og í þjónustuveri.  Þeir sem telja sig eiga hagsmuna að
gæta er gefinn kostur á að senda inn skriflegar athuga-
semdir til og með 11. maí 2023, annað hvort á netfangið
skipulag@gardabaer.is eða á bæjarskrifstofur Garðabæjar,
Garðatorgi 7, 210 Garðabæ.
Hestamannfélagið Sóti á Álftanesi – Deiliskipulag
Tillagan er auglýst að nýju þar sem formleg staðfesting
á samþykkt bæjarstjórnar á skipulagi svæðisins var ekki
birt innan lögákveðins frests samkvæmt 2. mgr. 42. gr.
skipulagslaga nr. 123/2010.
Tillagan er aðgengileg á vef Garðabæjar,
www.gardabaer.is og í þjónustuveri.  Þeir sem telja sig
eiga hagsmuna að gæta er gefinn kostur á að senda inn
skriflegar athugasemdir til og með 24. apríl 2023, annað
hvort á netfangið skipulag@gardabaer.is eða á
bæjarskrifstofur Garðabæjar, Garðatorgi 7, 210 Garðabæ.
Hvers vegna þarf margfalt hærri
vexti hér á landi til að bregðast við
sömu verðbólgu og í öðrum Evr-
ópuríkjum? Ísland er auðvitað ekki
eina landið sem finnur fyrir verð-
bólgu núna en stóra spurningin er
hins vegar þessi – hvers vegna þarf
að hækka vextina margfalt hér? Eitt
er nefnilega glíman við verðbólgu.
Annað er hinn séríslenski veruleiki
himinhárra vaxta.
Á Íslandi er erfiðara fyrir fólk að
eignast húsnæði en í nágrannaríkj-
unum vegna þess hvað vextir á hús-
næðislánum eru háir. Matarkarfan
er dýrari, húsnæðislán eru dýrari
og tryggingar eru dýrari. Alvöru
samkeppni milli banka er ekki til.
Ástæðan er ekki síst sú að sveiflur
á gengi krónunnar gera íslenskan
markað lítið heillandi fyrir erlend
fyrirtæki. Þau eru vön að geta gert
spár lengra en nokkrar vikur fram
í tímann. Sveiflurnar verja þannig
fyrirtækin fyrir erlendri samkeppni
og fyrir það greiðir fólkið í landinu
hátt gjald, í formi skertrar sam-
keppni og hærra verðlags.
Snjóhengjan brestur
Ég kallaði eftir svörum frá Seðla-
bankanum um hlutfall húsnæðis-
lána sem eru með óverðtryggð lán
á breytilegum vöxtum. Þegar svör
bárust rétt fyrir síðustu jól var þetta
hlutfall 27%. Það þýðir að 27% lán-
takenda hafa tekið á sig vaxtahækk-
anir af fullum þunga, 11 sinnum
í röð. Á þessu ári munu síðan
4.451 heimili losna undan föstum
vöxtum óverðtryggðra lána. Vaxta-
skellurinn verður þessum heimilum
þungur. Auðvitað hafa vaxtahækk-
anir þýðingu fyrir þá sem eru með
verðtryggð lán, þar sem við blasir
hinn íslenski veruleiki þess að höf-
uðstóll láns getur hækkað þrátt fyrir
mánaðarlegar afborganir.
Það er ekki jafnt gefið
Um 300 íslensk stórfyrirtæki nota
ekki krónuna heldur gera upp
í öðrum gjaldmiðli, oftast evru
og dollara. Þær tölur liggja fyrir
í svörum viðskiptaráðherra við
skrif legri fyrirspurn sem ég lagði
fram á Alþingi. Stóreignafólk notar
íslensku krónuna ekki heldur, það
getur geymt fjármuni í erlendum
gjaldmiðlum. Eftir stendur þess
vegna að þegar vextir hækka þá er
það almenningur og minni fyrir-
tæki sem taka á sig kostnaðinn.
Stærsti hluti hagkerfisins sleppur.
Og auðvitað skapar þetta óréttlæti
spennu. Það er einfaldlega ekki jafnt
gefið.
Land jafnra tækifæra
Pólitísku spurningarnar sem þarf
að svara er hvaða réttlæti er í því
að fólk á Íslandi þurfi að borga
íbúðina sína mörgum sinnum út
af háum vöxtum? Að ungar barna-
fjölskyldur taki á sig miklar vaxta-
hækkanir á meðan aðrir hópar á
Íslandi eru í skjóli evru og dollara.
Stóra myndin snýst um jöfn tæki-
færi. Að Ísland verði land jafnra
tækifæra hvað varðar möguleika
á því að geta gert áætlanir og fá að
upplifa stöðugleika. Pólitíkin verður
að sameinast um það stóra verkefni
að tryggja jöfn tækifæri á Íslandi
með almennum reglum, heilbrigðri
samkeppni – og síðast en ekki síst
stöðugum gjaldmiðli. n
Íslendingar borga margfalt meira
Þorbjörg Sigríður
Gunnlaugsdóttir
þingmaður
Viðreisnar
FRÉTTABLAÐIÐ SKOÐUN 1110. MARS 2023
FÖSTUDAGUR