AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1995, Page 75

iðnaðarþjóðfélögunum, þarsem ekki þýðir annað en
að hugsa fram í tímann.
Hér er rétt að staldra við, því það er með skipulag
eins og önnur „verkfæri" að það fer eftir því hvernig
þeim er beitt hvort þau verða til gagns eða skaða.
Þrátt fyrir geysilegan og margvíslegan ávinning af
skipulögðum vinnubrögðum á þessari öld hefur
ofnotkun á miðstýrðu skipulagi í Austur-Evrópu og
illa gerðar áætlanir hér á landi, sem tóku t.d. ekki
mið af ytri þróun í refa- og laxarækt, komið slíku óorði
áþettaöflugatæki: skipulag, að stjórnmálamenn vilja
nota skipulag sem minnst og virðast jafnvel telja að
best sé að skipta sér sem minnst af, því uppbygging
þjóðfélags og atvinnugreina muni rata á réttu leiðirnar
af sjálfu sér.
Á því óorði sem komið er á skipulag eigum við fræði-
menn og skipulagsfræðingar nokkra sök. Við höfum
margir tilhneigingu til að gera mál flókin í staðinn fyrir
einföld, oft líkast til í þeim tilgangi að gera lögkjörnum
aðilum erfiðara fyrir, en með þeim hætti aukast áhrif
okkar á ákvarðanatöku.
Hlutverk skipulagsmanna á, gagnstætt þessu, að
vera hlutverk þess sem skýrir valkostina og gerir
stjórnmálamönnunum þannig, að fenginni heildar-
mynd, auðveldara aðtaka ákvarðanir um skynsam-
legar leiðir til framtíðar.
Hér er það höfuðnauðsyn að gengist sé við því að
leiðirnar til framtíðar eru margar sem og því að mat
á skynsamleika hverrar leiðar breytist stöðugt eftir
breytingum á ytra umhverfinu.
Ein mesta meinsemd í framtíðarumræðu er sú, að
taka ekki mið af þessu og túlka aðeins eina leið. Þetta
gerist oft í stjórnmálum þegar menn láta stjórnast af
hugmyndafræðilegum öfgum. Þá er aðeins ein leið
oft talin sú eina rétta og keyrð áfram á öfgafullan
hátt. Á öllum slíkum öfgastefnum, hvort sem það er
á sviði markaðs-, umhverfis- eða félagsmála.verðum
við að vara okkur.
Sú leið í mótun framtíðarinnar að kanna margar leiðir
og vega og meta kosti og ókosti hverrar fyrir sig þarf
að verða að viðtekinni vinnuaðferð í stjórnmálum, líkt
og þegar er orðið t.d. í uppbyggingu fyrirtækja.
í vinnu sem þessari verður stöðugt að hafa í huga,
að matið á leiðunum er bráðabirgðamat sem stöðugt
verður að endurskoða, sérstaklega á tímum eins og
núna þegar svo miklar breytingar eru að gerast á
grundvallarforsendum í heiminum.
í Ijósi þess, sem nú hefur verið rakið, er fróðlegt að
velta fyrir sér að hve miklu leyti sé rétt að reyna að
svara spurningunni: „Hvernig verður ísland árið
2020“ Niðurstaða undirritaðs er, að það sé að mörgu
leyti rangt að ætlast til þess, að til sé skynsamlegt
svar við þessari spurningu.
Þetta byggir hann á tveimur meginatriðum. Fyrra
atriðið er að við lifum núna á slíkum umrótstímum að
við verðum að stilla framtíðarhorfum í heiminum upp
sem nokkrum möguleikum. Ein slík framtíðarmynd
myndi t.d. byggja á varðveislu friðar í Evrópu og
áframhaldandi samrunaþróun, á meðan önnur reikn-
aði t.d. með verulegum ófriði í Austur-Evrópu.í fyrra
tilfellinu er sterk tenging íslands við Evrópu vænleg,
en f því síðara gætu góð tengsl okkar við Ameríku
skipt sköpum, eins og var bæói í fyrri og seinni heims-
styrjöldinni.
Seinna atriðið, sem undirritaður vill benda á til var-
úðar, þegar spurning um ísland árið 2020 er sett
fram, er að hér er ekki hægt að líta í neina kristalkúlu,
einfaldlega vegna þess að sú framtíð sem bíður
okkar, bæði sem einstaklinga og þjóðar, mótast af
því hve vel við vinnum og hve réttar ákvarðanir við
tökum. Okkar bíður sem sagt ekki einhver góð eða
slæm framtíð, heldur sú framtíð sem við megnum að
búa til.
Til að geta tekið réttar ákvarðanir, hvort sem er um
þjóðfélagsþróun eða önnur atriði, þarf fyrst að útbúa
góð leiðsögugögn. í þeirri vinnu er nytsamlegt að
líkja ferð okkar inn í framtíðina við ferð inn á óþekkt
landssvæði þar sem bæði leynast hættur og spenn-
andi möguleikar.
Það er hlutverk okkar sérfræðinganna að kortleggja
þetta land og útbúa ýmis önnur leiðsögugögn. í
þessari myndlíkingu um ferð okkar íslendinga um
lendur framtíðarinnar er það stjórnmálamaðurinn sem
er leiðsögumaðurinn. Góður stjórnmálamaður, líkt og
góður fararstjóri, undirbýr ferðina með því að safna
sem bestum leiðsögugögnum. Fararstjóri í útsýnis-
ferðum getur gengið að slíkum gögnum vísum í söfn-
um og bókabúðum, en stjórnmálamaðurinn verður
að sjá til þess.að slík gögn um ferðina til framtíðar
séu gerð, til þess að hann geti við undirbúning ferð-
arinnar áttað sig á „landslaginu"og þannig orðið fær-
ari til að verða góður leiðsögumaður og leiðtogi. ■
73