Arkitektúr og skipulag - 01.09.1989, Qupperneq 59

Einfalt og skilvirkt:
Nýjar áherslur í skipulagslöggöf á
Norðurlöndum
Höf: Dr. Bjami Reynarsson.
SKORTUR Á FAGLEGRI UMRÆÐU
Seinustu árin hefur verið mikil umræða um skipulagsmál
meðal fagmanna á Norðurlöndum og í framhaldi af þessari
umræðu hafa komið fram breyttar áherslur í meðferð skipu-
lagsmála, m.a. í nýjum skipulagslögum.
Hér á landi hefur fagleg umfjöllun um skipulagsmál verið lítil
seinustu tvo áratugina. Á seinni hluta sjöunda áratugarins var
aftur á móti töluverð umræða um skipulagsmál í framhaldi af
nýsettum skipulagslögum 1964 og staðfestingu Aðalskipulags
Reykjavíkur 1962-1983, árið 1967.
Nú er staðan þannig, að á seinasta ári var staðfest nýtt
aðalskipulag fyrir Reykjavík, eftir 20 ára tilraunir til
endurskoðunar á eldra skipulagi. Frumvarp til nýrra skipu-
lagslaga sem fyrst var lagt fyrir Alþingi haustið 1986 var
fengið sérstakri nefnd til endurskoðunar í vor, því Samband
íslenskra sveitarfélaga skilaði nýrri tillögu að frumvarpi til
skipulagslagatil félagsmálaráðherra 1987, sem í veigamiklum
atriðum stangast á við frumvarp skipulagsstjómar. Vegna
skorts á faglegri umræðu um skipulagsmál, er lítið um
breyttar áherslur í frumvarpinu frá 1986, t.d. erfrumkvæðiog
ábyrgð í gerð skipulagsáætlana (aðalskipulags og deiliskipu-
lags) ekki nema að takmörkuðu leyti fært til sveitarfélaga, þótt
því sé haldið fram í athugasemdum með frumvarpinu. Eitt
mikilvægasta atriðið í nýjum skipulagslögum á Norðurlöndum
em einmitt minni afskipti ríkisvaldsins að skipulagsmálum
sveitarfélaga.
Ekki er mögulegt í stuttri tímaritsgrein að rekja mismuninn á
þessum tveim frumvarpsdrögum, aftur á móti er ekki úr vegi
að fara nokkmm orðum um nýjar áherslur í stjóm skipu-
lagsmála á Norðurlöndum, eins og þær birtast í fagtímaritum
og nýlegum skipulagslögum.
ÞRÓUN OG STEFNA
Gífurlegar þjóðfélagsbreytingar hafa átt sér stað seinasta
aldarfjórðunginn, frá því íslensku skipulagslögin vom sett.
Þjóðfélagið er nú mun opnara og almenningur vill fá að
fylgjast með jafnmikilvægum málaflokki og skipulagsmálum,
enda em fjölmiðlar nú mun iðnari við að upplýsa fólk um það
sem er að gerast í skipulagsmálum en áður. Öll
upplýsingasöfnun og miðlun verðursífellthraðvirkari. Skipu-
lag byggðar fer ekki lengur fram á lokuðum stofnunum þar
sem arkitektar og aðrir skipulagssérfræðingar leggja einir á
ráðin um hvemig byggð og umhverfi skuli líta út í framtíðinni.
Niels Östergárd aðstoðarframkvæmdastjóri skipulagsstjómar
í Danmörku (Planstyrelsen) telur að tvær aðal vaxta stefnur-
nar í þjóðfélagsþróun á Norðurlöndum seinustu tvo áratugina,
hvað varðar stjómun og skipulag, hafi verið frá miðstýringu til
valddreifingar og frá mikilli stýringu til minni stýringar, þ.e.
til einföldunar á lögum og stjómkerfi (mynd 1A). Sumir
myndu einfaldlega kalla þetta„hægri“ sveiflu. Samkvæmt
Östergárd og fleirum má tengja stjómmálastefnur við þetta
hnitakerfi, þ.e. hagvaxtarstefnu andstætt umhverfis- eða
grasrótarstefnu og félagshyggjustefnu á móti frjálshyggju-
stefnu (mynd 1B).
1 B. Fjórar stjórnmálastefnur
Hagvaxtarstefna
• Miðstýring • Skilvirkni
• Hagvöxtur • Mikil orkunotkun
• Fulltrúalýðræði • Stjórnar rekstrareiningar
£ /\ cn k
Félgshyggjustefna iro ig Frjáishyggjustefn
• Opinbert stjórnkerfi • Eignarréttur
• Jafnrétti a j. • Frjáls markaður
• Samábvrað < Mikit stý-ing • Einkabíllinn . Lilil stýring >. SamkeoDni
• Almennings samgöngurS] CD C v • Lágir skattar
-í5 TJ 5 V 7
Umhverfisstefna
• „Grasrótarlýðræði" • Endurnýtanlegir orkugjafar
• Sjálfstjórn • Smáar rekstrareiningar
• Vistfræðilegt jafnvægi • Verndun
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG
57