Arkitektúr og skipulag - 01.03.1990, Síða 25

Knattleikurinn fomi
(írskur: Hurling) og ef til vill
hlóða- eða pottleikurinn,
sköfuleikurinn (knattleikur
námssveina Bessastaðaskóla)
voru leiknir á eggsléttum
sandfitjum (Miðsandur við
Hvalfjörð) og á grunnum
seftjömum, sem leggur í
fyrstu frostum og þekjast
mjúku snjólagi, sem safnast í
sefið, sem stendur upp úr
ísnum, en skafrenningur-
feykir það.Slíkraseftjarna
þarf eigi lengi að leita eftir
frásögnum Islendingasagna:
Seftjömin í sögu Gísla
Súrssonar í túnfæti Sæbóls í
Haukadal við Dýrafjörð er
enn hæft
íþróttaathvarf. Til eru
athvörf sem eigi getur í
íslenskum fornritum en
ömefni vísa á auðgreinda
aðstöðu: mannamótasteinar
í norðanverðum Hesthálsi;
bragðavellir í Hamarsfirði.
Eitthvert auðgreind-
asta athvarfið, sem mér er
kunnugt, er í túnfæti bæjarins
Leikskála í Haukadal í
Dalasýslu. Þar rís um 4
mannhæða hár klettur. Sun-
nan undir honum var
seftjöm, sem er nýlega
framræst. Upp af henni til
vesturs víðfeðmur gróinn
melur, sem hlotið hefur
nafnið Þemba. Án efa dregið
af mæði manna við leiki.
Til forna hefur klett-
urinn verið þakinn skjöldum
ýmissa gerða, því að þar hafa
leikjunum voru menn frið-
helgir (sbr. orðið leikfang í
Heiðarvígasögu og mann-
helgiskafla Jónsbókar frá
1282). Hér er um merkan
íþróttalegan athvarfsstað að
ræða. Þegar rætt er um forn-
íslensk Iþróttamannvirki,
tilheyrir að minnast á;
1) baðstofumar, sem
fram á síð-miðaldir voru
tengdar íslenskum sveitabæj-
um;
2) jarðböðin á 5
stöðum og eitt í notkun fram
á þessa öld;
3) baðlaugamar, sem
vitað var um á 14
jarðhitastöðum og enn 4
nothæfar og eldri en frá árinu
1000 (ein á Grænlandi, talin
íslenskt mannvirki);
4) lágreistu topp-
hlöðnu baðkofamir, sem
aldraðar konur fengu að búa í
og eldivið í baðofninn, svo
þær hefðu yl við handavinnu.
Urðu að víkja úr kofanum á
laugardögum.
Kunnugt er að hlaðin
hafa verið völundarhús
hérlendis. Þessar hleðslur
má enn greina á tveimur
stöðum, t.d. á suð-austur
barmi Dritvíkur. Líkur eru á
því, að þau hafi verið gerð til
iðkunar hlaupa. Vermenn
skemmtu sér í þeim í land-
legum og hafa einnig sótt í sig
hita við hlaupin.
Við eitt fuglabjarg
landsins er klettur. Ein hlið
hans er 4 m há þverhnípi, slétt
og að því er virðist örðu- og
holulaus. Upp hana skyldi sá
piltur klífa, vildi hann teljast
fær til að fara í bjargið. Ég sá
dreng ná þessu og aðra tvo
spreyta sig. Sprang stráka í
Skiphellum á Heimaey er
iðkun gamallar íþróttar, sem
býr í haginn fyrir væntanlega
fjallamenn.
Afsleppa hnullunga
af 3-4 þyngdum má enn
reyna sig við á 7
stöðum.Flestir eru ver-
stöðvar. Aflraunasteinamir
voru frekar prófsteinar á
líkamsburði þeirra sem
óþekktir voru og sóttu um
skipsrúm en að þeir væru
íþróttatæki. I landi Bjamaness
í Homafirði er v-löguð
gryfja. Þar sem hún er víðust
er fjarlægðin milli barma
söm og átti að vera á milli
skara á Markarfljóti, er
Skarphéðinn Njálsson létti
sig yfir flauminn með exi í
hendi.
Land okkar hefur
víða boðið upp á aðstöðu til
leika, sem háfa orðið íþróttir.
Hefði þjóðin ekki verið
leikhneigð, hefði mörg
aðstaðan ekki verið nýtt eða
hlutur úr náttúmnni orðið
kært tæki. Hneigð þessi
hefur komið þjóðinni vel til
þess að lifa af plágur, hungur
og kúgun.
Ritstjóri tímaritsins á
þakkir skildar fyrir að taka til
umfjöllunar íslensk íþrótta-
mannvirki, gerð þeirra og
sögu. Saga þeirra er allmerk
og nær til jafnlengdar sögu
þjóðarinnar. Á seinni tímum
er kafli í sögu þeirra sem
varðar stjómvöld, skóla og
íþróttahreyfinguna, t.d. svo
nefndar viðmiðunarreglu-
gerðir. Vonandi tekst að gera
þeim málaflokki bygging-
arlistarinnar verðug nákvæm
skil sem og fleirum, til að
mynda áhrifum alþjóða
sérsambanda á stærðir valla,
brauta og lauga svo og
lofthæðir sala. ■
ÞORSTEINN EINARSSON.
Á Suðurbarðanum, þar sem
gengið er yfir frá Einarslóni til
Dritvíkur, undir Jökli á
Snæfellsnesi, hafa fyrir löngu
verið lagðir steinhringir, sem
mynda gangakerfi frá munna
til miðju.
Steinlagnirnar eru nú vall-
grónar. Þetta mannvirki er
völundarhús og hefur lengi
verið kallað svo. Hafa þeir
keppst við að fara um gang-
ana sér til skemmtunar og
halda á sér hita. Myndin er
gerð samkvæmt teikningu í
árbók Hins íslenska
fornleifafélags, 1900.
23