Arkitektúr og skipulag - 01.09.1989, Blaðsíða 68

NÝ LÖG UM HÚSAFRIÐUN
Höf: Guðmundur Gunnarsson, arkitekt. Alþingi
samþykkti ný þjóðminjalög í mai síð astliðnum og öðlast
þaugildi 1. janúar 1990. Tilgangur þessara laga er að
tiyggja sem best varðveislu menningarsögulegra minja
þjóðarinnar. Lögin kveða á um skipulag og starfsemi
Þjóðminjasafns íslands og byggðasafna, fjalla um
fomminjar, kirkjugripi og menningarmörk, auk friðunar
húsa og annarra mannvirkja. Ætlun mín með þessari
samantekt er að minnast á helstu nýmæli og breytingar
varðandi húsafriðun í þessum lögum.
í nýju lögunum er gert ráð íýrir að hægt verði að friða hús,
húsasamstæður og hverfi sem talið er að hafi listrænt eða
menningarsögulegt gildi, einnig getur friðun náð til
nánastaumhverfisþess. Meðþessaribreytinguergefinn
möguleiki á að varðveita heildaryfirbragð byggingar og
nánasta umhverfis hennar.
Friðun er ekki lengur skipt í A- og B- flokk heldur skal
Húsafriðunamefnd greina frá í tilkynningu til eigenda
húsa til hvers friðun nær hveiju sinni. Öll hús sem reist
fýrir 1918 skulu friðuð svo og allar kirkjur reistar fýrir
1918. Eigendum húsa sem reist em fýrir 1900 er skylt
að tilkynna minjavörðum og Húsafriðunamefnd með
góðum fýrirvara ef þeir hyggjast breyta húsi sínu, flytja
eða rífa. Húsafriðunamefnd skal innan þriggja vikna
tilkynna viðkomandi aðilum hvort hún telji ástæðu til
friðunar. Einnig ber byggingarfulltrúum að fýlgjast með
því að eigendur slíkra mannvirkja sinni tilkynningar-
skyldu sinni. Telji Húsafriðunamefnd hættu á að hús,
sem hefur menningarsögulegt gildi en er ekki friðað,
verði rifið eða gildi þess rýrt getur nefndin gripið til
66
skyndifriðunar í tvær vikur og stöðvað þannig frekari
framkvæmdir. Menntamálaráðherra ákveður að fengnum
tillögum Húsafriðunarnefndar hvort friða skuli
viðkomandi hús áður en skyndifriðun lýkur. Þessi
ákvæði um friðun húsa, ásamt heimild til skyndifriðunar,
em mikið fagnaðarefni og löngu orðin tímabær, því alltof
oft hafa menn þurft að horfa upp á menningarverðmæti
rifin eða skemmd án þess að fá rönd við reist. Mætti nefna
nýleg dæmi eins og viðbyggingu við Landakirkju í Vest-
mannaeyjum og niðurrif Snorrahúss á Akurejrri.
í lögunum er einnig heimildarákvæði um niðurfellingu á
fasteignagjöldum á friðlýstum eignum að uppfýlltum
ákveðnum skilyrðum. Umsóknum um styrki í
Húsafriðunarsjóð hefur fjölgað stöðugt síðan hann var
stofnaður og er í langflestum tilvikum sótt um styrki til
viðhalds og endurbóta á mannvirkjum sem
Húsafriðunamefnd telur sér skylt að styðja. Þetta hefur
leitt til þess að styrkupphæðir hafa farið lækkandi. Með
þetta í huga og þá auknu starfsemi Húsafriðunamefndar
sem fýlgir í kjölfar breytinganna er gert ráð fýrir að hækka
framlög til Húsafriðunarsjóðs úr 20 kr. í 200 kr. á hvem
íbúa landsins.
Tilhögun um skipan manna í Húsafriðunamefnd er
nokkuð breytt frá núgildandi lögum. í henni em tveir
nefndarmenn skipaðir án tilnefningar en framvegis verða
þeir tilnefndir af þjóðminjaráði. Arkitektafélag íslands
tilnefnir einn mann í stað Bandalags íslenskra lista-
manna og Samband íslenskra sveitarfélaga tilnefnir einn
mann eins og áður. Ráðherra skipar síðan formann
nefndarinnar. Höfundur rekur teiknistofu í Reykjavík og
situr í Húsafriðunamefnd. ■
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG