AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.04.1999, Blaðsíða 30

JON SIGURÐSSON
NÝMÆLI vlð fjármögnun
framkvæmda í almannaþágu
essi grein er skrifuð að frumkvæði
tímaritsins, sem valdi og afmarkaði
efnið, sem um skyldi fjallað. Efnistök,
greiningar og skoðanir eru hins vegar
höfundarins.
FORSACA
Alla þá áratugi, sem skrifari þessarar greinar
hefur séð til atferlis stjórnmálamanna á íslandi frá
ýmsum sjónarhornum, hefur í þeim hópi verið ríkj-
andi tilhneiging til að efna til fjárhagslegra skuld-
bindinga ríkisins verulega umfram það, sem þessir
forystumenn í stjórnmálum voru tilbúnir til að skatt-
leggja landslýðinn fyrir. Rifjast upp í því sambandi
raunsæ athugasemd reynds alþingismanns við
greinarhöfund á þeim árum, þegar hann var
ráðuneytisstjóri í fjármálaráðuneyti: „Ríkissjóður-
inn á öngvan vin, nema kannski einn fjármála-
ráðherra og fáeina kontorista í kringum hann“.
Fyrst framan af þessum tíma, fram undir 1970,
þóttust þingmenn að því er virtist þeim mun menn
að meiri sem þeir komu í gang fleiri opinberum
byggingum í kjördæmum sínum, undantekninga-
laust með ónógum fjárveitingum til vitlegra vinnu-
bragða við þá mannvirkjagerð. Þess voru æði tíð
dæmi, að fjárveitingar hrukku rétt rúmlega til að
"Ábyrgð almennings felst í þeirri
lítilþægni að láta sér slíha
Stjómmalaforystu duga. “
slá frá gluggatóftum hálfbyggðra húsa á vordögum
og slá aftur fyrir þær að hausti. Landið var fullt af
hálfköruðum opinberum byggingum og sóunin,
sem í þessum vinnubrögðum fólst, var geigvæn-
leg. Mannvirki, sem hagkvæmast hefði verið að
Ijúka á einu ári eða ríflega það, voru áratug og
jafnvel tvo í smíðum. Skuldasöfnun ríkisins á
þessum árum var óveruleg. Þessi skelfilega sóun
varð þannig eingöngu til þess að ríkið fékk færri
fullgerð mannvirki fyrir þá fjármuni, sem notaðir
voru, en þau voru nokkurn veginn greidd jafn-
harðan því sem þau voru byggð.
Hálfkláruð mannvirkin voru m.ö.o. látin bíða
fjárveitinganna, en voru jafnframt sífelldur þrýst-
ingur á þingið um aukið fé. Ljóst var, að til þess
voru refirnir skornir af hálfu þingmannanna, sem í
hlut áttu.
Magnús heitinn Jónsson þáverandi fjármála-
ráðherra tók þessari ósvinnu tak, þegar hann
gekkst fyrir setningu laganna um skipan opinberra
framkvæmda 1970. í þeirri stefnumörkun fólust
merkar umbætur, sem fullvíst má telja, að sparað
hafi ríkinu milljarða króna, sem enginn hefur opin-
skátt metið neins eða fengist um fremur en sóun-
ina áður. Lög þessi gilda enn, en allan tíma þeirra
hafa margir þingmenn og ráðherrar keppst við að
brjóta þau og smjúga fram hjá þeim eftir fremsta
megni án tillits til kostnaðar.
Eftir 1971 komst annar svipur á í þessum efnum.
Lögin um opinberar framkvæmdir hafa gert heil-
mikið gagn með því að draga úr sóun og með út-
boðsaðferðum við mannvirkjagerð, en til sögunnar
kom ný pólitík í ríkisfjármálum. Mannvirki á ríkisins
vegum voru oftast reist fljótt og vel, en mikil, árleg
skuldasöfnun ríkissjóðs varð ríkjandi. Sé með eðli-
legum hætti litið á opinberar framkvæmdir sem
jaðarútgjöld hvers tíma, má segja að mikill hluti
opinberrar mannvirkjagerðar þessara áratuga hafi
til þessa dags ekki verið greiddur, heldur safnað
upp sem skuldum fyrir eftirkomendurna að bera af
vaxtabyrði og endurgreiðslur. Hin síðari ár, þegar
aðgangur sveitarfélaga að skuldasöfnun hefur
aukist, hefur hið sama gerst hjá mörgum þeirra.
Það verður að kalla dapurlegt umhugsunarefni,
þegar mikil mannvirki eins og t.d. Þjóðarbók-
hlaðan, Ráðhús Reykjavíkur eða Vestfjarðagöng
eru skoðuð, að almenningur skuli í raun ekki hafa
greitt krónu í neinu þeirra, en þurfi að bera vaxta-
byrðar árlega, sem teljast í hundruðum milljóna
króna, en afkomendunum ætlað að taka við þeirri
byrði og að greiða mannvirkin, sem okkar kynslóð
réðst í og hafði alla burði til að borga.
Þessi þróun verður ekki metin sem neitt minna
en algert ábyrgðarleysi þeirra stjórnmálamanna,
sem í hlut hafa átt. Ábyrgð almennings felst í
þeirri lítilþægni að láta sér slíka stjórnmálaforystu
duga. Það er þegar stjórnmálamenn hafa jafnvel
orðið vinsælir út á slíkt ábyrgðarleysi, sem
efasemdir um lýðræðisþroskann vakna. En svo er
28