Læknaneminn - 01.03.1970, Page 60

50
LÆKNANEMINN
PÁLL ÁSMUNDSSON, læknir:
GERFINÝRU
I grein þessari mun ég ræða
nokkuð um gervinýru: Sögu þeirra,
starf, gerð og notagildi nú og
framvegis.
Saga gervinýrans.
Hugmyndin að gervinýra er ekki
ný. Abel nokkur (ekki sá í Biblí-
unni) og samstarfsmenn hans
smíðuðu árið 1914 apparat, sem
kalla mætti gervinýra. Notuðu þeir
kumpánar vél þessa til dýratil-
rauna. Tækið byggðist á collodíum-
röri, sem blóð tilraunadýrsins
streymdi um, en um rörið utan-
vert lék saltvatnsstraumur. Sýnt
var fram á, að efni smugu úr blóði
yfir í saltvatnið. Síðan liðu 30 ár,
áður en nokkrum tókst að fram-
leiða gervinýra, er að gagni kæmi
uremískum sjúklingum.
Þrennt varð einkum til þess að
vandinn var leystur: Sellofanhimn-
an, heparínið og síðari heimsstyrj-
öldin. Með sellofanhimnunni var
fengin tiltölulega sterk, þunn
himna, er hafði það til síns ágæt-
is að vera hálfgegndræp og hleypa
því í gegnum sig vatni og upp-
leystum efnum. Heparínið hindr-
aði storknun blóðs í gervinýranu.
Heimsstyrjöldin vakti áhuga
manna á meðhöndlun bráðrar
nýrnabilunar, en þessi algenga af-
leiðing losts varð þúsundum að
aldurtila á vígvöllum og í bomb-
arderuðum borgum. Krufning
leiddi þráfaldlega í ljós tubular
necrosu í afturbata. Þörf var því
meðferðar, er fleytt gæti mönn-
um yfir hið oliguríska stig.
Stríðinu var þó nær lokið, er
Hollendingnum Kolff tókst árið
1944 að smíða hið fyrsta nothæfa
gervinýra. Fyrsti sjúklingurinn var
kerling ein, hin versta gribba og
nazisti í þokkabót. Sagði Kolff síð-
ar, að hann hefði hálfséð eftir að
halda lífinu í kerlu. Heitið hæmo-
dialysis festist fljótlega við með-
ferð þessa.
Þróun gervinýrans fékk nú byr
undir báða vængi og er enn langt
frá, að því þróunarflugi sé lokið.
Fljótt vaknaði áhugi á meðhöndl-
un langvarandi nýmabilunar með
reglubundinni hæmodialysis, Slíkt
var þó ýmsum vandkvæðum bund-
ið. I flestum tilfellum krafðist
það meðferðar tvisvar í viku. Þar
eð stinga þurfti á slagæð og bláæð
í hvert skipti gaf auga leið, að slíkt
var ekki framkvæmanlegt til
lengdar. Reynt var að útbúa var-
anleg arterio-venös tengsl (shunt)
úr glerrörum og gúmmíslöngum,
er síðan væru rofin, þegar sjúkl-
ingarnir tengdust gervinýranu, en
efni þau, sem notuð voru, ertu æð-
arnar og eyðilögðu, auk þess sem
tíðum storknaði í tengslum þess-
um. Árið 1960 slógu Ameríku-
mennirnir Quinton og Scribner í
gegn með nýrri tegund tengsla,
sem tíðum er við þá kennd. Notuðu