Arkitektúr og skipulag - 01.09.1989, Síða 42

Leitin að staðfestu í innri
gerð kirkjunnar
Höfundar:
Kjartan Jónsson, innanhússarkitekt
Trausti Valsson, arkitekt og skipulagsfræðingur
Mynd af Skálholtskirkju Brynjólfs sveinssonar, biskups. Birt með leyfi Seðlabanka íslands og AVK hf. Auglýsingastofu Kristínar.
Á OKKAR rótlausu öld efnishyggju og hraða hafa hin
kyrrlátari gildi átt í vök að verjast. Þessa sér stað bæði í lífi
einstakling-anna og því hvemig umhverfi okkar er mótað og
byggt. Þróun þessi er svo langt komin að nýjar kirkjur bera
margar með sér slfkt staðfestu- og tilfinningaleysi að þær
minna á glaseygðar tískudrósir. Hér er mikil breyting á orðin
frá gömlu torf- og timburkirkjunum þar sem dýpt og staðfestu
lýsir frá einfaldleika í efni og hlutföllum. Líklega er okkur
nútímahönnuðum nokkur vorkunn því það er svo margt í
nútímanum sem vinnur á móti okkur; náttúruleg byggingar-
efni em dýr, alúð við hönnun og díteil er líka dýrkeypt og svo
standa söfnuðimir og hrópa á stæl eins og jafnan er háttur
nýríks fólks þó ekkert sé eins léttvægt og forgengilegt og
einmitt mesti stællinn.
Hér komum við að því að hugleiða hver er munurinn á hönnun
sem byrjar á einhverri útlitslegri dillu og svo þeirri aðferð að
reyna að gera hina innri byggingu og staðfestu sem styrkasta.
Smásaga af kirkjubyggingu í Mosfellssveit bregður nokkm
ljósi á þetta mál: Þegar til stóð að byggja Mosfellskirkju hina
nýju, fór sóknamefndin í ferð um sveitina með teikningu af
kirkjunni, sem stóðst þá víst ágætlega kröfur um að geta talist
módeme. Þegar nefndin kom til skáldsins á Gljúfrasteini mun
hún víst hafa verið komin í góða æfingu með að lýsa því
andlega stórvirki sem hér var í uppsiglingu í sveitinni. Og að
sjálfsögðu þurfti nokkuð mörg orð til að lýsa þessu en þegar
þar kom að lýsingunni var lokið, var nefndin spennt að heyra
hvort ekki hefði tekist að lyfta skáldinu upp í nokkurt andlegt
flug og beið nú nefndin eftirvæntingarfull eftir viðbrögðunum.
Eftir nokkra umhugsun kemur „u,u...“ og síðan eftir nokkra
þögn ekki álit heldur mjög óvænt spuming: „u,u ... .u ....
verður ’ún hol að innan?“
Komum nú aftur að hinni „innri byggingu“, sem við nefndum
hér áðan. Hér emm við að sjálfsögðu ekki að tala um sperrur
og veggstoðir heldur eigindir, sem lúta að hinni andlegu gerð
byggingarinnar. Orðin „innri bygging“ em að því leyti hentug
að hér erum við að fjalla um strúktúr, kerfi, sem byggist upp
frá einhverjum grunni eða innri kjama. I upphafi var orðið,
segir í Biblíunni, og upp frá því reis hægum skrefum hin
kristna kenning og síðan alheimskirkjan. Þessi strúktúr, sem
teygir sig aftur í aldimar, er ein af sterkustu rótum menningar
okkar Vesturlandabúa og aðeins með tryggum tengslum við
þessa rót náum við að vera í tengslum við hið mikla litróf sem
þessi grein menningarsögunnar býr yfir. Vegna þessa er
ræktarsemi við þessa rót mikilvæg. Tengslin geta náðst t.d.
með lestri bóka, með því að hlusta á kirkjutónlist eða skoða
trúarleg listaverk og kirkjur. Beinustu tengslin nást að
sjálfsögðu með því að stunda hefðbundið trúarlíf og er auðvelt
að sjá að ef ritmáli þess og formi hefur verið breytt vemlega í
nútímalegt horf, minnkar tengingin við þessa ævagömlu
andlegu byggingu. Og út af þessu hefur kirkjan löngum fylgt
hinu hefðbundna formi í starfi sínu. Þetta hefur hún einnig gert
að þvíervarðarformogtilhögunkirkjubyggingarinnarsjálfrar
enda form kirkjunnar og form litúrgíunnar samofin og hin
hefðbundna kirkja endurspeglar djúpa menningarsögulega og
kirkjulega rót.
Hið hefðbundna hefur nokkuð haldið velli í kirkjustarfinu á
okkarrótlausu tímum en það verðurekki sagt um kirkjubygging-
amar. Einhvem veginn hefur það farið svo að þessi tegund
40
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG