Iðjuþjálfinn - 2022, Side 15

1. tölublað 202215
Faglegar áherslur og
hugmyndafræðilegur grunnur
Á upphafsárum iðjuþjálfunar hér á landi voru nokkuð skýr skil
á milli þjónustu við fólk sem glímdi við geðrænar áskoranir og
fólk með einkenni af líkamlegum toga. Nám á Norðurlöndunum
var líka alla jafna tvískipt í takt við þetta og byggði fyrst og
fremst á læknisfræðilega líkaninu. Náminu var auk þess víðast
hvar skipt upp í bóklegt nám (líffærafræði, lífeðlisfræði, sjúk-
dómafræði og iðjuþjálfunarfræði) og verklegt athafnanám
(handverk og verkstæðisvinnu). Auk þessa var vettvangsnám
á heilbrigðisstofnunum undir handleiðslu reyndra iðjuþjálfa.
Íhlutun iðjuþjálfa snerist annars vegar um að kenna og þjálfa
fólk í að nota breyttar aðferðir og hjálpartæki við athafnir dag-
legs lífs og hins vegar um að styrkja undirliggjandi líkamlega og
sálræna starfsemi með iðkun ýmissa athafna, sér í lagi hand-
verks. Þá var skjólstæðingum einnig leiðbeint um fyrirbyggjandi
aðferðir og breytingar á efnislegu og félagslegu umhverfi til að
koma í veg fyrir eða draga úr einkennum sem fylgdu ákveðnum
skerðingum. Þessar áherslur eru áberandi í umfjöllun um fagið á
fyrstu árum þess hér á landi (Þuríður J. Árnadóttir, 1976).
Er líða tók á áttunda áratuginn jókst áherslan á félagslegt sjón-
arhorn og umhverfi víðast hvar í hinum vestræna heimi. Í kjölfarið
varð einnig eins konar afturhvarf til iðju er iðjumiðuð þjónustu-
líkön litu dagsins ljós (Canadian Association of Occupational
Therapists, 1997; Fidler og Fidler, 1978; Kielhofner, 1985). Nokkru
síðar voru iðjuvísindi (e. occupational science) viðurkennd sem
sjálfstætt rannsóknar- og fræðasvið við háskólann í Suður-Kali-
forníu (Clark o.fl., 1991). Iðjuvísindi snúast um manneskjuna sem
iðjuveru og þá áhrifaþætti sem þar koma við sögu.
Iðjuþjálfafélag Íslands
Undirbúningur að stofnun félags hófst í febrúar 1975. Þá
voru átta iðjuþjálfar starfandi á landinu en lágmarksfjöldi
stofnfélaga var 10 manns samkvæmt íslenskum lögum. Það
mark náðist ári síðar og Iðjuþjálfafélag Íslands (þá skamm-
stafað IÍ) var formlega stofnað þann 4. mars 1976 og fyrstu
lög þess samþykkt (Iðjuþjálfafélag Íslands, 1976). Af þessum
10 félögum (sjá töflu 3) voru sjö með varanlega búsetu hér
á landi. Félagið varð strax aðili að Heimssambandi iðjuþjálfa
(World Federation of Occupational Therapy, e.d.).
Verkefni í hinu nýja félagi voru mýmörg og allir félagsmenn
sátu í fleiri en einni nefnd. Eitt af fyrstu verkefnum félagsins
var verndun starfsheitisins iðjuþjálfi, en það markmið náðist
ári síðar er fyrstu lögin um iðjuþjálfun birtust opinberlega (lög
um iðjuþjálfun nr. 75/1977). Þá var kynning á iðjuþjálfun og
ýmis önnur fagleg hagsmunamál, s.s. íslensk menntun, einnig
strax ofarlega á baugi.
Þó félagið væri fámennt í byrjun var starfsemi þess samt
einstaklega blómleg enda að mörgu að hyggja. Útgáfa
félagsmiðils hófst strax eftir stofnun félagsins, fyrstu fimm
árin í formi fréttabréfa og fréttablaða sem síðar urðu að
tímaritinu Blað-Ið árið 1980. Ákveðin atriði fengu strax fastan
sess í þessum miðlum, s.s. félaga- og vinnustaðalistar og listi
yfir íslenska nemendur erlendis og stöðu þeirra í námi. Þá
var einnig nokkuð nákvæm útlistun á störfum iðjuþjálfa hér á
landi og vel haldið utan um lausar stöður. Á níunda áratugnum
urðu fagleg málefni meira áberandi og um tíma voru gefin út
þemahefti þar sem ákveðin svið voru tekin fyrir. Sem dæmi má
TAFLA 1.
Fjöldi Iðjuþjálfa eftir starfsvettvangi
á árunum 1975–1997.
VETTVANGUR 1975 1980 1985 1990 1995 1997
Almenn sjúkrahús – innlagðir 4 4 11 22 21 24
Endurhæfingarstöðvar –
innlagðir og göngudeild 4 9 18 27 28 30
Skólar og vinnustaðir fatlaðra 2 4 2 1
Svæðisstjórnir og sveitarfélög 1 1 4 8
Hjálpartækjamiðstöðvar
og fyrirtæki 1 2 5 5
Annað 2 1 1 3 3
Samtals starfandi 8 15 34 57 63 71
Heimild: Guðrún Pálmadóttir, (1997)
TAFLA 2.
Fjöldi iðjuþjálfa eftir aldurshópum skjólstæðinga
á árunum 1975–1997.
SKJÓLSTÆÐINGAHÓPUR 1975 1980 1985 1990 1995 1997
Börn 1 4 10 10 12
Fullorðnir með skerðingu
af líkamlegum toga 5 9 16 24 30 30
Fullorðnir með skerðingu
af geðrænum toga 2 5 7 12 11 10
Aldraðir 1 5 7 7 10
Blandaður aldur 2 4 5 9
Samtals starfandi 8 15 34 57 63 71
Heimild: Guðrún Pálmadóttir, (1997)