Arkitektúr og skipulag - 01.03.1990, Qupperneq 22

Reykjavík 1824 (kannski fyrr)
og fram til 1908. Ein sú tjöm
við hver, sem lengst slíkra
hefur verið notuð til „sund-
fara“, er Grafartjöm í Hruna-
mannahreppi í Amessýslu.
Hið hlýja sjávarlón að
Reykjum norðaustan
Tindastóls í Skagafirði var
merkur sundstaður í 8 ár á 18.
öld. Þessi tvö „sundstæði“ eru
ekki mannvirki heldur
náttúruleg aðstaða. Við sjó
hafa verið gerðir sundskálar,
svo sem í Skildinganesfjöru
við Reykjavík 1909; í Litlu-
Löngu undir Heimakletti í
Vestmannaeyjum 1912; í
Örfirisey við Reykjavík 1925
o.s.frv. Framhaldi þessarar
þróunar eru gerð skil hér í
ritinu á öðrum stað. Rétt er að
ég ljúki máli mínu um
sundstæði á því að minna á, að
hér var um aðgerðir
alþýðunnaraðræða. Henniog
íslenskri bændamenningu er
að þakka hin almenna
sundkunnátta Islendinga og
tíðu sundfarir nú til vandaðra
„sundstæða“.
Margt íslenskt
íveruhús, skáli, baðstofa og
stofa hafa öldum saman hýst
áhuga- og hávaðasama áhorf-
endur, sem nutu iðkana,
jafnvel keppni í leikjum,
bitauppkasti, homaskinnsleik
og glímu, fyrr meir, þegar
borð voru upp tekin og
gólfrými varð milli setpalla,
framan kvennapalls, eða
síðar milli rúma. Staðið var
uppi á pöllum eða í rúmum
svo að fylgst yrði með
leikendum á gólfi eða
skammbita. Væru húsin
uppistandandi og mættu
mæla, hefðu þau frá mörgu
að segja, allt frá leikjum að
Hvammi í Vatnsdal á
söguöld, að bylta varð mikil
inn við kvennapallinn og af
hlaust vopnaskak; skinnleik
að Kirkjubæjarklaustri á síð-
miðöld, er einn lemstraðist
svo að lýtti hann síðar sem
biskup; og til þess að móðir á
Hálsi í Svarfaðardal á 8. tug
19. aldar leyfði sonum sínum
að taka úr sér hrollinn með
glímu inni í baðstofu.
Við skólauppsögn
Hólaskóla 1750 flutti einn
námssveina kvæði á latínu,
sem einn þeirra hafði ort, sem
kveðju 200 ára gamalla
húsakynna til skólapilta sem í
þeim höfðu átt athvarf meðal
annars fyrir leiki sína á
gólfumogbitum. Þauskyldu
rífast; „.... verið samt eigi
Hoffmannsuppkast.
(Bændauppkast)
hugsjúkir af þvílíkri rúning,
því ef það banna ei forlögin,
skal ég yður, ó, yngissveinar,
aftur sjá, íklædd hefðarlegu
fati og nýjum búningi fyrir
góðvild ypparlegra manna.“
-Tegmine magnifico pal-
lioque novo. - Einn piltanna
lofaði húsið: „.. við hverja
leiki lærðust og iðkuðust
áræði, harðfengi, nettleiki og
fimleiki.. hvað mér nokkrum
sinnum hefur og með guðs-
hjálp til bjargar komið ..."
Þessi ágæti aldni
skóli sameinaðist Skálholts-
skóla 1801 í Hólavallaskóla
sem vegna slæms aðbúnaðar
flytst 1806 til Bessastaða og
þaðan í sérgert skólahús í
Reykjavík 1846. I engum
húsakynna þessara þriggja
skóla var „það form“ að
nemendur gætu iðkað leiki
sína og íþróttir, nema að
rýma til í skólastofu á
Bessastöðum og keppa í
glímu í forstofunni.
Fyrir „góðvild yppar-
legra manna" fengu skóla-
piltar Hins lærða skóla í
Reykjavík í mars 1858 að
ganga inn á gólf íþróttahúss:
„... íklædd hefðarlegu fati og
nýjumbúningi...“ Rjáfurvar
búið hallandi og láréttum
bjálkum og bitum. Það sem
meira var, húsið var búið
lóðréttum stöngum, hallandi
rimla- og kaðalstigum, hall-
andi og lóðréttum köðlum, -
og færanlegum trébitum.
Aðstaða var ærin fyrir klif-
ur-, höngu- og bitaleiki.
Vegna viðarskorts var aðeins

„Að sækja á bita“
með sveinauppkasti
reistur 1/3 salar. (Sjá:
Menntamál XXX. árg.,
183og272.)
Húsið var endurbyggt
og stækkað 1898, þá fylgt
upprunalegri danskri teikn-
ingu frá 1857 (salur 15 x 9 m)
en bætt framan við áhalda-
herbergi, anddyri og búnings-
herbergi stækkað fram til
móts við það og komið fyrir 2
baðdreifurum og kolaofni í
sal. Árið 1947 var gert bað-
herbergi norður úr húsinu og
gengiðniðuríþað úrbúnings-
herbergi. Árið 1867 var
húsinu breytt í núverandi
horf. Við það missti salurinn
rjáfrið og það form sem var á
upprunalega salnum 1857. -
Leikfimi-
salur Lærða
skólans í
Horsens, frá
1857.
20