Heimili og skóli - 01.04.1963, Blaðsíða 13

elzta hætti að vera miðdepill fj ölskyldunn-
ar. Viðbragð þess verður heiftarleg reiði
og illska gagnvart systkininu, gagnvart for-
eldrunum. Framhaldið fer eftir greind,
skapferli og allri eðlisgerð barnsins og því
hvernig foreldrarnir taka á málunum. í
sumum tilfellum takmarkast reiðin fyrst og
fremst við systkinið. Hið eldra verður vont
við það, stríðir því og hrekkir. Sú fram-
koma getur síðan færzt yfir á önnur syst-
kini eða leikfélaga, gert það óvinsælt og
valdið einangrun. I öðrum tilfellum er
gremjan duldari og kemur fram í andstöðu-
fullri og stirfinni skapgerð, öfundsýki, til-
finningu fyrir því að vera alltaf settur hjá,
fá minna og verra en aðrir o. s. frv.
Þegar fer að bera á þessum viðbrögðum
hjá barninu, hreytist oft afstaða foreldr-
anna til þess, sérstaklega ef þau skilja ekki
hvað er á seiði. Þeim finnst barnið ekki
eins indælt og dásamlegt og áður var. Þau
missa þolinmæðina og eiga það til að taka
óþyrmilega í það. Og þar sem barnið skil-
ur sjaldnast, að það eigi nokkra refsingu
skilið, myndast mikið og oft óbrúanlegt
djúp á milli foreldra og barna. Sjálfsmat
barnsins breytist einnig. Það hættir að líta
á sig sem hið dáða eftirlæti, en sættir sig
við að vera„óþekktarormurinn“, og reynir
jafnvel að skara fram úr á því sviði, þegar
önnur ráð þrýtur. Það barn er illa sett,
sem komið er í þvílíkar ógöngur, hvort
heldur það er af ofannefndum ástæðum
eða ekki. Með hegðun sinni framkallar það
neikvætt viðmót frá öðrum og hið nei-
kvæða viðmót eykur enn á andstöðu þess.
Það einangrast einnig mjög tilfinninga-
lega, því að það fær ekki notið blíðra og
hlýrra tilfinninga frá öðrum. Af þeirri ein-
angrun og þeim geðræna sulti, sem þannig
skapast, verða oft til ný hegðunarvand-
kvæði, eins konar uppbótareinkenni og af
þeim eru tíðust hnupl og sælgætisfíkn.
Það má vissulega finna fjöldamargar
frumorsakir til slíkra hegðunarviðbragða
hjá börnum og flestar eru þess eðlis, að
þær virðast ekki mikilvægar við fyrstu sýn.
T. d. litli drengurinn eða telpan, sem eiga
ekki völ á öðrum leikfélögum en þeim, sem
eru eldri og sterkari. Barnið, sem foreldr-
arnir hafa svikið með því að fara frá því
eða senda það burt um stundarsakir, án
þess að búa það nægilega undir. Hjóna-
skilnaðarbarnið, sem missir föður sinn eða
móður. Barnið, sem foreldarnir gera of
miklar eða rangar kröfur til, af því að
ósk-hyggja þeirra er svo mikil, að þau sjá
ekki hvernig greind barnsins, hneigðum,
skapferli eða þroskastigi þess er farið.
Barnið, sem lendir útundan í systkina-
hópnum eða hverfur í skuggann af ósam-
komulagi foreldranna, — og þannig má
lengi halda áfram, því að tilbrigðin eru
nær því óendanleg. En þó að þetta sé sagt,
fer því fjarri að orsakir og eðli hegðunar-
vandkvæða séu nægilega útskýrð. Eins og
áður var getið, eru hegðunarvandkvæði
fyrsta viðbragð heilbrigðs barns við ytra
andstreymi. Stundum blossa upp heiftúðleg
viðbrögð, í öðrum tilfellum her meira á
almennu eirðarleysi, „pirringi“, viðkvæmni
og sveiflum í skapgerð. Hjá sumum börn-
um verður áframhaldandi þróun geðrænn
vanþroski og hugsýki, en viss hluti þeirra
heldur áfram hegðunartruflunum sem
höfuðeinkennum. Hvernig má útskýra
það? Um það eru ekki íil endanlegar rann-
sóknir, svo að mér sé kunnugt, en trúlegt
er að orsakanna sé að leita bæði hjá börn-
unum sjálfum og eins í uppeldinu. Sé upp-
eldið hörkulegt og tillitlaust og ef foreldr-
arnir nota sér þá aðstöðu sína að vera
stærri og sterkari, er líklegast að barnið
HEIMILI OG SKÓLI 33