Arkitektúr og skipulag - 01.09.1989, Blaðsíða 43

bygginga, sem virðist helst þurfa að lúta hefðbundnu formi, er
það svið þar sem módemistar hafa komist upp með hvað
mestar hundakúnstir og jafnan nær alveg úr lausu lofti gripnar.
Nútímakirkjur þurfa að sjálfsögðu að vera nútímalegar, en
tengsl við bæði hina alþjóðlegu og íslensku byggingasögulegu
hefð verður að vera sá gmnnur sem byggt er á. En hér komum
við íslendingar að stærra vandamáli en flestar aðrar þjóðir
vegna þess að við erum ein af líklega mjög fáum þjóðum sem
á ekki skráða byggingarlistasögu nema þá brot í örfáum
tímaritsgreinum.
Þegar við, höfundamir, ákváðum að taka þátt í samkeppninni
um endurbætur á Fossvogskirkju í þeim anda sem hér er lýst
(módemisminn varð reyndar ofan á í dómnefndarúrslitunum),
þá urðum við að fara út í nokkra könnun á stflsögu íslenskra
kirkna. Fyrst byrjuðum við reyndar á að ná saman gögnum um
hugmyndabakgmnn Fossvogskirkju, en engin slík gögn fylgdu.
Af eldri teikningum arkitektanna varð okkur fljótt ljóst að
rómanska basilíkan er algerlega grunnurinn að uppbyggingu
kirkjunnar. T.d. gerðu þeir ráð fyrir lokuðum útbrotum út frá
kirkjuskipinu, en regnþökin em skrýtnar leifar af þeirri
hugmynd. Okkar tillaga lagði m.a. til að útbrotunum yrði
lokað og kirkjuskipið opnað með bogagöngum út í þau eins og
hefðin býður - en þetta er nú önnur saga.
Þegar við fórum að kynna okkur rómanska stflinn nánar til að
geta unnið tillögu okkar á sem réttastan hátt þá komumst við
að því okkur til nokkurrar furðu að rómönsk stíleinkenni eru
mjög áberandi í íslenskri kirkjubyggingasögu og nánast sem
rauður þráður. Gotnesk einkenni (oddboginn o.fl.) koma t.d.
ekki fram fyrr en á þessari öld með Fríkirkjunni, Kristkirkju og
Hallgrímskirkju. Okkur finnst ekki úr vegi að enda grein okkar
hér á stuttri lýsingu á því hvemig og hvers vegna rómanski
stfllinn er svo áberandi í sögu kirkjubygginga hér á landi. Það
sem ræður hér mestu er eflaust upphafið, þ.e. að rómanski
stfllinn var ríkjandi stefna í Evrópu á fyrstu tveimur öldum
kristni á Islandi.
Þegar svo gótíkin tekur að rísa í Evrópu á 12. öld virðast þeir
straumar nokkuð fara hjá garði á íslandi. í grein í ritinu
„Kirkjulist á Kjarvalsstöðum" um kirkjubyggingu á íslenskum
mið- og síðmiðöldum segir Hörður Ágústsson: „í það sýnist
mega ráða, að timburkirkjurnar hafa yfirleitt verið
útbrotakirkjur....“(bls.37) ogumútbrotakirkjumarsegirhann
nokkm síðar: „Islenska útbrotakirkjan er í rauninni hreinræktuð
rómönskbasilíkaúrtré“ (bls. 40). Stórutimburdómkirkjumar
á Hólum og Skálholti vom þannig að gmnni til í rómönskum
stfl og hinar minni kirkjur taka formstefnu sína jafnan nokkuð
eftir höfuðkirkjunum.
Þegar embætti Skálholtsbiskups var síðan flutt til Reykjavíkur
og embættinu reist þar ný dómkirkja (vígð 1796) varð til ný
fyrirmynd annarrar kirkjubyggingar á landinu. Dómkirkjan í
Reykjavík hefur mjög rómönsk stfleinkenni, bæði neðri hæðin,
sem reist var fyrst, og efri hæðin, kórinn og forkirkjan, sem
bætt var við um hálfri öld síðar.
Á myndröðum 1 og 2 eru sýnd dæmi um hvemig Dómkirkjan
varð að fyrirmynd í íslenskum kirkjuarkitektúr. Fyrri röðin
sýnir rómanska bogagluggann og skiptingu hans með sprotum
og seinni röðin sýnir rómönsku bogaþrenninguna, sem oftast
birtist sem gluggaþrenning en er reyndar dyraþrenning
aðalinngangs í Dómkirkjunni. ■
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG
41