Læknaneminn - 01.06.1965, Qupperneq 7

LÆKNANEMINN
7
hafa stórveldin gert fjöldann all-
an af tilraunum með æ stærri
kjarnorkuvopn.
Þetta hefur vakið hinn mesta
kvíða og miklar áhyggjur allra,
sem einhverja þekkingu hafa á af-
leiðingum slíkra tilrauna.
Mikið af starfi erfðafræðinga og
fjölda annarra vísindamanna hef-
ur, frá því að fyrstu atómsprengj-
unum var kastað, verið tengt rann-
sóknum á afleiðingum kjarna-
geisla. Og segja má að hver maður,
sem vinnur að erfðafræðilegri
gagnasöfnun, sé með vissum hætti
þátttakandi í þessu starfi.
En það eru fleiri eiturefni, sem
gefa þarf gaum að, en þau, sem ég
hef drepið á hér á undan. Geisla-
virk efni eru nú notuð í auknum
mæli með sjúkdómsgreiningu og
meðferð sjúkdóma. Nú orðið þykir
nauðsynlegt að fara að öllu með
gát, þegar geislavirk efni eru not-
uð til slíkra hluta. I hverju tilviki
ber að gera sér grein fyrir áhætt-
unni. Er þetta nauðsynlegt? Er
ávinningurinn svo mikill, að taka
beri áhættuna ? Og þá þarf að gera
sér grein fyrir stærð áhættunnar
hverju sinni. Hafa þarf í huga ald-
ur einstaklingsins og fyrri reynslu
hans í sambandi við geislun og
fleiri atriði. Það þykir slæmur
„praxís“ að vera með þarflitlar
kontrolröntgenrannsóknir á ungu
fólki á mesta frjósemistíma þess,
eins og t. d. endurtekin ,,kontról“
á magasári hjá konu, sem á eftir
að geta börn, eða ungum manni,
sem einnig á eftir að standa í
stykkinu, hvað þetta snertir, hvað
eftir annað.
Og það eru fleiri efni, sem þarf
að vera á varðbergi gegn. Það er
aragrúi lyfja, sem berst í hendur
læknum, og læknar eru undir mikl-
um auglýsingaþrýstingi frá lyfja-
framleiðendum, sem nota flest
brögð til að koma framleiðslu
sinni á framfæri. Vakandi vitund
læknis er ein veigamesta vörn gegn
hættulegum afleiðingum lyfja-
notkunar.
I þessu sambandi er ekki aðeins
um að ræða hörmulegar afleiðing-
ar eins og þær, sem fylgdu notkun
thalidomids og mikið hefur verið
rætt um í blöðum, heldur ýmsa
hættulega aukakvilla, sem fylgt
geta notkun lyfja. Innan erfða-
fræðinnar hefur á síðari árum
verið að fæðast ný grein, sem
snertir þessa hlið málsins, lyfja-
erfðafræði (pharmacogenetics).
Hún verður án efa mikilvæg til að
koma í veg fyrir skakkaföll af
völdum vissra efna, sem nota á til
lækninga. Orsakir aukaverkana af
lyfjum eru margskonar. Menn
þekkja nú nokkur skýr dæmi um
aukaverkanir, sem eiga sér arf-
bundnar orsakir.
Ef við beinum huganum að
læknisfræðilegri erfðafræði, er nú
orðið um auðugan garð að gresja.
Framfarir hafa orðið með risa-
skrefum á áratugnum 1950—
1960. Nýjar aðferðir hafa gert
kleift að rækta frumur líkamans í
tilraunaglösum, og heppnazt hefur
að búa til sýnishorn af litningum
manna með nægilega auðveldum
hætti, til að það verði gert í all-
stórum stíl. Framvindan í lífefna-
fræði hefur orðið slík, að nú eru
sameindalíffræðin (molecular
biology) og sameindasjúkdómar,
eins og erfðagallar á sameindum
líkamsvef ja mál dagsins. Samtímis
hefur öll gagnasöfnun um læknis-
fræðilega erfðafræði með gömlum
og nýjum aðferðum fengið vind í
vængi og aukna þýðingu. Menn
geta fengið ,,akút“ kast af minni-
máttarkennd, þegar þeir skotra
augunum á allar þær myndir, sem
ber fyrir, og þau nýju hugtök, sem