Heima er bezt - 01.03.2006, Qupperneq 17

The WotWT* I .tir ItartAu **t
«.'lii*J*í:r*. ISW. ■
“ WATIiRMAN’S
Ideal Fountain Pen
ls the Best.
Why’
Hecnusc u l i »lw.iyi
íeatlv
Beca use it *vi:tcv
• • .HiTirmot
iteJusc
L. E. Watbrmak Ca.
157 lUf*dv»wa>, - * Nv-sv >*»rk, N. V
Gömul auglýsingfrá framleiðendum Jýrsta nothæfa
lindarpennans.
Egyptar áttu það til að banna tímabundið
útflutning á papyrus, og því var það að
á 2. öld f. Kr. hófst í Pergamum, fornri
borg í Litlu-Asíu, vinnsla á sérstöku
bókfelli eðapergamenti úr húðum dýra
til bókagerðar, sem breiddist svo út víða
um Evrópu, enda mun varanlegra en
papyrus, og skrifa mátti á það báðum
megin, auk þess sem torveldara var
að falsa skjöl sem rituð voru á skinn.
Fyrir tíma bókfellsins frá Pergamum
voru dýrahúðir einkum verkaðar til
skráningar á helgum ritum, svo sem
fornum bókrullum Biblíunnar.
Pappír er unninn úr graut af
plöntutrefjum sem verkaður er á ýmsan
máta, valsaður og þurrkaður. Samkvæmt
kínverskum sagnfræðingi, Fan Yie, fann
landi hans Ts’ai Lun upp pappírinn árið
sem í okkar tímatali er 105 e. Kr. Lengi
héldu Kínverjar þessari þekkingu fyrir
sig, og það var ekki fyrr en á sjöundu
öld seni aðrir lærðu að búa til pappír.
Þá komust Japanar á snoðir um tækni
Kínverjanna, og skömmu síðar náði
arabar á sitt vald nokkrum kínverskum
pappírsgerðarmönnum í Mið-Asíu og
fengu þá til að vinna verk sitt og kenna
það Mámm í Samarkandborg. Þaðan barst
kunnáttan til Evrópu gegnum veldi Mára
í Norður-Afríku og á Iberíuskaga og með
krossförum. Framan af var framleiðslan
dýr, og pappírsnot til bókagerðar urðu
ekki almenn í Evrópu fyrr en með prent-
listinni á 15. öld.
Fyrir daga pappírsins rituðu Kínverjar
á bambusstrimla, og þá sem nú var skráð
á silki, einkum við hátíðleg tækifæri.
Cömul skriffæri
Alltaf var nokkuð um það að menn
meitluðu í stein það sem lengi átti að
standa. Aletranir Forn-Egypta hafa
til dæmis varðveist um þúsundir ára.
Verkfæri þeirra voru harla lík þeim
meitlum sem til skamms tíma voru
einu tól legsteinaskrifara.
Leirtöflur voru blautar og linar þegar
á þær var ritað með oddhvössum griffl-
um. Grikkir rituðu með grifflum á plötur
úr málmi eða viði, húðaðar vaxi, sem
lagðar voru tvær saman líkt og opna í
bók til að vernda skriftina. Rómverjar
kenndu ungum sveinum skrift og reikning
með nokkurs konar skólatöflum, þar sem
grænum sandi var dreift á láréttan ílöt
og rit- og reiknitákn
skráð í sandinn.
Indverjar notuðu
líka „sandkassa“ til
kennslu.
Fyrirmeiraen 6000
árum fóru Egyptar að
skrifa á papyrus með
holum leggjum af gras-
stráum eða bambus,
sem þeir fylltu bleki og
kreistu leggina til þess
að fá úr þeim blekið.
Rómverjar endurbættu
þessi skriffæri með
því að skera enda
bambusleggja til, svo
úr varð penni. Svona
strápennar af ýmsu
tagi voru víða notaðir,
en á sjöundu öld fóru
menn að sníða penna
úr fuglstjöðrum.
Fjaðurpennar
urðu síðan útbreidd
skriffæri, enda er
nafnið penni dregið
af latneska orðinu
penna, sem þýðir
íjöður, og penni er á
fleirt málum kallaður
fjöður, til dæmis Feder
á þýsku.
Til pennagerðar voru notaðar stærstu
flugíjaðrirnar úr vængjum stórra fugla,
svo sem svana, gæsa eða hrafna. Pennar
handa rétthentum riturum voru skomir úr
tjöðrum vinstri vængjar, en örvhentum
hentaði betur sveigjan á hægri vængijöðr-
um. Fyrst varð að þurrka ijaðrimar, sem
oft voru látnar standa í hálft annað ár,
en hægt var að flýta ferlinu með hitun
í sandi. Fiitaðar íjaðrir urðu harðari
og stökkari en kaldþurrkaðar. Þótt við
sjáum oft myndir af fornum riturum með
heillegar ijaðrir í höndum, voru fanimar
yfirleitt skornar af ijaðurpennum svo
skriffærin færu betur í hendi.
Þá var komið að mikilvægasta
hlutanum, að skera endann á
ijöóurstafnum til og gera úr honum
penna sem hentaði skriftarstíl ritarans.
Til þessa var notaður lítill og beittur
hnífur, og enn í dag kallast vasahnífar
þess vegna „pennahnífar“.
GóðurQaðurpenni entist lengijafnvel
í mörg ár, en sífellt þurfti að lagfæra
oddinn eftir því sem hann slitnaði.
Strá- og bambuspenna þurfti líka að
þurrka og sníða. Islamskir ritarar skám
penna, „qualum“, úr 10 cm löngum og
eins sentímetra breiðum bambusstaf.
Reyrinn skáru þeir í mars og létu hann
síðan þorna og harðna í hálft ár í gerjandi
mykju.
Kínverjar notuðu pensla til skrifta
og mótuðu breidd striksins með því að
breyta þrýstingi og halla skriffærisins.
Ritpenslar þeirra voru af tveimur gerðum,
stinnir penslar ijian hoa) og mjúkir (rou
hao). Stinnu penslarnir voru úr marðar-
hári og með þeim mátti draga mjög grönn
strik. Mjúku penslarnir voru einkum úr
geitarhári. Þeir voru vandmeðfarnari en
hinir stinnu, en gæddu skriftina meiri
blæbrigðum í höndum leikinna ritara.
Blýantar
Rómverjar skrifuðu á papyrus með
oddhvassri stöng úr blýi, stylus, sem
Heima er bezt 113