Læknaneminn - 01.03.1970, Page 31

LÆKNANEMINN
St
ÞORSTEINN BLÖNDAL, læknanemi og
ÁSGEIR THEÓDÓRSSON, læknanemi:
Úthljóð og úthljóðsgreining
Fyrri grein.
Þessi grein var upprunalega flutt sem
fyrirlestur. Við höfum skipt með okk-
ur efni, þannig að Þorsteinn fjallar um
eðlisfræði úthljóðbylgna og tækni. Ás-
geir fjallar síðan um notkun þeirra við
sjúkdómsgreiningu, sem náð hefur hag-
nýtu gildi. Þar eð ekkert hefur birzt á
Islandi um hljóðbylgjunotkun tii sjúk-
dómsgreininga, höfum við stefnt að því
að gera yfirlit um efnið. Þau atriði, sem
siður eiga heima í slíkri grein, hafa því
mætt afgangi.
Eöli úthljóðbylgna.
Úthljóðbylgjur nefnast hljóð-
bylgjur þær, sem hafa tíðni meiri
en 20 þúsund sveiflur/sek. Notk-
un slíkra bylgna í læknisfræði
hefur spannað tvö meginsvið,
meðferö (sjá grein í Læknanem-
anum í sept. 1969) og sjúkdóms-
greiningar. Þær byggjast á því,
hvernig bylgjurnar endurvarpast
á skilum vefja, sem eru lífefna-
fræðilega og lífeðlisfræðilega ólík-
ir. Unnt er að sjá, hve langt frá
yfirborði endurvarpið verður, og
síðan með hjálp líffærafræðinnar
álykta um mikilvægi þess. Við
sjúkdómsgreiningarnar er aflið,
sem notað er, miklu minna en í
sjúkdómameðferð (sjá neðar).
Útbylgjur.
I lífeðlisfræðilegum skilningi
þarf þrennt til að hljóð sé fyrir
hendi. 1 fyrsta lagi hljóðgjafa, í
öðru lagi hljóðbera og í þriðja
lagi eyra. I eðlisfræðilegum skiln-
ingi er hljóð röð af truflunum í
einhverju efni, sem eyrað er næmt
fyrir, svo og truflanir og sveiflur,
sem liggja fyrir ofan og neðan
heyrnarsvið eyrans. Sú skilgrein-
ing á við hér.
Hljóð myndast af efni á hreyf-
ingu, til dæmis tónkvísl. Armur-
inn á tónkvíslinni titrar um ákveð-
inn ás, o (sjá mynd 1). Þegar
hendi er veifað myndast líka hljóð,
en þau eru undir 16 sveiflum á sek.
að tíðni, svo að eyrað nemur þau
ekki. Við sveiflur eins og á kvísl-
inni eða hendinni myndast á víxl
þéttingar og þynningar á sam-
eindum loftsins.
Þéttnin er ekki alls staðar sú
sama af loftsameindum. Niður
staðan af þessu er sú, að sameind-
irnar lenda á hljóðhimnunni með
mismiklum þrýstingi, fáar sam-
eindir hreyfa himnuna minna en
margar. Þessar sveiflur skynjum
við sem hljóð, sé tíðni bylgjanna
innan lífeðlisfræðilegrar getu eyr-
ans, u. þ. b. 16 sveiflur/sek —
20.000 sveiflur/sek. Þegar teinn-
inn á kvíslinni slæst til, hrindir
hann sameindum frá sér, sem aft-
ur hrinda öðrum sameindum, og
svo koll af kolli. Truflunin flyzt
óravegu, en hver sameind skammt.
Þannig breiðist bylgjan út, og
þannig gerist hljóðbylgjuút-
breiðslan líka í föstu efni, beini,
kjöti eða fitu. Algjört skilyrði
fyrir, að hljóðbylgjur berist frá
hljóðgjafa, er, að einhverjar sam-
eindir séu til staðar, svo að þær
geti látið stjaka sér á næstu sam-
eindir, Uppi á Mt. Everest er